Teknoloji zihinlerimizi okumaya başladığında mahremiyetimizi nasıl koruyacağız?

Hukuk profesörü ve etik bilimci Nita Farahany beyin aktivitelerimizi deşifre edebilen, düşüncelerimizi açık eden bir teknolojiden ve bunların bizde yaratacağı hislerden bahsediyor. Peki bütün bunlar, hali hazırda yara almış mahremiyet hissimiz için ne anlama geliyor? Bu ikaz niteliğindeki konuşmasında Farahany, ("Azınlık Raporu" filmindeki gibi) aklından suç işlemeyi şöyle bir geçiren insanların tutuklandığı ve özel şirketlerin beyin verilerimizi sattığı bir topluma karşı bizleri uyarıyor. Devamında ise düşünce ve karar mekanizmamızın özgürlüğünü tesis edecek bilişsel özgürlük hakkına dair gerekçelerini açıklıyor.

2009 yılında İran'da gerçekleşen
başkanlık seçimlerini takip eden aylarda,

ülkenin dört bir yanında
protestolar patlak verdi.

İran hükûmeti bu protestoları
şiddet kullanarak bastırdı,

sonradan buna
İran Yeşil Hareketi adı verildi.

Cep telefonu sinyalleri bile
bloke edilmişti,

amaçları, protestocular arasındaki
iletişimi engellemekti.

1960'ların sonuna doğru
Birleşik Devletler'e göç eden ailem,

bütün sülalemizin bulunduğu İran'da

hatırı sayılır bir süre geçirdiler.

Protestoların en şiddetli şekilde
bastırıldığı dönemde,

Tahran'daki ailemi aradığımda

hiçbiri neler olup bittiğine dair
yorum yapmaya cesaret edemiyordu.

Ya onlar ya da ben lafı hızlıca
başka konulara getiriyorduk.

Hepimiz, fark edilecek herhangi bir
muhalif hareketin sonuçlarının

neler olabileceğini biliyorduk.

Ben yine de onların ne düşündüğünü
ya da neler hissettiğini

bilebilmek isterdim.

Düşüncelerini bilmek nasıl olurdu?

Ya da daha korkuncu,

İran hükûmeti, ailemin düşüncelerini
öğrenebilseydi ne olurdu?

Sadece düşüncelerine
dayanarak ailemi tutuklarlar mıydı?

Bu, sandığınızdan daha kısa
bir sürede gerçek olabilir.

Nöroloji biliminde, yapay zekâda
ve makine öğreniminde

gelişmekte olan becerilerimiz sayesinde

insan beyninde ne olup bittiği konusunda
daha fazla bilgi sahibi olabileceğiz.

Bir biyoetik uzmanı, avukat, felsefeci

ve İran kökenli bir Amerikalı olarak

bu durumun özgürlüğümüz için
ifade ettikleri ve ihtiyaç duyacağımız

koruma yöntemleri konusunda endişeliyim.

Bence bilişsel özgürlük noktasında
yeni bir hakkımız olması gerekiyor;

korunması gereken bir insan hakkı.

Aksi takdirde düşünce özgürlüğümüz,

beynimize erişim ve hakimiyetimiz

ve zihinsel mahremiyetimiz
tehlikeye girecek.

Şöyle düşünün:

Ortalama bir insanın aklından
gün boyunca binlerce şey geçer.

Bir düşünce şekil alırken

matematiksel bir hesaplama
ya da bir sayı, bir kelime gibi,

beyindeki nöronlar birbirleriyle
etkileşim halindedir,

çok ufak boyutlarda
elektriksel deşarj gerçekleşir.

Dinlenmek gibi daha yoğun
bir ruh hali içindeyken

beyninizdeki yüz binlerce
nöron kıvılcım saçar

ve beyin akımyazım, kısaca EEG ile
ölçülebilen karakteristik düzenlerde

eş zamanlı elektriksel
deşarj gerçekleştirir.

