Η συναρπαστική ιστορία των κοιμητηρίων

Ψηλόκορμα δέντρα, σκουριασμένες καγκελόπορτες, φθαρμένες πλάκες, ένας μοναχικός πενθών: αυτές οι εικόνες έρχονται στον νου όταν σκεφτόμαστε τα κοιμητήρια. Αλλά όχι πριν πολύ καιρό, πολλοί τόποι ταφής αποτελούσαν ζωηρά σημεία, με κήπους και πλήθη ανθρώπων. Για μεγάλο διάστημα της ανθρώπινης ιστορίας, δεν θάβαμε τους νεκρούς μας. Πώς τα κοιμητήρια εξελίχθηκαν σ' αυτό που είναι σήμερα; Ο Κιθ Έγκενερ εξετάζει την εξέλιξη των τελετουργικών μας για απόδοση τιμών στους νεκρούς. [Ψηφιακή απεικόνιση TED-Ed από Remus & Kiki].

Ψηλόκορμα δέντρα,

σκουριασμένες πύλες,

φθαρμένες πλάκες,

ένας μοναχικός πενθών--

τέτοια πράγματα έρχονται στον νου
όταν σκεφτόμαστε τα κοιμητήρια.

Αλλά όχι πολύ παλιά,

πολλά σημεία ταφής ήταν ζωηρά μέρη,

μ' ανθισμένους κήπους και πλήθη ανθρώπων

να τριγυρίζουν ανάμεσα στις ταφόπλακες.

Πώς τα κοιμητήριά μας εξελίχθηκαν
σ' αυτό που είναι σήμερα;

Ορισμένα υπάρχουν εδώ και αιώνες,

όπως το Βάντι Αλ Σαλάμ,
το μεγαλύτερο του κόσμου,

όπου βρίσκονται θαμμένοι
πάνω από πέντε εκατομμύρια άνθρωποι.

Αλλά τα περισσότερα μέρη που θεωρούνται
κοιμητήρια είναι πολύ νεότερα.

Στην πραγματικότητα,
για αρκετή από την ιστορία μας,

δεν θάβαμε καθόλου τους νεκρούς μας.

Οι αρχαίοι πρόγονοί μας
είχαν πολλούς άλλους τρόπους

ν' αποχωρίζονται τους αγαπημένους τους.

Κάποιοι αφήνονταν σε σπηλιές,

άλλοι σε δέντρα

ή σε κορυφές βουνών.

Άλλοι βυθίζονταν ακόμη και σε λίμνες,

στ' ανοιχτά της θάλασσας,

κανιβαλίζονταν τελετουργικά

ή αποτεφρώνονταν.

Όλες αυτές οι πρακτικές,

αν και κάποιες φαντάζουν ανοίκειες σήμερα,

ήταν τρόποι για να τιμηθούν οι νεκροί.

Αντίθετα, οι πρώτες γνωστές ταφές

περίπου 120.000 χρόνια πριν

εκτελούνταν για παραβάτες,

εξαιρώντας τους από τα συνήθη τελετουργικά

που είχαν σκοπό να τιμήσουν τον νεκρό.

Αλλά οι πρώτες ταφές αποκάλυψαν ορισμένα
πλεονεκτήματα σε σχέση μ' άλλες πρακτικές:

προστάτευαν τα σώματα από πτωματοφάγα ζώα
και τα καιρικά φαινόμενα,

ενώ παράλληλα προστάτευαν
τους αγαπημένους απ' το θέαμα της φθοράς.

Αυτά τα οφέλη ίσως άλλαξαν
τις πεποιθήσεις των αρχαίων ανθρώπων

για τους τάφους προς τιμήν των νεκρών,

και η ταφή έγινε πιο συνηθισμένη.

Κάποιες φορές, αυτοί οι τάφοι περιείχαν
χρηστικά ή τελετουργικά αντικείμενα,

μαρτυρώντας πίστη στη μεταθανάτια ζωή

οπότε ο νεκρός ίσως
χρειαζόταν τέτοια αντικείμενα.

Οι ομαδικές ταφές πρωτοεμφανίστηκαν
στη Βόρεια Αφρική και τη Δυτική Ασία

πριν από περίπου 10-15.000 χρόνια,

σχεδόν την ίδια εποχή με τις πρώτες
μόνιμες εγκαταστάσεις στις περιοχές αυτές.

Αυτά τα εδάφη ταφής αποτέλεσαν
μόνιμους τόπους τιμής των νεκρών.

Οι νομάδες Σκύθες γέμισαν τις στέπες

με τύμβους γνωστούς ως «κουργκάν».

