< Return to Video

Maksvell-Bolsman paylanması

  • 0:00 - 0:02
    Gəlin biraz Maksvel-Boltzman
  • 0:02 - 0:04
    paylanması haqqında danışaq.
  • 0:04 - 0:05
    Və buradakı şəkil Klerk
  • 0:05 - 0:08
    Maksvelin şəkilidir.
  • 0:08 - 0:09
    Mən bu şəkili çox sevirəm, o həyat
  • 0:09 - 0:12
    yoldaşı Katerina Maksvellə birlikdədir, bu isə çox güman ki, onların itidir.
  • 0:12 - 0:16
    Və Ceyms Maksvel fizika dahisidir və
  • 0:16 - 0:18
    özünün Maksvel düsturu ilə məhşurdur.
  • 0:18 - 0:20
    O həmçinin fotoqrafiyada əsaslı işlər
  • 0:20 - 0:22
    görmüşdür və o həmçinin ideallaşdırılmış
  • 0:22 - 0:24
    gas hissəciklərinin sürətinin
  • 0:24 - 0:27
    paylanması haqqındada da
  • 0:27 - 0:29
    düşünmüşdür.
  • 0:29 - 0:32
    Bu centlmen isə Ludviq Boltzmandır.
  • 0:32 - 0:35
    O statistik mexanıkanikanın
  • 0:35 - 0:38
    yaradıcılarından biridir.
  • 0:38 - 0:41
    Və birlikdə, Maxwell-Boltzman paylanması
  • 0:41 - 0:42
    yolu ilə əməkdaşlıq etmədilər, amma onlar
  • 0:42 - 0:45
    müstəqil olaraq eyni nəticəyə gəldilər.
  • 0:45 - 0:46
    Onlar " hava hissəciklərinin sürətlərinin
  • 0:46 - 0:51
    paylanması nədir?" sualına cavab verə bilmişdilər.
  • 0:51 - 0:52
    Gəlin biraz əsaslandıraq, kiçik
  • 0:52 - 0:54
    bir təcrübə edək.
  • 0:54 - 0:57
    Tutaq ki, burada konteyner var.
  • 0:57 - 0:59
    Tutaq ki, burada konteyner var.
  • 0:59 - 1:01
    və tutaq ki, bunun içində hava var.
  • 1:01 - 1:04
    Hava daha çox azotdan təşkil olunub.
  • 1:04 - 1:05
    gəlin deyək ki, sadələşdirmək üçün
  • 1:05 - 1:07
    deyək ki bu sadəcə azotdan ibarətdir.
  • 1:07 - 1:11
    Bir neçə azot molekulu çəkək.
  • 1:11 - 1:14
    Tutaq ki, bizim termometerimiz var.
  • 1:14 - 1:16
    Mən termometeri buraya qoyuram.
  • 1:16 - 1:20
    Termometerin göstərişi
  • 1:20 - 1:24
    300 kelvindir.
  • 1:24 - 1:27
    300 kelvin temperatur nə deməkdir?
  • 1:28 - 1:30
    Bizim gündəlik həyatımızda çox
  • 1:30 - 1:32
    güclü temperatur hissimiz olur.
  • 1:32 - 1:33
    Hey, mən bu isti şeyə toxunmaq istəmirəm.
  • 1:33 - 1:35
    Bu məni yandıracaq.
  • 1:35 - 1:39
    Yaxud bu soyuqdur, bu məni titrədəcək.
  • 1:39 - 1:40
    Bu bizim beynimizin temperaturu
  • 1:40 - 1:42
    necə qəbul etməsidir.
  • 1:42 - 1:46
    Bəs molekulyar miqyasda nə baş verir?
  • 1:46 - 1:48
    Bu temperatur
  • 1:48 - 1:49
    haqqında düşünmək üçün
  • 1:49 - 1:52
    yaxşı yoldur.
  • 1:52 - 1:53
    Mən bunu
  • 1:53 - 1:54
    yalnış tələffüz etdim.
  • 1:55 - 1:59
    Temperatur sistemdəki molekulların orta
  • 1:59 - 2:03
    kinetik enerjisindən asılıdır.
  • 2:03 - 2:04
    Gəlin bunu bu cür yazaq.
  • 2:04 - 2:09
    Temperatur orta kinetik enerjidən asılıdır.
  • 2:09 - 2:10
    Sistemdəki
  • 2:10 - 2:13
    orta
  • 2:13 - 2:16
    kinetik
  • 2:16 - 2:17
    enerji.
  • 2:18 - 2:20
    Mənb sadəcə orta kinetik enerji yazacam.
