Return to Video

Smoki, groźby i zaklęcia: Jakie tajemnice skrywają kamienie runiczne? - Jesse Byock

  • 0:08 - 0:13
    W VIII wieku na mglistych wodach
    morskich pojawili się Wikingowie.
  • 0:13 - 0:15
    Pochodzili ze Skandynawii
    na północy Europy,
  • 0:15 - 0:17
    ale podróżowali wszędzie.
  • 0:17 - 0:21
    Niektórzy plądrowali i osiedlali się
    na Wyspach Brytyjskich i we Francji.
  • 0:21 - 0:23
    Inni odkrywali Arktykę
  • 0:23 - 0:26
    albo wyznaczali nowe
    szlaki handlowe na Bliski Wschód.
  • 0:26 - 0:32
    Dzięki umiejętnościom nawigacyjnym,
    nowatorskim łodziom i brutalnej taktyce
  • 0:32 - 0:36
    Wikingowie kontynuowali
    morskie podboje przez ponad 300 lat.
  • 0:36 - 0:39
    Mimo ogromnej potęgi
    nie pozostawili po sobie wiele.
  • 0:39 - 0:41
    Kluczem do ich kultury
  • 0:41 - 0:44
    są kawałki kamieni, kory i kości.
  • 0:44 - 0:47
    Na wielu obiektach odkrytych w grobowcach,
    na bagnach i dawnych osadach
  • 0:47 - 0:49
    wyryto treść
  • 0:49 - 0:53
    zapisaną runami w staronordyckim.
  • 0:53 - 0:57
    Wikingowie pokrywali też runami
    inne obiekty użytku codziennego,
  • 0:57 - 1:00
    biżuterię, broń, a nawet buty.
  • 1:00 - 1:03
    Rozszyfrowywanie tych
    wiadomości nie jest proste.
  • 1:03 - 1:05
    Runy to krótkie, proste i ukośne linie
  • 1:05 - 1:08
    tworzące alfabet o nazwie "futhark".
  • 1:08 - 1:12
    Ludzie posługiwali się różnymi
    dialektami tego języka w mowie i piśmie.
  • 1:12 - 1:15
    Nie było jednej pisowni.
  • 1:15 - 1:19
    Każdy zapisywał runy
    według lokalnych akcentów.
  • 1:19 - 1:22
    Niektóre napisy zdradzały
    wpływ innych kultur,
  • 1:22 - 1:24
    z którymi Wikingowie mieli kontakt.
  • 1:24 - 1:28
    Zapis runiczny "Miłość wszystko zwycięża"
  • 1:28 - 1:32
    to łacińska sentencja Wergiliusza.
  • 1:32 - 1:36
    Inskrypcjami pokryto wiele kamieni,
    w tym enigmatycznego Rökstenena,
  • 1:36 - 1:39
    który ukazuje tradycję
    staronordyckiej poezji.
  • 1:39 - 1:42
    Choć wielu współczesnych
    runologów potrafi czytać runy,
  • 1:42 - 1:45
    ich znaczenie nie zawsze jest oczywiste.
  • 1:45 - 1:47
    Mimo wielu niewiadomych
  • 1:47 - 1:49
    udało się rozszyfrować wiele napisów
  • 1:49 - 1:52
    upamiętniających zmarłych
    i lokalne wydarzenia.
  • 1:52 - 1:56
    Niektóre runy zawierają magiczne zaklęcia.
  • 1:56 - 1:59
    Runy z Ramsund w Szwecji
    wyryto w skalistym podłożu
  • 1:59 - 2:03
    w pobliżu mostu dla podróżnych
    przemierzających podmokły teren.
  • 2:03 - 2:07
    Droga została zamówiona przez
    ważną w okolicy kobietę imieniem Sigríðr.
  • 2:07 - 2:10
    Zapisując imiona członków rodziny,
  • 2:10 - 2:12
    podkreślała jej znaczenie i potęgę.
  • 2:12 - 2:16
    Poprzez obrazy Sigurd,
    pogromczyni smoków,
  • 2:16 - 2:20
    łączyła siebie i swoją rodzinę
    z mitycznym heroizmem.
  • 2:20 - 2:22
    W miasteczku Jelling w Danii
  • 2:22 - 2:25
    dwa stojące bloki kamienne z X wieku
  • 2:25 - 2:28
    upamiętniają różne pokolenia dynastii.
  • 2:28 - 2:33
