Noiz hasten dira umeak besteen iritziei garrantzia ematen?

Haurtzaroaren garapenari buruzko bere ikerketa jarraituz, Sara Valencia Botto psikologoak ikertzen du noiz (eta nola) hasten diren umeak haien portaera aldatzen besteen aurrean -- eta aztertzen du zer eragin duen horrek egunero komunikatzen ditugun balioetan. (Ikusi ume maitagarri baina bihurrien metrajea ez galtzeko)

Har ezazue momentu bat

eta pentsatu zer
daramazuen jantzita orain.

Pentsatzeko galdera filosofikoa
daukat zuentzat.

Zergatik ez daramatzagu orain jantzita
guztiok pijama erosoak?

(Barreak)

Beno, psikologoa naiz
eta ez igarlea,

nahiz eta askok gauza bera direla
pentsatzen duten.

Jokatu dezaket zuen erantzuna
honelako zerbait dela:

"Nigandik espero da
jendaurrean pijamarik ez eramatea."

edo "Ez dut jendeak zikina naizela
pentsatzerik nahi."

Batera edo bestera, guztiok erabaki dugu
arropa serio/kasuala eramatea,

eta ez gure txandal praka gogokoenak.

Hau ez da kointzidentzia hutsa.

Izan ere, gizakien bi ezaugarri
bereizgarri erakusten ditu.

Lehenengoa da beste pertsonek baloratzen
dutenaren kontziente garela,

hau da: zer onartuko edo
zer gaitzetsiko duten dakigu,

honelako ekitaldietara pijamarik
ez eramatea bezala.

Eta bi, berehala darabilgu informazio
hori gure portaera gidatzeko.

Beste espezie asko ez bezala,

gizakiek haien portaera moldatzeko ohitura
dute beste pertsonen aurrean

haien onespena lortzeko.

Denbora baliotsua ematen dugu makillatzen,

argazki eta Instagram filtro
egokiak aukeratzen,

eta dudarik gabe mundua aldatuko dituzten
ideiak osatzen

140 karaktere edo gutxiagotan.

Argi eta garbi, besteek nola ebaluatuko
gaituzten kezka

gizaki izatearen parte handia da.

Hau gizakien ezaugarri handia bada ere,

gutxi dakigu besteen iritzia
noiz eta non

egiten den garrantzitsua.

Hau ikerketa asko behar dituen
galdera handia da.

Galdera hau erantzuteko eman
behar den lehenengo pausoa da

ikertzea noiz, garapen prozesuan,
bilakatzen garen

besteen ebaluazioekiko sentikor.

Azken lau urteak Emory
Unibertsitatean eman ditut

ikertzen nola ume bat,

bere ume arropekin denda batean
ibiltzeko arazorik ez duena,

jendaurrean hitz egiteko beldurra
duen pertsona helduan bilakatzen den,

gaizki epaitua izatearen beldur duelako.

(Barreak)

Orain, hau da momentua non
jendeak galdetzen didan

"Nola ikertzen duzu
galdera hau, zehazki?

Haurrek ezin dute hitz egin, ezta?"

Beno, nire senarra oraintxe
hemen balego,

haur txikiak elkarrizketatzen ditudala
esango lizueke,

nahiago baitu ez esatea bere emazteak
umeekin esperimentuak egiten dituela.

(Barreak)

Egia esan, umeentzako esperimentuak
diseinatzen ditut,

gehienetan jolas forman.

Philippe Rochat garapen
psikologoak eta biok

"The Robot Task" izeneko "jolasa
diseinatu dugu

umeak besteen ebaluazioekiko
sentikor izaten

noiz hasten diren exploratzeko.

Zehazki, beste pertsonak begiratzen
daudenean umeek, helduek bezala,

haien portaera nola aldatzen duten
atzematen du robotaren zereginak.

Hau egiteko, 14 eta 24 hilabete bitarteko
umeei irakatsi genien

nola piztu jostailuzko robota.

eta, oso garrantzitsua,
balio positiboa eman genion

"Wow, hori ikarragarria da!" esanez,

edo negatiboa
"Oh, Oh. Oops, oh ez." esanez

urrutiko kontrola sakatu ondoren.