  • 2:20 - 2:22
    Gəlin bunu daha konkret edək.
  • 2:22 - 2:26
    Tutaq ki, iki konteynerimiz var.
  • 2:26 - 2:27
    Bu birinci konteynerdir.
  • 2:27 - 2:28
    Vay.
  • 2:28 - 2:31
    Və iki konteyner burada sağdadır.
  • 2:31 - 2:33
    Tutaq ki, bizim eyni sayda
  • 2:33 - 2:36
    azot qazımız var.
  • 2:36 - 2:37
    Mən burada 10-unu çəkirəm.
  • 2:37 - 2:39
    Bu aydındır ki, real deyil,
  • 2:39 - 2:40
    molekulların sayı daha da çoxdur.
  • 2:40 - 2:45
    1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.
  • 2:46 - 2:51
    1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10.
  • 2:51 - 2:53
    Tutaq ki, temperatur
  • 2:53 - 2:55
    300 kelvindir.
  • 2:56 - 2:59
    Bu sistemin temperaturu 300 kelvindir.
  • 2:59 - 3:02
    Bu sistemin temperaturu isə 200 kelvindir.
  • 3:02 - 3:06
    Əgər təsəvvür etsək ki, molekullar nə edir,
  • 3:06 - 3:07
    onlar ətrafda hərəkət edir, bir-biri ilə toqquşur,
  • 3:07 - 3:10
    onların hamısı birlikdə hərəkət etmir.
  • 3:11 - 3:13
    Sistemdə molekulların orta kinetik enerjisi
  • 3:13 - 3:15
    daha da yüksək olacaq.
  • 3:15 - 3:16
    ola bilər ki, molekul bu
  • 3:16 - 3:19
    istiqamətdə hərəkət edir.
  • 3:19 - 3:21
    Bu sürətdir.
  • 3:21 - 3:23
    Bunun sürəti budur.
  • 3:23 - 3:24
    Bu istiqamətdə gedir.
  • 3:24 - 3:26
    Ola bilər ki, bu hərəkət etmir.
  • 3:26 - 3:28
    Bu bu istiqamətdə sürətlə hərəkət edir.
  • 3:28 - 3:30
    Bu ola bilər lap sürətlə hərəkət edir.
  • 3:30 - 3:32
    Bu bunu edir.
  • 3:32 - 3:33
    Bu bunu edir.
  • 3:34 - 3:35
    Bu bunu edir.
  • 3:35 - 3:37
    Əgər indi bunu bu sistemlə müqayisə etsək,
  • 3:37 - 3:41
    çox sürətlə gedən
  • 3:41 - 3:42
    molekullar yenə olacaq.
  • 3:42 - 3:43
    Ola bilər ki, bu molekul
  • 3:43 - 3:45
    digərlərində sürətlə gedir.
  • 3:45 - 3:47
    Ama ortalama buradakı molekulların aşağı
  • 3:47 - 3:49
    kinetik enerjisi var.
  • 3:49 - 3:51
    Bu ola bilər ki bunu edir.
  • 3:51 - 3:53
    Gəlin bunu çəkməyə çalışaq.
  • 3:53 - 3:57
    Ortalama onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.
  • 3:57 - 3:58
    Bu o demək deyil ki, bu molekullar
  • 3:58 - 4:00
    bütün digər molekullardan yavaşdır
  • 4:00 - 4:02
    yaxud kinetik enerjisi daha aşağıdır.
  • 4:02 - 4:07
    Amma onların aşağı kinetik enerjisi olacaq.
  • 4:07 - 4:09
    Və biz bu paylanmanı çəkə bilərik.
  • 4:09 - 4:11
    Və bu paylanma Maksvel-Boltzman
  • 4:11 - 4:13
    paylanmasıdır.
  • 4:13 - 4:15
    Gəlin kiçik bir
  • 4:15 - 4:18
    koordinat müstəvisi çəkək.
  • 4:19 - 4:24
    Koordinat müstəvisini çəkirik.
  • 4:24 - 4:28
    Aksis oxunda sürəti qoyuruq,
  • 4:29 - 4:30
    sürəti qoyuruq.
  • 4:30 - 4:34
    Bu aksisdə mən molekulların
  • 4:34 - 4:38
    sayını qoyacam.
  • 4:39 - 4:40
    Düz burada.
  • 4:40 - 4:43
    Bu sistem üçün hansı ki 300 kelvindədir
  • 4:43 - 4:46
    paylanma buna bənzəyə bilər.
  • 4:46 - 4:48
    Buna bənzəy
  • 4:48 - 4:49
    bilər.
