WEBVTT 00:00:07.831 --> 00:00:12.797 W VIII wieku na mglistych wodach morskich pojawili się Wikingowie. 00:00:12.797 --> 00:00:15.125 Pochodzili ze Skandynawii na północy Europy, 00:00:15.125 --> 00:00:17.425 ale podróżowali wszędzie. 00:00:17.425 --> 00:00:20.865 Niektórzy plądrowali i osiedlali się na Wyspach Brytyjskich i we Francji. 00:00:20.865 --> 00:00:22.985 Inni odkrywali Arktykę 00:00:22.985 --> 00:00:26.355 albo wyznaczali nowe szlaki handlowe na Bliski Wschód. NOTE Paragraph 00:00:26.355 --> 00:00:31.648 Dzięki umiejętnościom nawigacyjnym, nowatorskim łodziom i brutalnej taktyce 00:00:31.648 --> 00:00:35.683 Wikingowie kontynuowali morskie podboje przez ponad 300 lat. 00:00:35.683 --> 00:00:38.819 Mimo ogromnej potęgi nie pozostawili po sobie wiele. 00:00:38.819 --> 00:00:41.038 Kluczem do ich kultury 00:00:41.038 --> 00:00:44.048 są kawałki kamieni, kory i kości. NOTE Paragraph 00:00:44.048 --> 00:00:47.468 Na wielu obiektach odkrytych w grobowcach, na bagnach i dawnych osadach 00:00:47.468 --> 00:00:49.356 wyryto treść 00:00:49.356 --> 00:00:53.356 zapisaną runami w staronordyckim. 00:00:53.356 --> 00:00:56.506 Wikingowie pokrywali też runami inne obiekty użytku codziennego, 00:00:56.506 --> 00:00:59.539 biżuterię, broń, a nawet buty. NOTE Paragraph 00:00:59.539 --> 00:01:02.709 Rozszyfrowywanie tych wiadomości nie jest proste. 00:01:02.709 --> 00:01:05.255 Runy to krótkie, proste i ukośne linie 00:01:05.255 --> 00:01:07.965 tworzące alfabet o nazwie "futhark". 00:01:07.965 --> 00:01:12.466 Ludzie posługiwali się różnymi dialektami tego języka w mowie i piśmie. 00:01:12.466 --> 00:01:14.626 Nie było jednej pisowni. 00:01:14.626 --> 00:01:19.256 Każdy zapisywał runy według lokalnych akcentów. 00:01:19.256 --> 00:01:22.490 Niektóre napisy zdradzały wpływ innych kultur, 00:01:22.490 --> 00:01:24.340 z którymi Wikingowie mieli kontakt. 00:01:24.340 --> 00:01:28.340 Zapis runiczny "Miłość wszystko zwycięża" 00:01:28.340 --> 00:01:31.980 to łacińska sentencja Wergiliusza. 00:01:31.980 --> 00:01:35.980 Inskrypcjami pokryto wiele kamieni, w tym enigmatycznego Rökstenena, 00:01:35.980 --> 00:01:39.030 który ukazuje tradycję staronordyckiej poezji. 00:01:39.030 --> 00:01:41.880 Choć wielu współczesnych runologów potrafi czytać runy, 00:01:41.880 --> 00:01:44.688 ich znaczenie nie zawsze jest oczywiste. 00:01:44.688 --> 00:01:47.178 Mimo wielu niewiadomych 00:01:47.178 --> 00:01:49.338 udało się rozszyfrować wiele napisów 00:01:49.338 --> 00:01:52.335 upamiętniających zmarłych i lokalne wydarzenia. 00:01:52.335 --> 00:01:56.028 Niektóre runy zawierają magiczne zaklęcia. NOTE Paragraph 00:01:56.028 --> 00:01:59.396 Runy z Ramsund w Szwecji wyryto w skalistym podłożu 00:01:59.396 --> 00:02:02.826 w pobliżu mostu dla podróżnych przemierzających podmokły teren. 00:02:02.826 --> 00:02:07.296 Droga została zamówiona przez ważną w okolicy kobietę imieniem Sigríðr. 