< Return to Video

Mezarlıkların büyüleyici tarihi

  • 0:07 - 0:09
    Uzun ince ağaçlar,
  • 0:09 - 0:11
    pas tutmuş kapılar,
  • 0:11 - 0:13
    ufalanmış taşlar,
  • 0:13 - 0:15
    tek başına yas tutan biri -
  • 0:15 - 0:19
    mezarlık dediğimizde,
    aklımıza bunlar gelir.
  • 0:19 - 0:20
    Fakat kısa bir zaman önce
  • 0:20 - 0:23
    çoğu mezarlık hareketli yerlerdi,
  • 0:23 - 0:26
    mezar taşlarının etrafında
    dolaşan insan kalabalıkları
  • 0:26 - 0:29
    ve çiçek açan bahçeleri vardı.
  • 0:29 - 0:32
    Peki mezarlıklar
    bugünkü hâllerine nasıl geldiler?
  • 0:32 - 0:34
    Bazıları yüzyıllardır var;
  • 0:34 - 0:37
    tıpkı beş milyondan
    fazla insanın gömülü olduğu
  • 0:37 - 0:41
    dünyanın en büyük mezarlığı
    Wadi al-Salaam gibi.
  • 0:41 - 0:45
    Fakat mezarlık olarak bildiğimiz
    yerlerin çoğu, çok daha yeniler.
  • 0:45 - 0:46
    Aslında, insan tarihinin büyük kısmında
  • 0:46 - 0:49
    ölülerimizi asla gömmedik.
  • 0:49 - 0:53
    Atalarımızın, sevdiklerinin ölülerinden
    ayrılmak için birçok başka yolu vardı.
  • 0:53 - 0:55
    Kimileri mağarada bırakılırdı,
  • 0:55 - 0:57
    diğerleri ağaçlarda
  • 0:57 - 0:59
    veya dağ tepelerinde.
  • 0:59 - 1:01
    Diğerleri hâlâ göllere bırakılıyor,
  • 1:01 - 1:02
    denize bırakılıyor,
  • 1:02 - 1:04
    etleri ayinlerle yeniyor
  • 1:04 - 1:06
    veya yakılıyor.
  • 1:06 - 1:08
    Tüm bu uygulamalar,
  • 1:08 - 1:10
    bazıları bugün garip görünse de,
  • 1:10 - 1:12
    ölüye saygı gösterme yollarıydı.
  • 1:12 - 1:15
    Buna karşın, yaklaşık 120.000 yıl önceki
  • 1:15 - 1:17
    bilinen ilk ölü gömme uygulamaları
  • 1:17 - 1:20
    muhtemelen günahkârlara mahsustu,
  • 1:20 - 1:22
    ölüyü onurlandırma amaçlı
  • 1:22 - 1:25
    olağan törenlerden, onlar dışlanıyordu.
  • 1:25 - 1:29
    Ancak ilk gömülerin, diğer uygulamalar
    üzerinde bazı avantajları vardı:
  • 1:29 - 1:32
    Sevilenlerin çürüyüp gitmesini
    gözlerden ırak kılıyorken,
  • 1:32 - 1:36
    bedenleri leş yiyen hayvanlardan
    ve elementlerden koruyorlardı.
  • 1:36 - 1:39
    Bu faydalar, antik dönemde
    insanların düşüncelerini
  • 1:39 - 1:41
    ölüyü onurlandıran
    mezarlara yönlendirmiştir
  • 1:41 - 1:44
    ve gömmek daha yaygın hâle gelmiştir.
  • 1:44 - 1:47
    Bu mezarlar bazen nesnel
    veya ritüel objeleri de içeriyordu,
  • 1:47 - 1:49
    bu objeler de ölülerin böyle şeylere
  • 1:49 - 1:52
    ihtiyaç duyabileceği
    öbür dünyayı öne sürüyordu.
  • 1:52 - 1:57
    Toplu definler, 10 ila 15.000 yıl önce
    ilk kez Kuzey Afrika
  • 1:57 - 2:00
    ve Batı Asya'da ortaya çıktı,
  • 2:00 - 2:05
    yani bu bölgelerde ilk kalıcı
    yerleşimler ile aynı zamanda.
  • 2:05 - 2:09
    Bu mezarlıklar, ölüleri anmak için
    kalıcı yerler yaratmıştı.
  • 2:09 - 2:12
    Göçebe İskitler,
    stepleri kurgan adı verilen
  • 2:12 - 2:15
    mezar topraklarıyla karıştırıyorlardı.
  • 2:15 - 2:19
    Etrüskler geniş mezarlar inşa ettiler,
  • 2:19 - 2:22
    örgü desenli sokaklarında
    mezarlıklar diziliydi.
  • 2:22 - 2:25
    Roma'da yeraltı mezarlıklarında
    hem ölü yakma kapları,
  • 2:25 - 2:29
    hem de el değmemiş cesetler bulunuyordu.
  • 2:29 - 2:33
    Mezarlık kelimesi veya "uyku odası",
  • 2:33 - 2:35
    ilk olarak şehirlerinin kıyılarındaki
  • 2:35 - 2:37
    mezarlıklara lahitler inşa eden
  • 2:37 - 2:39
    antik Yunanlar tarafından kullanıldı.
  • 2:39 - 2:41
    Orta çağ Avrupa şehirlerinde
  • 2:41 - 2:44
    Hristiyan kilise mezarlıkları ölüye
    yer temin eden seyrek, açık
  • 2:44 - 2:46
    alanlar sağlıyordu
  • 2:46 - 2:49
    ve ayrıca pazar, fuar ve diğer