    Pierwszy kamień wzniósł król Gorm Stary
    na cześć królowej Thyrvi.
  • 2:33 - 2:37
    Drugi po śmierci Gorma
    wzniósł ich syn Harald Sinozębny.
  • 2:37 - 2:40
    Kamienie ukazujące potęgę
    dynastii epoki wikingów
  • 2:40 - 2:44
    zaliczają się do najwcześniejszych
    duńskich dokumentów historycznych.
  • 2:44 - 2:48
    Wskazują, że Dania była pierwszym
    znaczącym królestwem ery Wikingów,
  • 2:48 - 2:51
    a jego król Harald kontrolował
    południe Norwegii
  • 2:51 - 2:53
    i przyjął chrześcijaństwo.
  • 2:53 - 2:57
    Obecnie inicjały Haralda
    Sinozębnego tworzą logo Bluetootha.
  • 2:57 - 3:02
    Egil, skald skandynawski z X wieku,
    był znanym twórcą run.
  • 3:02 - 3:07
    Według relacji wyrył runy
    na rogu wypełnionym trucizną,
  • 3:07 - 3:09
    co spowodowało, że róg się rozpadł.
  • 3:09 - 3:10
    Według innej relacji
  • 3:10 - 3:15
    Egil uratował życie małej dziewczynki,
    umieszczając pod jej poduszką
  • 3:15 - 3:18
    kawałek kości wieloryba pokryty
    uzdrowicielskimi runami.
  • 3:18 - 3:22
    Nordycka poezja opowiada o runicznych
    zaklęciach mających zapewnić
  • 3:22 - 3:25
    spokój na morzu, bezpieczny poród
    i zwycięstwo w bitwie.
  • 3:25 - 3:28
    Sama natura tych zaklęć
    nie jest w pełni jasna.
  • 3:28 - 3:33
    Wiele zapisów na mieczach, toporach
    i włóczniach jest nie do rozszyfrowania.
  • 3:33 - 3:36
    Inne obiekty, jak amulet z Lindholm,
  • 3:36 - 3:38
    pokryte są napisami, które
    mogą być czarami, zaklęciami
  • 3:38 - 3:41
    albo przekazami religijnymi.
  • 3:41 - 3:43
    Choć trudno wskazać
    koniec epoki Wikingów,
  • 3:43 - 3:48
    w XI wieku ich morska ekspansja
    należała właściwie do przeszłości.
  • 3:48 - 3:52
    Mimo to ludzie wciąż mówili
    różnymi wersjami staronordyckiego
  • 3:52 - 3:54
    w całej Skandynawii.
  • 3:54 - 3:58
    Na obszarach wiejskich runy
    pozostały w użyciu do XIX wieku.
  • 3:58 - 4:02
    Dziś wiele kamieni runicznych
    stoi w oryginalnych lokalizacjach.
  • 4:02 - 4:05
    Napis na duńskim kamieniu z Glavendrup
  • 4:05 - 4:08
    od tysiąca lat złowrogo głosi
  • 4:08 - 4:10
    "Przeklęty będzie ten,
  • 4:10 - 4:13
    kto zniszczy ten kamień
    lub użyje go ku pamięci innego!".
Title:
Smoki, groźby i zaklęcia: Jakie tajemnice skrywają kamienie runiczne? - Jesse Byock
Speaker:
Jesse Byock
Description:

Cała lekcja dostępna na: https://ed.ted.com/lessons/spells-threats-and-dragons-the-secret-messages-of-viking-runestones-jesse-byock

Dzięki umiejętności żeglowania i nowatorskim łodziom Wikingowie kontynuowali morskie podboje przez ponad 300 lat. Mimo ogromnej potęgi nie pozostawili po sobie wielu zabytków. Klucz do ich kultury stanowią kawałki kamieni, kory oraz kości. Wiele obiektów znalezionych w grobowcach, na bagnach albo w dawnych osadach ma inskrypcje zapisane runami w języku staronordyckim. Jesse Byock odkrywa tajemnice tego dawnego języka.

Lekcja: Jesse Byock, reżyseria: Lisa LaBracio.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:15

Polish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.