Tại sao ta không động lòng trắc ẩn nhiều hơn?

Daniel Goleman, tác giả của Trí thông minh cảm xúc, đặt câu hỏi tại sao chúng ta không động lòng trắc ẩn nhiều hơn.

Bạn biết không, tôi ngạc nhiên
bởi một trong những chủ đề ngầm của TED

là về lòng trắc ẩn, như những
bằng chứng rất cảm động ta vừa thấy:

bệnh HIV ở Châu Phi,
Tổng thống Clinton tối qua.

Và tôi muốn gợi nên một tư duy
song hành, nếu được,

về lòng trắc ẩn và chuyển nó từ một
vấn đề toàn cầu thành cá nhân.

Tôi là một nhà tâm lí,
nhưng hãy yên chí,

tôi sẽ không đi sâu xa hơn đâu.

(Tiếng cười)

Có một nghiên cứu quan trọng
được thực hiện trước đây

tại Viện Thần học Princeton
nhằm giải đáp lí do

vì sao dù ta có rất nhiều cơ hội giúp đỡ,

nhưng thỉnh thoảng chúng ta mới làm,
còn đa phần thì không.

Một nhóm sinh viên thần học
tại Viện Thần học Princeton

được báo rằng họ sắp
phải diễn thuyểt

và mỗi người được giao
một chủ đề để thuyết giáo.

Một nửa số sinh viên đó được giao,
chủ đề về câu truyện

ngụ ngôn của một người Samarita
tốt bụng:

cái người đã dừng lại bên vệ đường --

để giang tay cứu giúp
những người xa lạ.

Một nửa thì được giao những chủ đề
ngẫu nhiên về Kinh thánh.

Rồi từng người một được bảo
đi tới một tòa nhà khác

để thuyết giáo.

Khi đi từ tòa nhà thứ nhất sang thứ hai,

mỗi người đi ngang qua
một người đàn ông đang quì gối rên rỉ,

rõ ràng đang cần giúp đỡ. Câu hỏi đặt ra
là: Họ có dừng lại để giúp không?

Và câu hỏi thú vị hơn:

Việc suy ngẫm về câu chuyện
người Samaritan tốt bụng ấy

có giúp ích gì không?
Câu trả lời là: Không, hoàn toàn không.

Hóa ra yếu tố giúp xác định liệu
một người có dừng lại và

giúp đỡ một người lạ

nằm ở việc anh ta nghĩ mình
đang gấp đến mức nào,

đang trễ đến mức nào,
hay đang nghiền ngẫm

về những điều sắp trình bày.

Theo tôi, điều khó xử trong
cuộc sống là:

ta không tận dụng mọi cơ hội để giúp đỡ

bởi vì sự tập trung của ta
nằm lệch hướng.

Trong khoa học não bộ

thần kinh xã hội học là khá mới.

Nó nghiên cứu về mạch não bộ của 2 người

hoạt động thế nào khi họ tương tác.

Và hướng nghĩ mới về lòng trắc ẩn
trong thần kinh xã hội học là

bản chất chúng ta là muốn giúp đỡ.

Có nghĩa là, khi ta chú ý đến người khác,

ta tự động đồng cảm với họ,
ta tự động thương cảm họ.

Có những nơ-ron mới phát hiện,

nơ-ron phản chiếu,

như là tích hợp wifi, bắt nguồn
trong não ta

ngay đúng vị trí hoạt động trong
não họ.

Để ta tự động thấy như vậy.

Và nếu người ấy đang cần hỗ trợ,
họ đang chịu khổ

ta sẽ tự động chuẩn bị để giúp.
Cơ bản là vậy.

Nhưng câu hỏi là: Tại sao ta không làm?

Và tôi nghĩ bài nói này để làm rõ
quá trình

từ sự đắm chìm trong bản thân,

chuyển qua nhận thức, đồng cảm
và lòng trắc ẩn.

Và sự thật đơn giản là,
nếu ta tập trung đến bản thân,

nếu ta bận bịu suy nghĩ,
như vẫn thường làm cả ngày,

thì ta không thể để tâm người khác được.