    etkinliklere de ev sahipliği yapıyorlardı.
  • 2:49 - 2:51
    Hatta çiftçiler
    orada sığırları otlatırdı,
  • 2:51 - 2:55
    çünkü mezar otlarının,
    sütü daha tatlı yaptığına inanıyorlardı.
  • 2:55 - 2:58
    Sanayi devrimiyle şehirler büyüdükçe,
  • 2:58 - 3:03
    küçük şehir kilise mezarlıklarının yerini
    büyük kenar kent mezarlıkları aldı.
  • 3:03 - 3:08
    Paris'teki 43,93 hektar Père-Lachaise
    veya Massachusetts, Cambridge'deki
  • 3:08 - 3:13
    29 hektar Mount Auburn
    mezarlığı gibi mezarlıklar,
  • 3:13 - 3:15
    heykelleri ve süslü mezarlarıyla birlikte
  • 3:15 - 3:17
    yemyeşil düzenlenmiş
  • 3:17 - 3:19
    bahçelerdi.
  • 3:19 - 3:22
    Bir zamanlar lüks, zengin
    ve güçlüler için ayrılmıştı,
  • 3:22 - 3:24
    bireysel işaretlenmiş mezarlar
  • 3:24 - 3:28
    orta ve işçi sınıflara da
    mevcut hâle gelmişti.
  • 3:28 - 3:30
    İnsanlar mezarlıkları
    sadece cenazeler için değil,
  • 3:30 - 3:32
    ayrıca kutlamalar, tatiller
  • 3:32 - 3:36
    veya bir akşamüstü yürüyüşü
    için de ziyaret ediyorlardı.
  • 3:36 - 3:41
    19.yy'ın sonlarında şehir parkları
    ve botanik bahçeler ortaya çıktıkça,
  • 3:41 - 3:43
    mezarlık ziyaretçileri azaldı.
  • 3:43 - 3:47
    Günümüzde çoğu eski mezarlık,
    artık yalnız yerler.
  • 3:47 - 3:50
    Bazıları turlarla, konserlerle
    veya diğer programlarla
  • 3:50 - 3:52
    ziyaretçileri cezbediyor.
  • 3:52 - 3:55
    Fakat eski mezarlıkları canlandırdıkça,
  • 3:55 - 3:57
    cenaze törenlerinin
    geleceğini düşünüyoruz.
  • 3:57 - 4:00
    Londra, New York
    ve Hong Kong gibi şehirlerde
  • 4:00 - 4:03
    mezarlık alanı bitmek üzere.
  • 4:03 - 4:05
    Alanların çok sıkışık
    olmadığı yerlerde bile
  • 4:05 - 4:08
    mezarlıklar sonrasında işlenemeyecek
  • 4:08 - 4:11
    veya geliştirelemeyecek
    alanları kalıcı olarak kaplıyorlar.
  • 4:11 - 4:13
    Geleneksel gömülerde metal, taş
  • 4:13 - 4:16
    ve beton gibi maddeler kullanılıyor
  • 4:16 - 4:19
    ve bunlar, toprağı
    ve yeraltı suyunu zehirli
  • 4:19 - 4:21
    kimyasallarla kirletebilirler.
  • 4:21 - 4:24
    Artan çevresel maliyetler
    farkındalığıyla birlikte
  • 4:24 - 4:26
    insanlar alternatif arıyorlar.
  • 4:26 - 4:30
    Çoğu, ölü yakma
    ve bağlantılı uygulamalara yöneliyor.
  • 4:30 - 4:32
    Bu daha geleneksel uygulamalarla birlikte
  • 4:32 - 4:35
    insanlar kalıntılarını
    uzaya gönderebiliyor,
  • 4:35 - 4:37
    ağaç yetiştirmek için kullanabiliyor
  • 4:37 - 4:39
    veya bir takıya, havai fişeğe
  • 4:39 - 4:41
    ve hatta dövme mürekkebine
  • 4:41 - 4:42
    dönüştürebiliyor.
  • 4:42 - 4:47
    Gelecekte bu tür seçenekler gömü
    uygulamasının yerini tamamen alabilir.
  • 4:47 - 4:51
    Mezarlıklar aramızdan ayrılanlara dair
    en bilindik anıtlarımız olabilir,
  • 4:51 - 4:52
    fakat gittikçe gelişen ölüyü hatırlama
  • 4:52 - 4:54
    ve onurlandırma sürecimizde
  • 4:54 - 4:57
    mezarlıklar yalnızca bir adımdır.
Title:
Mezarlıkların büyüleyici tarihi
Speaker:
Keith Eggener
Description:

Uzun ince ağaçlar, pas tutmuş kapılar, ufalanmış taşlar, tek başına yas tutan birisi: Mezarlık dediğimizde, aklımıza bunlar gelir. Fakat kısa bir zaman önce çoğu mezarlık hareketli yerlerdi, mezar taşlarının etrafında dolaşan insan kalabalıkları ve çiçek açan bahçeleri vardı -- aslında, insan tarihinin büyük kısmında ölülerimizi asla gömmedik. Peki mezarlıklar bugünkü hâllerine nasıl geldiler? Keith Eggener, gittikçe gelişen ölüyü onurlandırma geleneklerimizi araştırıyor. [TED-Ed animasyonu, Remus&Kiki tarafından hazırlanmıştır].

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:13

Turkish subtitles

Revisions