Οι Ετρούσκοι έχτιζαν μεγάλες νεκροπόλεις,

των οποίων το τετραγωνισμένο οδικό δίκτυο
ήταν διάσπαρτο με τύμβους.

Στη Ρώμη οι υπόγειες κατακόμβες περιείχαν

τόσο τεφροδόχους όσο και άθικτες σορούς.

Η λέξη κοιμητήριο ή «κάμαρα ύπνου»,

χρησιμοποιήθηκε αρχικά
απ' τους αρχαίους Έλληνες,

οι οποίοι έχτιζαν τύμβους σε νεκροταφεία

στις παρυφές των πόλεων τους.

Στις ευρωπαϊκές πόλεις του μεσσαίωνα,

τα προαύλια των χριστιανικών ναών
παρείχαν ειδικούς, ανοιχτούς χώρους

για την ταφή των νεκρών,

αλλά και για το στήσιμο αγορών,
φεστιβάλ και άλλων εκδηλώσεων.

Οι αγρότες τα χρησιμοποιούσαν
ακόμη και για τη βοσκή

θεωρώντας ότι το γρασίδι των νεκροταφείων
έκανε το γάλα πιο γλυκό.

Με την επέκταση των πόλεων
κατά τη βιομηχανική επανάσταση,

τα μεγάλα προαστιακά νεκροταφεία
αντικατέστησαν τα μικρά προαύλια των ναών.

Τα κοιμητήρια όπως το Περ Λασέζ
των 110 στρεμμάτων στο Παρίσι

ή το Μάουντ Όμπερν 72 στρεμμάτων
στο Κέιμπριτζ Μασαχουσέτης

αποτελούσαν πλούσιους κήπους

γεμάτους με λαξευμένες πέτρες

και περίτεχνους τύμβους.

Κάποτε μια πολυτέλεια που ανήκε
στους πλούσιους και ισχυρούς,

οι ατομικά χαραγμένοι τάφοι,

έγινε διαθέσιμη στη μεσαία
και την εργατική τάξη.

Οι άνθρωποι επισκέπτονταν
τα κοιμητήρια σε κηδείες,

αλλά και σε επετείους, αργίες,

ή απλά σε μια απογευματινή επίσκεψη.

Μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα,
με την εμφάνιση περισσότερων

δημόσιων πάρκων και βοτανικών κήπων,

τα κοιμητήρια είχαν χάσει επισκέπτες.

Σήμερα, πολλά παλιά κοιμητήρια
είναι ερημωμένοι τόποι.

Κάποια δελεάζουν τους επισκέπτες
να γυρίσουν με ξεναγήσεις,

συναυλίες και άλλες εκδηλώσεις.

Αλλά ακόμη κι όταν δίνουμε ζωντάνια
στα παλιά κοιμητήρια

σκεφτόμαστε ξανά το μέλλον της ταφής.

Πόλεις όπως το Λονδίνο,
η Νέα Υόρκη και το Χονγκ Κονγκ

ξεμένουν από χώρο για ταφές.

Ακόμη και σε τόπους
όπου ο χώρος δεν είναι τόσο λίγος,

τα κοιμητήρια καταλαμβάνουν μόνιμα γη

που δεν μπορεί να καλλιεργηθεί πια
ή να αξιοποιηθεί αλλιώς.

Η παραδοσιακή ταφή απαιτεί υλικά

όπως το μέταλλο, η πέτρα και το τσιμέντο,

και ρυπαίνει το έδαφος
και το υπεδάφιο νερό

με τοξικές ουσίες.

Καθώς αυξάνεται η ευαισθητοποίηση
για τη βλάβη στο περιβάλλον

οι άνθρωποι αναζητούν εναλλακτικές.

Πολλοί στρέφονται στην αποτέφρωση
και σε σχετικές μεθόδους.

Μαζί μ' αυτές τις πιο
συμβατικές πρακτικές,

οι άνθρωποι τώρα μπορούν να στείλουν
τη σορό τους στο διάστημα,

για λίπασμα ενός δέντρου,

ή να την κάνουν κοσμήματα,

πυροτεχνήματα

ή ακόμη και μελάνι για τατουάζ.

Μελλοντικά, οι επιλογές αυτές μπορεί
ν' αντικαταστήσουν πλήρως την ταφή.

Τα κοιμητήρια μπορεί ν' αποτελούν τα πιο
οικεία μας μνημεία για τους συγχωρεμένους,

αλλά είναι μόνο ένα βήμα

στην αέναα εξελισσόμενη διεργασία

της μνημόνευσης και απόδοσης
τιμών στους νεκρούς.