Sự khác biệt giữa tập trung cho bản thân
và người khác

thì lại rất mập mờ.

Mấy hôm trước lúc đang ngồi tính thuế,
tôi phát hiện rằng

khi liệt kê danh sách quyên góp của mình,

tôi ngộ ra, rằng -- nhìn vào tờ séc

quyên góp cho Quỹ Seva
và nhận ra mình nghĩ

ờ, anh bạn Larry Brilliant hẳn sẽ rất vui

khi biết tôi tặng tiền cho Seva.

Từ đó tôi ý thức được
thứ tôi nhận được từ việc quyên góp

là một kiểu tự yêu bản thân --
tôi thấy mình thật tốt đẹp.

Rồi tôi bắt đầu nghĩ về những cư dân ở
Himalaya

những người cần được chữa bệnh
đục thủy tinh thể, và tôi nhận ra,

mình chuyển từ hành vi tự yêu bản thân

sang cảm giác vui vẻ bao dung,
sang cảm thấy tốt lành

cho những người được cứu chữa.
Tôi nghĩ nó chính là nguồn động lực.

Nhưng việc phân định giữa tập trung
vào bản thân

và vào người khác

là điều mà tôi khuyến khích bạn nên chú ý.

Bạn có thể thấy nó trong mức độ
kinh khủng của giới hẹn hò.

Mới nãy tôi đã ở một nhà hàng sushi

và nghe được cuộc nói chuyện của 2 phụ nữ
về anh của một trong hai người,

anh này vẫn còn độc thân. Và cô này nói,

"Anh tớ hay gặp rắc rối với việc hẹn hò,

nên ảnh đã thử hẹn hò cấp tốc."
Các bạn có biết về nó không?

Phụ nữ sẽ ngồi cố định
và đàn ông đi từ bàn này sang bàn kia,

và có một cái đồng hồ báo giờ,
và cứ mỗi năm phút thì lại, bingo,

gặp mặt kết thúc
và người phụ nữ sẽ quyết định

có nên đưa số hay email cho người đàn ông

để tiến xa hơn không.
Và người này nói,

"Anh tớ chẳng bao giờ được thẻ,
và tớ biết chính xác tại sao.

Ngay lúc ngồi xuống, anh ấy đã bắt đầu
luyên thuyên về bản thân;

mà chả hỏi han gì cô kia cả."

Và tôi đang nghiên cứu mục
Phong cách Chủ nhật

của tờ New York Times,
tìm tòi những chuyện bên lề đám cưới

vì chúng rất thú vị --
và tôi đọc được cuộc hôn nhân của

Alice Charney Epstein.
Và cô ấy nói

lúc đang trong quá trình hẹn hò,

cô ấy đã làm một thử nghiệm đơn giản.

Thử nghiệm là: kể từ lúc họ gặp mặt,

mất bao lâu để anh chàng hỏi cô một câu

có từ "em" trong đó.

Và hiển nhiên, Epstein là át chủ trò đó,
cũng như bài báo của tôi.

(Tiếng cười)

Còn bây giờ là -- đó là thử nghiệm nho nhỏ

mà tôi khuyến khích bạn
làm thử tại một bữa tiệc.

Bạn có thể tận dụng nó ngay tại TED này.

Tờ tạp chí Kinh doanh Harvard
gần đây có đăng bài báo tên

"Khoảnh khắc con người",
nói về việc tạo sự tiếp xúc thực sự

với mọi người nơi làm việc.
Và nó nói rằng, uhm,

điều cơ bản bạn cần làm
là tắt ngay chiếc BlackBerry,

gập máy tính lại,
ngừng mơ mộng

và dành toàn bộ sự chú ý cho người ấy.

Có một từ mới được đặt ra trong tiếng Anh

cho những lúc 1 người bên cạnh bạn
cắm mặt vào chiếc BlackBerry

hay trả lời điện thoại, và ngay lập tức
bạn như không tồn tại.

Đó là "Rối tiết": sự kết hợp giữa
bối rối và điên tiết. (pizzled)

(Tiếng cười)

Tôi nghĩ nó khá sáng tạo đấy.
Nó là sự đồng cảm, là sự chú tâm của ta

giúp phân biệt ta với kẻ xảo trá
hay những người bị thần kinh.