  • 4:49 - 4:50
    Gəlin bunu yeni rəngdə edək.
  • 4:51 - 4:53
    Bunlar
  • 4:53 - 4:55
    bütün molekullardır.
  • 4:55 - 4:59
    Paylanma buna bənzəyə bilər.
  • 5:00 - 5:01
    Buna bənzəyə bilər.
  • 5:01 - 5:03
    Bu sistem üçün Maksvel-Boltzman
  • 5:03 - 5:05
    paylanmasıdır.
  • 5:05 - 5:08
    Gəlin bunu A sistemi adlandıraq.
  • 5:08 - 5:10
    Sistem A düz buradadır.
  • 5:10 - 5:15
    Bu sistemin aşağı temperaturu var
  • 5:15 - 5:17
    bu o deməkdir ki, bunun həmçinin aşağı kinetik enerjisi var.
  • 5:17 - 5:20
    Böyük ehtimalla
  • 5:20 - 5:23
    ən yüksək
  • 5:23 - 5:25
    molekul sayı
  • 5:25 - 5:26
    aşağı sürətdə olacaq.
  • 5:26 - 5:27
    Tutaq ki bu sürətdə
  • 5:27 - 5:29
    olacaq.
  • 5:29 - 5:34
    Bunun paylanması təxminən buna
  • 5:35 - 5:37
    bənzəyəcək.
  • 5:38 - 5:39
    Nəyə görə belə olacaq.
  • 5:39 - 5:40
    Bu işarə ola bilər ki,
  • 5:40 - 5:42
    böyük ehtimalla
  • 5:42 - 5:46
    mən bunu ən çox molekul olan sürətdə
  • 5:46 - 5:48
    əldə edirəm. Bunun sürəti A sistemində ən çox
  • 5:48 - 5:51
    molekul olan sürətdən az olacaq.
  • 5:51 - 5:54
    Çünki bunların
  • 5:54 - 5:56
    aşağı kinetik enerjisi var.
  • 5:56 - 5:58
    Onların sürəti aşağı olacaq.
  • 5:58 - 6:00
    Bəs bu zirvə niyə daha yüksəkdir?
  • 6:00 - 6:02
    Xatırlamalısan ki, biz eyni molekul sayından
  • 6:02 - 6:03
    danışırıq.
  • 6:03 - 6:05
    Əgər bizim eyni sayda molekulumuz varsa bu o deməkdir ki,
  • 6:05 - 6:08
    bu əyrilərin altındakı sahələr eyni olacaq.
  • 6:08 - 6:11
    Bu dar olacaq, bu hündür olacaq.
  • 6:11 - 6:13
    Əgər bu sistemin temperaturunu
  • 6:13 - 6:15
    artırsaq,
  • 6:15 - 6:18
    tutaq ki, mən üçüncü sistemi yaradıram,
  • 6:18 - 6:20
    yaxud bunu 400 kelvinə qaldırıram.
  • 6:20 - 6:24
    Onda paylanma təxminən buna
  • 6:24 - 6:27
    bənzəyəcək.
  • 6:27 - 6:30
    Bu temperaturu qaldıranda baş verir.
  • 6:30 - 6:33
    Və
  • 6:33 - 6:36
    bu Maksvel-Boltzman paylanmasıdır.
  • 6:36 - 6:40
    Mən sizə bunu daha çətin düsturunu verməyəcəm
  • 6:40 - 6:42
    amma bunun ideyası bu cürdür.
  • 6:42 - 6:44
    Bu olduqca səliqəli bir fikirdir.
  • 6:44 - 6:46
    Və bu molekulların bəzilərinin
  • 6:46 - 6:50
    həqiqi sürətinə baxdıqda, hətta ətrafımızdakı havaya baxdıqda
  • 6:50 - 6:52
    deyirik ki, bu olduqca durğun görünür.
  • 6:52 - 6:55
    Amma ətrafımızdakı havanın çox hissəsi azotdur.
  • 6:55 - 6:59
    Bu sürət
  • 6:59 - 7:00
    ətrafımızda olan hər hansı azot atomunun
  • 7:00 - 7:03
    sürətidir.
  • 7:03 - 7:04
    Yəni ən çox ehtimal olunan sürət.
  • 7:04 - 7:05
    Mən bunu yazıram.
  • 7:05 - 7:07
    Çünki bu olduqca düşündürücüdür.
  • 7:07 - 7:11
    Otaq temperaturunda ehtimal olan sürət.
  • 7:11 - 7:16
    otaq temperaturunda
  • 7:16 - 7:20
    azot atomunun sürəti.