Jostailu erakusketaren
ondoren,

haurrak urrutiko kontrolarekin
jolastera gonbidatu genituen,

eta batzuetan begira
egoten ginen, edo

buelta eman eta aldizkaria
irakurtzen geundela egiten genuen.

Ideia zen umeak 24 hilabeteekin,

besteen ebaluazioekiko sentikorrak balira,

haien botoia sakatzeko
joera eraginda egongo litekeela

gu begira egoteagatik ala
ez egoteagatik

eta ikertzaileak
botoia sakatzean

adierazitako balioagatik.

Beraz, adibidez,

umeek urrutiko kontrol positiboarekin
gehiago jolastea esperoko genuke

norbait begiratzen balego,

eta urrutiko kontrol
negatiboa aukeratzea

inor begiratzen ez zegoenean.

Fenomeno hau ondo harrapatzeko,
hiru ikerketa desberdin egin genituen.

Lehenengoak aztertu zuen nola
erabiliko luketen umeek jostailu bat

agindu eta baliorik emango ez
balitzaizkio.

Beraz, umeei robota nola piztu
bakarrik erakutsi genien,

baliorik adierazi gabe,

eta ez genien esan kontrolarekin
jolastu ahal zuten,

egoera anbiguoa sortuz.

Bigarren ikerketan,

bi balioak txertatu genituen,
positiboa eta negatiboa.

Eta azkenengo ikerketan, bi ikertzaile
eta urrutiko kontrol bat geneuzkan.

Ikertzaile batek balio negatiboa
adierazi zuen kontrola sakatzean,

"Puaj, jostailua mugitu da." esanez,

eta beste ikertzaileak balio
positiboa eman zion

"Ondo, jostailua mugitu da." esanez.

Eta honela erantzun zuten haurrek
hiru egoera hauen aurrean.

Beraz, lehenengoan, egoera anbiguoan,

Umea begiratzen nago.

Ez dirudi kontrola sakatzeko
interesik duenik.

Bueltatzen naizenean,

orain badago jolasteko prest.

(Barreak)

Orain, ez nago haurra
begiratzen.

Oso kontzentratuta dago.

Buelta ematen dut.

(Barreak)

Ez zegoen ezer egiten, ezta?

Bigarren ikerketan, bi urrutiko
kontrol daude,

bata balio positiboarekin,
eta bestea balio negatiboarekin

Orain haurra begiratzen nago.

Eta kontrol laranja kontrol negatiboa da.

Ingurua begiratzen dago, niri
begira, denbora pasatzen.

Gero buelta ematen dut...

(Barreak)

Hori da bilatzen dagoena.

Ez nago umea begiratzen.

Amak berarekin jolastea nahi du, ezta?

Bide errazagoa hartu.

Buelta ematen dut...

(Barreak)

Ez zegoen ezer egiten ezta ere.

Deseroso sentitzen da.

(Barreak)

Guztiok ezagutzen dugu
begirada hori, ezta?

Hirugarren ikerketa, bi ikertzaile,
kontrol bakarra.

Kontrola sakatzean negatiboki
erantzun duen iketzailea

umea begiratzen dago
oraintxe bertan.

Pixka bat deseroso sentitzen da,
ez daki zer egin, amaren beharra du.

Eta orain, buelta emango du

eta erantzun positiboa eman duen
ikertzailea egongo da begiratzen.

Ez dago arriskurik.
Orain jolasteko prest dago.

(Barreak)

Beraz, informazioak
adierazten duen bezala,

ikusi genuen umeek botoia
sakatzeko zuten joeran

eragina zutela ikertzaileek
adierazitako balio eta aginduek.

Lehenengo ikerketan,
umeek ez zekietenez

zer ebaluatuko zen positiboki
edo negatiboki,

bide errazena hartzen zuten

eta itxaron egiten zuten
nik buelta eman arte botoia sakatzeko.

Bigarren ikerketako umeek

kontrol positiboa gehiagotan sakatzen
zuten begiratzen nengoenean,

baina buelta ematen nuenean,

berehala hartzen zuten kontrol negatiboa
eta berarekin jolasten hasten ziren.

