Η Αλληγορία του Σπηλαίου του Πλάτωνα - Άλεξ Τζέντλερ

Δείτε το πλήρες μάθημα εδώ: http://ed.ted.com/lessons/plato-s-allegory-of-the-cave-alex-gendler

Δύο χιλιάδες τετρακόσια χρόνια πριν, ο Πλάτωνας, ένας από τους πιο σημαντικούς διανοητές, είπε ότι στη ζωή μοιάζουμε σαν να είμαστε αλυσοδεμένοι σε μια σπηλιά, αναγκασμένοι να βλέπουμε μόνο τις σκιές που τρεμοπαίζουν στο τοίχωμά της. Πέρα από το πόσο απαισιόδοξο ή νοσηρό μπορεί να φαίνεται αυτό, τι πράγματι όμως εννοούσε ο Πλάτωνας; Ο Άλεξ Τζέντερ δίνει μια πρώτη προσέγγιση στην περίφημη Αλληγορία του Σπηλαίου, που βρίσκεται στο 7ο βιβλίο της «Πολιτείας» του Πλάτωνα.

Μάθημα από τον 'Αλεξ Τζέντερ, ψηφιακή απεικόνιση από Stretch Films, Inc.

Τι σημαίνει πραγματικότητα, τι γνώση,
ποιο είναι το νόημα της ζωής;

Μεγάλα ερωτήματα που
μάλλον απαντάμε μεταφορικά,

εξηγώντας λ.χ. την ύπαρξη σαν ταξίδι
πάνω σε ένα δρόμο ή έναν ωκεανό,

μια αναρρίχηση, έναν πόλεμο,
ένα βιβλίο, ένα νήμα, ένα παιχνίδι,

ένα παράθυρο ευκαιρίας
ή μια στιγμιαία αναλαμπή.

Πριν 2.400 χρόνια,

ένας μεγάλος διανοητής της ιστορίας είπε,
στη ζωή μοιάζουμε αλυσοδεμένοι σε σπηλιά,

αναγκασμένοι να θωρούμε τις σκιές
που τρεμοπαίζουν στον τοίχο της.

Πολύ χαρούμενη εκδοχή, σωστά;

Ωστόσο, αυτή την εκδοχή πρότεινε
ο Πλάτωνας, στην Αλληγορία του Σπηλαίου,

που τη συναντάμε
στο 7ο βιβλίο της «Πολιτείας»,

στην οποία ο 'Ελληνας φιλόσοφος
οραματίζεται την ιδανική κοινωνία,

εξετάζοντας έννοιες όπως:
η δικαιοσύνη, η αλήθεια και η ομορφιά.

Στην αλληγορία, μια ομάδα φυλακισμένων
περιορίζεται εκ γενετής σε σπήλαιο

χωρίς γνώση του εξωτερικού κόσμου.

Είναι αλυσοδεμένοι, προς τον τοίχο,
ανίκανοι να στρέψουν τα κεφάλια τους,

καθώς μια φωτιά πίσω τους
εκπέμπει ένα αχνό φως.

Περιστασιακά, άνθρωποι περνούν
μπρος από τη φωτιά,

μεταφέροντας μορφές ζώων
και άλλων αντικειμένων

που ρίχνουν ίσκιους στον τοίχο.

Οι φυλακισμένοι ονομάζουν και ταξινομούν
αυτές τις οπτασίες,

πιστεύοντας ότι αντιλαμβάνονται
τις πραγματικές οντότητες.

Ξαφνικά, ένας φυλακισμένος απελευθερώνεται
και φέρεται έξω για πρώτη φορά.

Το φως κτυπά τα μάτια του και
αποπροσανατολίζεται στο νέο περιβάλλον.

Όταν του λένε ότι αυτά που
βλέπει γύρω του είναι αληθινά,

ενώ οι σκιές ήταν απλά αντανακλάσεις,
αδυνατεί να το πιστέψει.

Οι σκιές του φαίνονται πιο οικείες.

Ωστόσο όμως σταδιακά,
τα μάτια του προσαρμόζονται

ωσότου βλέπει τις αντανακλάσεις στο νερό

και των αντικειμένων, απευθείας

και τελικά του ήλιου,

του οποίου το φως είναι
η υπέρτατη πηγή όλων όσων αντίκρυσε.