  • 7:20 - 7:24
    Otaq temperaturu.
  • 7:25 - 7:27
    Gəlin deyək ki, bu otaq temperaturunda azot
  • 7:27 - 7:31
    atomunun Maksvel-Boltzman paylanmasıdır.
  • 7:31 - 7:33
    Gəlin deyək ki,
  • 7:33 - 7:35
    otaq 300 dərəcədədir.
  • 7:35 - 7:38
    Ehtimal olunan sürət
  • 7:38 - 7:40
    ən çox molekulun
  • 7:40 - 7:41
    olduğu
  • 7:41 - 7:43
    sürətdir.
  • 7:44 - 7:46
    Əslində mən bunu deməzdən əvvəl bunun necə olduğunu
  • 7:46 - 7:48
    təxmin edin, çünki əslində ağılsızlıqdır.
  • 7:48 - 7:50
    Bu nəticəyə gəlirik ki,
  • 7:50 - 7:54
    bu təxminən 400, 400 və 300 kelvindir.
  • 7:54 - 7:58
    Bu 422 m/s-dir.
  • 7:58 - 8:01
    422 m/s.
  • 8:01 - 8:04
    təsəvvür edin ki, hər hansı bir şey 422 m/s sürətdə hərəkət edir.
  • 8:04 - 8:07
    Əgər mil/h kimi baxsaq
  • 8:07 - 8:10
    bu təxminən
  • 8:10 - 8:13
    944 mil/h-dir.
  • 8:13 - 8:15
    İndi ətrafınızda
  • 8:15 - 8:17
    ən yüksək sayda
  • 8:17 - 8:20
    azot atomları
  • 8:20 - 8:22
    bu sürətdə
  • 8:22 - 8:25
    hərəkət edir
  • 8:25 - 8:26
    və sizə dəyir.
  • 8:26 - 8:28
    Bu sizə hava təzyiqi verir.
  • 8:28 - 8:29
    Hətta bunlardan da sürətli hərəkət edənlər
  • 8:29 - 8:31
    var.
  • 8:31 - 8:35
    Hətta 422 m/s-dən də sürətli.
  • 8:35 - 8:35
    Hətta daha sürətli.
  • 8:35 - 8:38
    Sizin ətrafınızda minlərlə mil/h-dan da
  • 8:38 - 8:39
    sürətli hərəkət edən
  • 8:39 - 8:42
    molekullar var və onlar biz danışdıqda da bizə dəyirlər.
  • 8:42 - 8:44
    Siz soruşa bilərsinizki, bu nə üçün zədələmir?
  • 8:44 - 8:47
    Bu onu göstərir ki, azot molekulunun kütləsi
  • 8:47 - 8:49
    necə kiçikdir və bu sizə minlərlə mil/h sürətdə
  • 8:49 - 8:52
    sizə dəyə bilər və
  • 8:52 - 8:53
    sizi zədələməz.
  • 8:53 - 8:56
    Bu sadəcə havanın təzyiqidir.
  • 8:56 - 8:57
    Buna ilk dəfə baxdıqda
  • 8:57 - 8:59
    bunun sürəti 422m/s dir?
  • 8:59 - 9:02
    Bu səsin sürətindən də yüksəkdir.
  • 9:02 - 9:05
    Səsin sürəti təxminən 340 m/s-dir.
  • 9:05 - 9:06
    Bu necə ola bilir?
  • 9:06 - 9:07
    Bunun haqqında düşünün.
  • 9:07 - 9:09
    Səs molekulların toqquşması ilə hava
  • 9:09 - 9:11
    vasitəsilə ötürülür.
  • 9:11 - 9:13
    Molekulların özü hərəkət etməlidir.
  • 9:13 - 9:15
    Yaxud da onların bəziləri səsin sürətindən
  • 9:15 - 9:17
    yüksək hərəkət etməlidir.
  • 9:17 - 9:19
    Ətrafınızda olan hər şey bu cür sürətli hərəkət
  • 9:19 - 9:20
    etmir və onlar hər biri
  • 9:20 - 9:21
    müxtəlif istiqamətlərdə hərəkət edir.
  • 9:21 - 9:23
    Bəziləri heç hərəkət etmir.
  • 9:23 - 9:27
    Amma bəziləri həddindən artıq sürətlə hərəkət edir.
  • 9:27 - 9:29
    Məncə bu bir az ağlasığmazdır.
Title:
Maksvell-Bolsman paylanması
Description:
more » « less
Video Language:
English
Team:
Khan Academy
Duration:
09:30

Azerbaijani subtitles

Revisions Compare revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.