Aslında, şu anda
baktığınız şey tam olarak bu.

Yalnızca kafama taktığım basit bir cihazla

gerçek-zamanlı
beyin aktivitelerimi izlemektesiniz.

Bunlar, ben rahatken ve meraklıyken
gerçekleşen beyin aktivitelerim.

Bu bilgiyi sizlerle paylaşmak için

pazara sürülecek EEG cihazlarının
ilk modellerinden birini taktım,

işte bunun gibi

gerçek zamanlı olarak beynimdeki
elektriksel aktiviteyi kayıt ediyordu.

Akıllı bileklikler gibi değil,
belki bazılarınızda vardır

kalp ritminizi ve attığınız adımları sayan

ya da uyku aktivitenizi
ölçen aletlerden değil.

Pazardaki neredeyse en gelişmiş
nörolojik görüntüleme tekniği.

Aralarında en taşınabilir olanı

ve gündelik yaşantımızı en çok
etkileme potansiyeli olanı bu.

Bu sıra dışı bir şey.

Basit ve kafanıza
geçirebileceğiniz bir cihazla

gerçek anlamda insan
beyninin içini görebiliyor

ve tek kelime etmeden zihinsel
haritasını çıkarabiliyoruz.

Henüz karmaşık düşüncelerin
şifrelerini çözemesek de

bir insanın ruhsal durumunu ölçebiliyor

ve yapay zekanın da yardımıyla

bazı tek haneli sayıları, şekilleri

veya basit kelimeleri tespit edebiliyoruz.

Kişi bunları düşünüyor,
duyuyor ya da görüyor olabilir.

EEG'de başından beri var olan
bazı engellere rağmen

teknolojideki gelişmelerle birlikte

insan beyninde neler olup bittiğini

zamanla deşifre
edebileceğimizi söyleyebilirim.

Şu an bu aletlerden birini kullanarak

epilepsisi olan bir kişi,
epilepsi krizi geçireceğini

önceden anlayabiliyor.

Belden aşağısı felç olan bir kişi, sadece
düşünerek bilgisayar kullanabiliyor.

Birleşik Devletler'de bir şirket,
bu sensörleri arabalarda

koltuk başlıklarının içine yerleştirecek
bir teknoloji geliştirdi.

Böylelikle sürücünün konsantrasyonunu,

dikkatinin dağılmasını
ve bilişsel yükünü takip edebiliyorlar.

Nissan, sigorta şirketleri ve Amerikan
Otomobil Birliği konuyla yakından ilgili.

"Sonunu kendin belirle" filmi olan
"The Moment"ı bile

EEG başlığıyla izleyebilirsiniz.

Film, sizin beyinsel tepkilerinize
bağlı olarak değişiyor

ve dikkatinizin azaldığı her an
farklı bir son sunuyor.

Bu, kulağa harika gelebilir.

Bir biyoetik uzmanı olarak

ben de insanların sağlıkları
ve iyilikleri için

kendileri hakkında bilgiye
erişmelerini sağlayarak

onları güçlü kılmayı destekleyen
insanlardan biriyim.

Bu yeni ve inanılmaz
beyin deşifre teknolojisi de buna dâhil.

Fakat endişelerim var:

İsteyerek veya istemeden özgürlüğümüze ait
son kaleyi de kaybetmekten korkuyorum,

yani zihin mahremiyetimizi.

Belki de beyin aktivitelerimizi
ticari şekillerde kullanırız;

sigortada indirim
veya para iadesi almak için

ya da sosyal medya hesaplarına
ücretsiz erişim için,

belki de işimizi kaybetmemek için.

Aslına bakarsanız Çin'de

dünyadaki en yoğun hatlardan biri olan
Pekin-Şangay yüksek hızlı tren hattındaki

sürücülerin yolculuk esnasında

beyin aktivitelerinin görüntülenmesi için

EEG cihazları takmaları gerekiyor.