Adi, beste kontrol ikerketa
batean,

non kontrolei balioak kendu genizkien --

beraz, "Oh, wow" besterik ez genuen esan
kontrol bat edo bestea sakatzean --

umeen botoia sakatzeko portaera ezin
zen desberdindu baldintzen arabera,

hau da, kontrolei emandako balioek
gidatzen dute portaera

aurreko ikerketan.

Azkenik,

hirugarren ikerketako umeek kontrol bat
gehiago sakatzen zuten

balore positiboa adierazi zuen
ikertzailea begiratzen zegoenean,

balore negatiboa adierazi zuen ikertzailea
begiratzen zegoenean baino.

Ez da kointzidentzia,

urte hauetan umeek
lotsa erakusten hastea

ebaluazio negatiboa eragingo
duten egoeren aurrean,

haien burua ispiluan begiratzean
sudurrean marka bat

nabaritzen dutenean bezala.

Helduentzat hortz artean espinakak
aurkitzearen parekoa.

(Barreak)

Beraz, zer esan dezakegu
aurkikuntza hauetan oinarrituz?

Umeak benetan oso, oso
bihurriak direla esateaz gain.

(Barreak)

Oso goiztik, umeak, helduak bezala,

sentikorrak dira objetuei eta
portaerei atxikitzen dizkiegun balioekiko.

Eta, adi, balio horiek erabiltzen
dituzte haien portaera gidatzeko,

Nahiz eta konturatu ez,

momentu oro komunikatzen dizkiegu
balioak gure ingurukoei.

Orain, ez nago "ona izan" edo
"ez lapurtu" balioetaz hitz egiten,

horiek balioak badira ere.

Esan nahi dudana da, etengabe erakusten
diegula besteei, eta batez ere umeei,

zer den atsegina, baliotsua eta
goresgarria, eta zer ez.

Eta gehienetan,

ohartu gabe egiten dugula.

Psikologoek portaera ikertzen dute
adimenaren edukia miatzeko,

gure portaerek askotan gure sinesmenak,
balioak eta nahiak

islatzen dituztelako,

Hemen, Atlantan, guztiok uste
dugu gauza bera.

Coca-Cola Pepsi baino hobea dela.

(Txaloak)

Orain, honen azalpena izan daiteke
Coca-Cola Atlantan asmatu zela.

Hala ere,

sineste hau azaltzen da gehiengoak
Coca-Cola edatea aukeratzen duelako.

Era berean,

balio bat komunikatzen ari gara

gehienetan neskei
hitz ederrak esaten dizkiegunean

haien ile politagatik edo
soineko politagatik,

baina mutilei haien adimenagatik.

Edo litxarkeriak eskaintzen ditugunean
janari elikagarriaren ordez,

ondo portatzeagatik.

Helduak eta haurrak ikaragarri
eraginkorra dira

balioak antzematen portaera
fin hauetan.

Eta azkenean, horrek haien portaera
moldatzen du.

Gaur zuekin partekatu dudan ikerketak

adierazten du gaitasun hau haurtzaroko
lehenengo urteetan agertzen dela,

esaldi oso bat osatzeko gai izan
baino lehen, edo

komunera joaten ikasi
baino lehen.

Eta bihurtzen garenaren parte
handia bihurtzen da.

Beraz, joan baino lehen,

gustatuko litzaidake zuek
hausnartzera gonbidatzea

egunero adierazten ditugun
balioei buruz

eta nola hauek, inguratzen gaituzten
pertsonen portaera moldatu ahal duten.

Adibidez, ze balio adierazten dugu

denbora gehiago ematen dugunean
mugikorrari irribarre egiten

beste pertsonei irribarre egiten baino?

Era berean, pentsatu nola zuen ingurukoek
moldatu duten zuen portaera,

lehenago pentsatu ez duzuen moduan.

Aurreko irudi sinplera bueltatzen bagara,

benetan nahiago duzue Coca-Cola
Pepsi baino?

Edo nahiago duzue bakarrik zuen inguruan
daudenek baloratzen dutenagatik?

Argi dago gurasoek eta irakasleek
umeen portaera

eraldatzeko pribilegioa dutela.

Baina garrantzitsua da gogoratzea

eguneroko elkarrizketetan adierazten
ditugun balioen bidez,

inguratzen gaituzten pertsonen portaera
moldatzeko boterea daukagula guztiok.

Eskerrik asko.

(Txaloak)