Tôi có cậu em rể là chuyên gia
về lĩnh vực kinh dị hay rùng rợn

cậu ta viết Chú giải về Ma cà rồng,
Bản chất của Frankenstein --

cậu ấy được đào tạo
như học giả của Chaucer,

nhưng được sinh ra ở Transylvania

nên tôi nghĩ nó có
ảnh hưởng cậu ta ít nhiều.

Dù sao thì, có một lần,
em rể tôi, Leonard,

quyết định viết một cuốn sách
về giết người hàng loạt.

Có một gã đã gây nên những
vụ án kinh hoàng

gần nơi chúng tôi sống nhiều năm trước.

Hắn được biết như
là kẻ bóp cổ của Santa Cruz.

Và trước khi bị bắt,
hắn đã giết chết ông bà,

mẹ của mình cùng năm bạn học nữ
tại trường đại học Santa Cruz.

Vậy là em rể tôi đến phỏng vấn
tên sát nhân này

và cậu ta nhận ra khi gặp hắn

rằng gã này cực kì đáng sợ.

Một là, hắn cao gần 7 feet.

Nhưng đó không phải
điều đáng sợ nhất ở hắn.

Điều kinh khủng nhất IQ của hắn là 160:
một thiên tài có hạn.

Nhưng không có bất kì liên hệ nào
giữa chỉ số thông minh và xúc cảm,

cảm giác cho người khác.

Chúng được điều khiển bởi
hai vùng não riêng biệt.

Nên vào một thời điểm,
em rể tôi gom hết can đảm

để hỏi hắn câu mà cậu ta luôn muốn biết,

đó là: sao anh có thể làm như vậy?

Anh không chút thương xót nào
cho nạn nhân sao?

Đây là các vụ giết người thân thuộc
-- hắn bóp cổ các nạn nhân.

Và tên bóp cổ trả lời thản nhiên,

"Ồ không. Nếu có thì tôi đã chẳng làm thế.

Tôi phải vứt bỏ cảm xúc đó.
Tôi phải ngắt nó ra khỏi tâm trí".

Và tôi nghĩ điều đó thật nhức nhối,

mặc dù, tôi cũng đã suy ngẫm về
việc tắt nguồn cảm xúc ấy.

Khi ta tập trung bản thân
trong hoạt động nào,

thì ta lại vứt bỏ
sự quan tâm đến người khác.

Hãy nghĩ về việc mua sắm
và những khả năng

của một người tiêu dùng có
tình thương.

Hiện giờ, như Bill McDonough đã chỉ ra,

những vật ta mua và sử dụng
đều ẩn chứa hậu quả.

Chúng ta đều là
những nạn nhân vô tri bị che mắt.

Chúng ta không để ý và không để ý
rằng mình không để ý

đến phân tử độc hại thải ra
từ thảm trải sàn hay lớp bọc ghế ngồi.

Hoặc ta không biết liệu lớp vải đó
được tạo từ công nghệ

hay sản xuất tự nhiên;
nó có thể tái sử dụng

hay cuối cùng chỉ thành rác?
Nói cách khác,

ta chẳng biết gì về mặt sinh học
hay sức khỏe cộng đồng

hay hậu quả kinh tế và xã hội

của những thứ mình mua và sử dụng.

Có nghĩa, chúng ta cũng chính là
tác nhân

mà không hề hay biết.
Và ta trở thành nạn nhân

của một hệ thống chuyên đánh lừa.
Thử xem điều này.

Có một cuốn sách tuyệt vời tên là

Stuff: Cuộc sống bí mật của vật dụng
hàng ngày.

Và nó kể về câu chuyện đằng sau
của những thứ như áo sơ mi.

nơi vải bông được trồng

và loại phân bón được sử dụng
và hậu quả

loại phân đó đem đến cho đất.
Và nó nhắc đến, ví dụ,

loại vải bông đó không ăn thuốc nhuộm;

khoảng 60% sẽ bị rửa trôi khi nhúng nước.