Bazı haber kaynaklarına göre

Çin'de hükûmetin yönettiği fabrikalarda

verimliliklerinin ve duygu
durumlarının ölçülmesi için

işçilerin çalışırken
EEG sensörleri takmaları gerek.

Hatta beyinleri işe daha az odaklanmışsa

veya duygusal gerginlik gösteriyorsa

işçiler işten çıkarılabiliyorlar.

Bahsettiklerim yarın olmayacak

fakat beyinlerimizin şeffaflaştığı
bir dünyaya doğru ilerliyoruz

ve bence, insanlar bunun her şeyi
değiştirebileceğini anlamıyorlar.

Veri gizliliğinden tutun yasalara,
özgürlük hakkındaki düşüncelerimize kadar

her şeyin tanımı değişebilir.

Duke Üniversitesi'ndeki laboratuvarımda

yakın zamanda Birleşik Devletler çapında
bir çalışma yürüttük.

Amacımız, beyindeki bilgiler konusunda

insanların hassasiyetini ölçmekti.

Katılımcılardan kendi algılarına göre
hassas olan otuz üç farklı bilgi türünü

puanlamalarını istedik.

Bunlar arasında sosyal güvenlik numaraları

telefon konuşmalarının içeriği,

ilişki geçmişleri,

duyguları, endişeleri,

kafalarındaki zihinsel imgeler

ve düşünceleri de vardı.

Şaşırtıcı biçimde insanlar
sosyal güvenlik numaralarını,

beyinsel verileri dâhil

diğer herhangi bir bilgiden
daha özel addediyorlardı.

Bunu sebebi, insanların
yeni beyin deşifre teknolojisi sonuçlarını

henüz anlayamamaları
ya da buna inanamamaları diye düşünüyorum.

Sonuçta insan beyninin
içsel sürecini bilebilseydik

sosyal güvenlik numaraları
endişe edeceğimiz son şey olurdu.

(Gülüşmeler)

Bir düşünün.

Beyinlerimizin tamamen
şeffaf olduğu bir dünyada

kim politik muhalif
düşünceye cesaret ederdi?

Yaratıcı düşünmeye?

Korkarım, insanlar toplum
tarafından dışlanma korkusuyla

kendilerine oto-sansür uygulayacaklar

ya da iş yerinde dikkat eksikliği,
duygusal dengesizlik yüzünden

veya işverenlere karşı

kolektif hareketler planladıkları için
işlerinden olacaklar.

Söz konusu grevler, artık
seçenek olmaktan çıkacaklar

çünkü halihazırda insanların
cinsel yönelimlerine,

politik ideolojilerine

ya da dinsel tercihlerine dair bilgiyi

diğer insanlarla bilinçli
şekilde paylaşmadan önce

beyinleri bunları açık etmiş olacak.

Yasalarımızın, teknolojik değişimi
yakalama becerileri konusunda endişeliyim.

Birleşik Devletler Yasasının
Birinci Ek Maddesi,

konuşma özgürlüğünü korumak için vardır.

Peki düşünce özgürlüğünü de koruyor mu?

Öyleyse istediğimiz şekilde düşüncemizi
tadil etmekte özgür müyüz?

Yoksa beynimizle ne yapacağımızı bize
hükûmet ya da toplum mu söyleyecek?

Ulusal Güvenlik Ajansı bu mobil cihazları
kullanıp beynimizi mi gözetleyecek?

Uygulamaları üzerinden
beyinsel veri toplayan şirketler

bunları üçüncü şahıslara satabilecek mi?

Şu an bizi bunlardan
koruyacak bir yasa yok.

Durum daha sorunlu hâle de gelebilir.

Mesela Birleşik Devletlerdeki
insanların aksine

aynı özgürlüğe sahip olmayan ülkelerde.

Mesela İran'daki Yeşil Hareket esnasında
hükumet ailemin beynini okuyabilseydi,

onların protestoculara sempati
duyduğuna inansaydı

acaba ne olurdu?

