Lịch sử kì thú của nghĩa trang

Những cái cây khẳng khiu, những cánh cổng rỉ sét, bia mộ đổ nát, kẻ khóc than đơn độc: đây là những điều đầu tiên ta nghĩ đến khi nhắc về nghĩa trang. Nhưng cách đây không lâu, nhiều nơi chôn cất đã từng rất sinh động, với vườn tược và đám đông - và trong phần lớn lịch sử nhân loại, ta không hề chôn cất người chết. Làm thế nào các nghĩa trang lại trở thành như hôm nay? Cùng Keith Eggener tìm hiểu những lễ nghi tôn vinh người đã khuất đang phát triển không ngừng của loài người. [TED-Ed Animation: Remus & Kiki].

Những cái cây khẳng khiu,

những cánh cổng rỉ sét,

bia mộ đổ nát,

kẻ khóc than đơn độc —

đây là những điều đầu tiên ta nghĩ đến
khi nhắc về nghĩa trang.

Nhưng cách đây không lâu,

nhiều nơi chôn cất
đã từng rất sinh động,

với những khu vườn đầy hoa
và vô số người

dạo giữa các mộ bia.

Làm thế nào nghĩa trang
trở thành như ngày hôm nay?

Một số đã tồn tại trong nhiều thế kỷ,

như nghĩa trang lớn nhất thế giới,
Wadi al-Salaam,

nơi chôn cất hơn năm triệu người.

Nhưng hầu hết các nghĩa trang ta biết
đều ít tuổi hơn nhiều.

Thực tế, trong phần lớn
lịch sử nhân loại,

ta chẳng mấy khi
chôn cất người chết.

Tổ tiên cổ xưa của ta
có rất nhiều cách khác

để từ biệt
những người thân đã khuất.

Một số chọn cách để thi thể lại
trong các hang động,

số khác để trên cây
hoặc trên đỉnh núi.

Một số
còn được thả xuống hồ,

đưa ra biển,

các nghi thức ăn thịt người,

hoặc hỏa táng.

Tất cả những cách làm này,

dù một số có vẻ lạ lùng
với ta ngày nay,

nhưng từng là cách
tôn kính người đã khuất.

Ngược lại, chôn cất
lần đầu tiên được biết đến

vào khoảng 120.000 năm trước

và thường dành cho tội phạm,

để loại họ ra khỏi
những nghi thức thông thường

dùng để tôn vinh người đã khuất.

Nhưng chôn cất đã cho thấy

những ưu điểm
so với các phương pháp khác:

bảo vệ cơ thể khỏi sự thối rữa
và các tác động bên ngoài,

và làm cho người ở lại
không phải thấy cảnh thi thể mục nát.

Những lợi ích này có thể đã thay đổi
suy nghĩ của người cổ đại

để tạo ra những ngôi mộ
nhằm tôn vinh người chết,

và chôn cất trở nên phổ biến hơn.

Đôi khi, những ngôi mộ chứa
vật dụng thông thường hoặc tâm linh,

gợi niềm tin vào thế giới bên kia,

nơi người chết có thể cần
những công cụ này.

Nghĩa trang tập thể đầu tiên
xuất hiện ở Bắc Phi và Tây Á

khoảng 10 đến 15.000 năm trước,

trùng với khoảng thời gian
của các cuộc định cư ở những khu vực này.

Những nghĩa trang tập thể này
tạo ra một nơi cố định

để tưởng nhớ người đã khuất.

Người du mục Scythia

tạo ra các gò mộ rải rác
các thảo nguyên, gọi là kurgan.

Người Etruscan xây dựng
các necropole có không gian mở,

đường phố được lát hoa văn
đan xen với các ngôi mộ.

Ở Rome, hầm mộ dưới lòng đất

chứa cả những bình tro cốt và thi hài.

Từ "nghĩa trang", hay "nơi yên nghỉ"

lần đầu tiên được
người Hy Lạp cổ đại sử dụng,

Họ xây mộ trong nghĩa địa

ở rìa thành phố .

Ở các thành phố châu Âu thời trung cổ,

sân sau nhà thờ
là một trong số ít những nơi

có thể an táng người đã khuất.

Nó cũng được dùng để tổ chức
buôn bán, hội chợ, và các sự kiện khác.

Nông dân, thậm chí,
còn chăn thả gia súc

tin rằng cỏ trong nghĩa trang
làm cho sữa ngọt hơn.

Khi cách mạng công nghiệp xảy ra,
các thành phố phát triển hơn,

nghĩa trang lớn ở ngoại ô thay thế
các khu mộ nhỏ sau nhà thờ.

Các nghĩa trang như Père-Lachaise
ở Paris rộng gần 45.000 m2

hay Mt. Auburn tại Cambridge,
Massachusetts rộng gần 30.000 m2

là những khu vườn kiểng tươi tốt

với những bia mộ được điêu khắc

và được trang trí công phu.

Thứ mà trước kia chỉ dành riêng
cho người giàu có và quyền lực,

các ngôi mộ riêng,

lúc này đã không còn xa lạ
với các tầng lớp xã hội.

Người ta không chỉ đến
nghĩa trang vào đám tang,

mà còn vào các ngày kỷ niệm, ngày lễ,

hay đơn giản chỉ là
một buổi đi dạo lúc trời chiều.

Vào cuối thế kỷ 19,

khi các công viên và vườn thực vật
xuất hiện ngày càng nhiều,

nghĩa trang bắt đầu vắng bóng người.

Ngày nay, nhiều nghĩa trang cũ
là những nơi vắng vẻ.

Một số đang thu hút
du khách trở lại với các tour du lịch,

các buổi hòa nhạc và
các trò tiêu khiển khác.

Nhưng ngay cả khi
hồi sinh được các nghĩa trang cũ,

ta cũng đắn đo về
tương lai của chôn cất.

Các thành phố như London,
New York và Hồng Kông

đã không còn nhiều chỗ
để chôn cất nữa.

Ngay cả những nơi
có nhiều không gian,

nghĩa trang luôn chiếm dụng đất,

không thể trồng trọt
hay phát triển.

Chôn cất truyền thống tiêu tốn vật liệu

như kim loại, đá và bê tông,

và có thể gây ô nhiễm đất
và các nguồn nước ngầm

với các hóa chất độc hại.

Với nhận thức ngày càng tăng
về môi trường,

con người đang tìm kiếm
các giải pháp thay thế.

Nhiều người chuyển sang hỏa táng
và các phương pháp khác.

Cùng với các tập tục thông thường,

người ta giờ có thể đưa tro cốt
của họ vào không gian,

hay dùng để bón cho cây,

hoặc làm thành đồ trang sức,

pháo hoa,

thậm chí, cả mực xăm.

Trong tương lai, các hình thức này có thể
sẽ thay thế hoàn toàn việc chôn cất.

Nghĩa trang có thể là nơi
quen thuộc nhất cho các buổi từ biệt,

nhưng chỉ là một bước

trong quá trình phát triển không ngừng

để tưởng nhớ và tôn vinh người đã khuất.