Và các nhà dịch tễ luôn cảnh báo

trẻ em sống gần vùng công nghiệp dệt may
thường dễ bị tăng bạch cầu trong máu.

Có một công ty, tên Bennett and Company,
đứng sau Polo.com,

Victoria's Secret -- họ, vì CEO của họ,
nhận thức được điều này,

đã lập nên một liên doanh
với hãng nhuộm ở Trung Quốc

nhằm đảm bảo nước sau khi giặt nhuộm

sẽ được xử lý hoàn toàn trước khi
đổ ra nguồn nước tự nhiên.

Giờ đây, chúng ta không được lựa chọn
giữa sơ mi sản xuất đúng quy trình

thay cho cái sai quy trình.
Vậy cần làm gì để có được điều đó?

À, tôi nghĩ là. Một,

cần có một mác điện tử
cho phép mọi cửa hàng

biết về toàn bộ quy trình sản xuất
của mọi mặt hàng bày bán trên kệ.

Ta có thể lần về nhà máy sản xuất.
Một khi tìm được

nơi sản xuất, bạn có thể quan sát
quá trình chế tạo

nên sản phẩm, và nếu nó đúng quy trình,

bạn có thể dán nhãn nó như vậy.
Nếu không,

bạn có thể vào -- ngày nay,
ở bất kì cửa tiệm nào,

khi lướt máy quét trong lòng bàn tay
qua một mã vạch ngang,

bạn sẽ được đưa đến một trang web.

Họ cũng có trang web tương tự
cho người bị dị ứng đậu phộng.

Trang Web sẽ cho bạn biết thêm
về đồ vật đó.

Nói cách khác, ngay lúc mua hàng,

ta đã có thể có một lựa chọn hợp lí.

Có một câu nói trong giới
thông tin khoa học là:

vỏ quýt dày có móng tay nhọn.

Và câu hỏi là:
nó có tạo nên khác biệt nào không?

Thời gian trước đây
khi đang làm việc cho tờ New York Times,

khoảng thập niên 80,
tôi đã viết một bài

về vấn đề của New York lúc đó --

tình trạng người vô gia cư
trên đường phố.

Và tôi dành ra vài tuần trao đổi với
một tổ chức hoạt động xã hội

trợ cấp cho người vô gia cư.
Và rồi tôi nhìn họ qua đôi mắt

như thể họ đều có bệnh lý thần kinh

không biết chốn nào để đi.
Họ có một đặc điểm. Khiến tôi --

khiến tôi bừng tỉnh khỏi
sự u mê của thành thị, nơi mà

khi ta thấy, khi ta lướt qua
một người vô gia cư

nếu họ ở ngoài tầm mắt của ta,
thì họ cũng ở ngoài tầm quan tâm của ta.

Chúng ta không để ý
nên chúng ta không hành động.

Một ngày sau đó -- một ngày thứ sáu --
vào cuối ngày,

tôi đi xuống -- tôi đang đi xuống tàu
điện ngầm. Đó là giờ cao điểm

và hàng ngàn người đang đổ xuống thang.

Và đột nhiên khi đang đi xuống

tôi để ý một người bám trụ ở bên hông,

cởi trần, bất động, và mọi người
thì đang bước qua ông --

hàng trăm hàng trăm người.

Và bởi vì sự u mê thành thị của tôi
đã phần nào yếu bớt,

tôi dừng lại
để xem chuyện gì đã xảy ra.

Ngay lúc tôi dừng lại,
thì nửa tá người khác

cũng liền vây quanh ông ta.

Và chúng tôi phát hiện ông ta là người La-tinh,
không nói được tiếng Anh,

không có tiền, ông đã lang thang trên đường
nhiều ngày liền, đói lả,

và đã ngất xỉu do quá đói.

Ngay lập tức một người
chạy đi lấy nước cam,

một người đưa bánh mì kẹp,
một người thì dẫn cảnh sát đến.

Người đàn ông đứng dậy ngay lập tức.

Những điều ấy chỉ bắt đầu từ một
hành động đơn giản đó thôi,

nên tôi cảm thấy thật lạc quan.

Xin cảm ơn rất nhiều.

(Vỗ Tay)