Tıpkı "Azınlık Raporu" filmindeki gibi

insanların suç işlemeye eğilimleri
yüzünden tutuklandığı

bir bilim kurgu

ve distopya toplumu düşünmek
çok mu abartılı olur?

Mesela Birleşik Devletler'deki
Indiana Eyaleti'nde

insanları koridorda vurduğunu
gösteren bir video yayınlayarak

okuldakileri korkutmaya çalışan
on sekiz yaşında bir çocuk tutuklandı.

Yalnız videodaki insanlar zombiydiler

ve video aslında çocuk, artırılmış
gerçeklik oyunu oynarken çekilmişti,

bütün bunlar çocuğun niyetinin
bir yansıması olarak değerlendirildi.

İşte tam bu yüzden beyinlerimizin
özellikle sakınılması gerek.

Beynimizin, finansal amaçlı veri takip

ve toplama işlemine maruz kalması

veya cep telefonlarımız ve uygulamalardaki
çevrimiçi eylemlerimiz gibi

beynimize de izinsiz ulaşılması
ve izlenmesi durumunda,

kolektif anlamda insanlığa karşı ciddi
bir tehditle karşı karşıya olabiliriz.

Siz paniklemeden önce şunu söyleyeyim:

Bu endişelere dair çözümlerin de
olduğuna inanıyorum

fakat işe doğru şeye odaklanarak
başlamamız lazım.

Genel anlamda iş mahremiyetin
korunmasına geldiğinde

bilgi akışını sınırlandırmaya çalışıp

kaybedeceğimiz bir savaş veriyoruz.

Onun yerine, bilginin
suistimaline karşı haklarımızı

ve yasal yolları korumaya odaklanmalıyız.

Mesela iş görüşmelerinde,
eğitim veya sağlık hizmetlerinde,

şahsi bilgileri üzerinden
ayrımcılık yapılmasına karşı,

insanlar bilgi paylaşıp paylaşmama
hakkına sahip olsalar

ve daha da önemlisi,

kanuni tazminat hakları olsa

güven ortamından bahsedebilirdik.

Aslında bazı durumlarda

kişisel bilgilerimizi daha fazla
paylaşma heveslisi olabiliyoruz.

Birleştirilmiş veriler üzerinde çalışmak,

bize fiziksel ve zihinsel sağlığımız
hakkında çok şey söyleyebilir.

Fakat bilgiyi güvenle paylaşabilmek için

zihinsel mahremiyetimizi özellikle
korumamız gerekiyor.

Bu sebeple, bilişsel özgürlüğe dair
haklara ihtiyacımız var.

Bu hak, düşünce ve otonomi
özgürlüğümüz noktasında

bize güven sağlayacak,

böylelikle beynimize diğerlerinin
erişimi ve müdahalesini

kabul etme veya reddetme
hakkına sahip olacağız.

Bu hak,

Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi'nin
bir parçası olarak tanınabilir,

ki bu beyanname de

benzer sosyal hakların uygulanması için
tesis edilen mekanizmaları oluşturdu.

İran'daki Yeşil Hareket boyunca

eylem koordinasyonu için
protestocular, interneti

ve eski usul söylenti
yöntemini kullandılar.

Bunun bir sonucu olarak

İran'daki en baskıcı yasaklardan
bazıları kaldırıldı.

Peki ya İran hükûmeti, protestoları
tespit etmek ve önlemek için

beyin gözetleme yöntemini kullansaydı?

Dünya, protestocuların sesini
duyabilir miydi?

Hepimiz için bilişsel özgürlük hakkında
yenilik talep etme zamanı geldi.

Geleceği kucaklayarak teknolojiyi
sorumluluk bilinciyle geliştirmek için

derinlerdeki düşüncelerimize
yasa dışı yollarla ulaşmak

veya bunları değiştirmek isteyen kişi,
şirket veya devletlere karşı korunmak için

bunu yapmamız gerekiyor.

Teşekkürler.

(Alkış)