Ο φυλακισμένος επιστρέφει στο σπήλαιο
να μοιραστεί την ανακάλυψή του,

μα πλέον έχει ξεσυνηθίσει το σκοτάδι,

και δυσκολεύεται να δει
τις σκιές στον τοίχο.

Οι άλλοι φυλακισμένοι κρίνουν ότι
το ταξίδι τον έκανε χαζό και τυφλό

και αντιστέκονται βιαίως σε κάθε
προσπάθεια απελευθέρωσής τους.

Ο Πλάτωνας στο κείμενο αυτό,
εισάγει μια αναλογία

του πώς είναι να είσαι φιλόσοφος
που προσπαθεί να μορφώσει το κοινό.

Οι περισσότεροι άνθρωποι όχι μόνο
είναι βολεμένοι στην άγνοιά τους,

μα εχθρεύονται όσους την κάνουν φανερή.

Πράγματι, ο Σωκράτης
καταδικάστηκε σε θάνατο

από την αθηναϊκή κυβέρνηση,
για τη διατάραξη της κοινωνικής τάξης

και ο μαθητής του Πλάτωνας, αφιερώνει
μεγάλο μέρος της «Πολιτείας»,

δυσφημώντας την αθηναϊκή δημοκρατία,

ενώ προτείνει να άρχουν οι φιλόσοφοι.

Στην παραβολή του σπηλαίου,

ο Πλάτωνας ίσως κρίνει ότι οι μάζες
έχουν περισσή άγνοια και ισχυρογνωμοσύνη

ώστε να αυτοκυβερνώνται.

Ωστόσο, αυτή η αλληγορία απασχόλησε
τη φαντασία μας για 2.400 χρόνια,

διότι μπορεί να ερμηνευτεί
με πολλούς τρόπους.

Σημαντικό είναι ότι η αλληγορία συνδέεται
με τη θεωρία των Ιδεών ή Φορμών,

που αναπτύχθηκαν
σε άλλους διαλόγους του Πλάτωνα,

που θεωρεί ότι όπως
και οι σκιές πάνω στον τοίχο,

τα αντικείμενα του φυσικού κόσμου, είναι
εσφαλμένες ανακλάσεις των αληθινών ιδεών,

όπως η πληρότητα ή η ομορφιά.

Έτσι, η αλληγορία του σπηλαίου
εγείρει θεμελιώδεις ερωτήσεις,

όπως για παράδειγμα την απαρχή της γνώσης,

το πρόβλημα της αναπαράστασης,

καθώς και τη φύση της ίδιας
της πραγματικότητας.

Για τους θεολόγους, οι αληθινές Ιδέες
υπάρχουν στο μυαλό ενός δημιουργού.

Οι φιλόσοφοι της γλώσσας θεωρούν
ότι οι ιδέες είναι γλωσσολογικές έννοιες,

όπου διαφαίνεται το πρόβλημα
της περιγραφής συμπαγών αντικειμένων

μέσω αφηρημένων εννοιών.

Άλλοι αναρωτιούνται
αν μπορούμε πραγματικά να γνωρίζουμε

αν αυτά που είναι έξω από το σπήλαιο
δεν είναι τίποτε άλλο από σκιές και αυτά.

Αναφερόμενοι στις ζωές μας,

είμαστε σίγουροι, για αυτά
που νομίζουμε ότι ξέρουμε;

Ίσως κάποια μέρα,

μια ακτίδα φωτός να ανοίξει
μια τρύπα στις πιο βασικές παραδοχές σας.

Θα σπάσετε τα δεσμά,
παραπαίοντας προς το φως,

έστω κι αν αυτο κοστίσει
τους φίλους και την οικογένειά σας

ή θα παραμείνετε στις βολικές
και οικείες αυταπάτες σας;

Την αλήθεια ή τη συνήθεια;
Το φως ή τη σκιά;

Σκληρές επιλογές, μα δεν είστε μόνοι,
αν σας παρηγορεί αυτό.

Είμαστε πολλοί εδώ κάτω.