00:02:07.296 --> 00:02:10.246 Zapisując imiona członków rodziny, 00:02:10.246 --> 00:02:12.106 podkreślała jej znaczenie i potęgę. 00:02:12.106 --> 00:02:16.046 Poprzez obrazy Sigurd, pogromczyni smoków, 00:02:16.046 --> 00:02:19.816 łączyła siebie i swoją rodzinę z mitycznym heroizmem. NOTE Paragraph 00:02:19.816 --> 00:02:22.026 W miasteczku Jelling w Danii 00:02:22.026 --> 00:02:24.656 dwa stojące bloki kamienne z X wieku 00:02:24.656 --> 00:02:27.936 upamiętniają różne pokolenia dynastii. 00:02:27.936 --> 00:02:32.728 Pierwszy kamień wzniósł król Gorm Stary na cześć królowej Thyrvi. 00:02:32.728 --> 00:02:36.961 Drugi po śmierci Gorma wzniósł ich syn Harald Sinozębny. 00:02:36.961 --> 00:02:40.301 Kamienie ukazujące potęgę dynastii epoki wikingów 00:02:40.301 --> 00:02:43.935 zaliczają się do najwcześniejszych duńskich dokumentów historycznych. 00:02:43.935 --> 00:02:47.965 Wskazują, że Dania była pierwszym znaczącym królestwem ery Wikingów, 00:02:47.965 --> 00:02:50.561 a jego król Harald kontrolował południe Norwegii 00:02:50.561 --> 00:02:52.751 i przyjął chrześcijaństwo. 00:02:52.751 --> 00:02:57.385 Obecnie inicjały Haralda Sinozębnego tworzą logo Bluetootha. NOTE Paragraph 00:02:57.385 --> 00:03:02.349 Egil, skald skandynawski z X wieku, był znanym twórcą run. 00:03:02.349 --> 00:03:07.336 Według relacji wyrył runy na rogu wypełnionym trucizną, 00:03:07.336 --> 00:03:09.306 co spowodowało, że róg się rozpadł. 00:03:09.306 --> 00:03:10.484 Według innej relacji 00:03:10.484 --> 00:03:14.614 Egil uratował życie małej dziewczynki, umieszczając pod jej poduszką 00:03:14.614 --> 00:03:17.578 kawałek kości wieloryba pokryty uzdrowicielskimi runami. 00:03:17.578 --> 00:03:22.006 Nordycka poezja opowiada o runicznych zaklęciach mających zapewnić 00:03:22.006 --> 00:03:24.946 spokój na morzu, bezpieczny poród i zwycięstwo w bitwie. 00:03:24.946 --> 00:03:28.246 Sama natura tych zaklęć nie jest w pełni jasna. 00:03:28.246 --> 00:03:32.971 Wiele zapisów na mieczach, toporach i włóczniach jest nie do rozszyfrowania. 00:03:32.971 --> 00:03:35.591 Inne obiekty, jak amulet z Lindholm, 00:03:35.591 --> 00:03:38.310 pokryte są napisami, które mogą być czarami, zaklęciami 00:03:38.310 --> 00:03:40.510 albo przekazami religijnymi. NOTE Paragraph 00:03:40.510 --> 00:03:43.310 Choć trudno wskazać koniec epoki Wikingów, 00:03:43.310 --> 00:03:48.423 w XI wieku ich morska ekspansja należała właściwie do przeszłości. 00:03:48.423 --> 00:03:51.863 Mimo to ludzie wciąż mówili różnymi wersjami staronordyckiego 00:03:51.863 --> 00:03:53.503 w całej Skandynawii. 00:03:53.503 --> 00:03:57.966 Na obszarach wiejskich runy pozostały w użyciu do XIX wieku. 00:03:57.966 --> 00:04:02.221 Dziś wiele kamieni runicznych stoi w oryginalnych lokalizacjach. 00:04:02.221 --> 00:04:05.423 Napis na duńskim kamieniu z Glavendrup 00:04:05.423 --> 00:04:08.350 od tysiąca lat złowrogo głosi 00:04:08.350 --> 00:04:09.763 "Przeklęty będzie ten, 00:04:09.763 --> 00:04:13.380 kto zniszczy ten kamień lub użyje go ku pamięci innego!".