سەرکەوتن و شکستی ئیمپڕاتۆرییەتی مەنگۆلی - ئانا بڕۆدبریج
-
0:10 - 0:13گەورەترین ئیمپراتۆرییەتی سنوریی یەکگرتوو
بوو لە مێژوودا— -
0:13 - 0:18لە کۆریادا درێژ دەبێتەوە تاوەکو ئۆکرانیا و
لە سیبریاوە تا باشووری چین، -
0:18 - 0:21و سنوورەکانی تا دۆڵە کراوەکان بوو.
-
0:21 - 0:25لە سەدەی ١٢ی پێش زایینی، پێش
درووست بوونی ئیمپراتۆرییەتی مەنگۆلی، -
0:25 - 0:28دۆڵەکانی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا شوێنی ڕەسەنی
کۆمەڵە پەرتوبڵاوەکانی مەغۆلەکان -
0:28 - 0:32و گوندەوارە دەشتەکییەکانی تورکن
کە خانەکان سەرۆکاییەتییان دەکردن. -
0:32 - 0:36خەڵکەکەی مەڕ، گا و حوشتریان بەخێو دەکرد.
-
0:36 - 0:41لەناو خێمەدا دەژیان و
گەرمێن و کوێستانیان دەکرد. -
0:41 - 0:43ئافرەتە دەشتەکییەکان خاوەن دەسەڵات بوون،
-
0:43 - 0:47ئافرەتەکانییان کۆچکردنەکان و
بازرگانییەکانیان ڕێک دەخست. -
0:47 - 0:50لە هەمان کاتدا، پیاوەکان لە شەری
شاخاویەکان تایبەتمەندبوون. -
0:50 - 0:53ئەم دەشتەکییانە زۆر جار
شەڕیان لەنێوان خۆیاندا دەکرد. -
0:53 - 0:59تیمۆجین کە لە خێزانێکی ئەرستۆکراتی بوو،
گۆڕانکاری بەسەر ئەمەدا هێنا. -
0:59 - 1:02سەرەڕای ئەوەی کە لە منداڵییدا باوکی
لە دەست دا و بە هەژاری گەورە دەبێت، -
1:02 - 1:08توانی زوو دەسەڵات بگرێتە دەست لە ڕێگەی
دانانی پلانی ستراتیجی لەگەڵ سەرۆکەکانی تر. -
1:08 - 1:12بە پێچەوانەی خانەکانی تر، تیمۆجین پلەی
لەسەر بنەمایی لێهاتووی دەدا بە سەربازەکانی -
1:12 - 1:15و دەستکەوتەکانی بە یەکسانی
بەسەریاندا دابەش دەکرد. -
1:15 - 1:19زیرەکترین جووڵەی پەرت کردنی
ئەو دەشتاییانە بوو کە داگیری دەکرن -
1:19 - 1:23بە سەر سەربازەکانی
بۆ ئەوەی لە دژی نەوەستنەوە. -
1:23 - 1:26ئەم هەڵسوکەوتانە وای لێکرد کە نەبەزێنرێت،
-
1:26 - 1:30لە ساڵی ١٢٠٦، توانی خەڵکی ناو خێمەکان
کۆبکاتەوە و یەكیان بخات -
1:30 - 1:33بەمەش بوو بە جەنگیز خان.
-
1:33 - 1:35مەنگۆلیەکان شامانی بوون،
-
1:35 - 1:38باوەڕیان وابوو کە گیانی سروشت و
گیانی باپیرانیان -
1:38 - 1:40لە جیهانی دەوروبەریان ئامادەگیان هەیە.
-
1:40 - 1:43کە خودای ئاسمان (تینجێری) درووستی کردووە.
-
1:43 - 1:47جەنگیز خان پێی وابوو کە تینجێری
داوای لێ دەکات لە ژێر ناوی خۆی هەموو -
1:47 - 1:49جیهان داگیر بکات.
-
1:49 - 1:52لەگەڵ یەكڕیزی مەغۆلە دەشتەکییەکان،
-
1:52 - 1:54ئەمە ئاسان دیار بوو.
-
1:54 - 1:58هەر ڕێگریەك لە مەنگۆلەکان
ڕێگریکردن بوو لە خواستی تینجێری، -
1:58 - 2:01سەرئەنجامی ڕێگرییش، مردن بوو.
-
2:01 - 2:02بە سەرکرداییەتی جەنگیزخان،
-
2:02 - 2:07سەرەتا، مەغۆلەکان باکووری چین و
ڕۆژهەڵاتی ناوچە ئیسلامییەکانیان داگیرکرد. -
2:07 - 2:09پاش مردنی لە ١٢٢٧،
-
2:09 - 2:14ڕاسپاردەیی خودا گواسترایەوە بۆ خێزانەکەی،
یاخود بنەماڵەی زێڕین. -
2:14 - 2:18لە سییەکانی سەدەیی سێزدەهەم،
کوڕ و کچەکانی جەنگیز خان -
2:18 - 2:21تورکەکانی ئاسیایی ناوەڕاست و میرەکانی
ڕوسیایان داگیر کرد، -
2:21 - 2:25لە دوای ئەمەش لە ساڵی ١٢٤١ دوو سوپایی
ئەوروپییان تێک شکاند. -
2:25 - 2:30لە پەنجاکانی سەدەی سێزدەهەم، مەغۆلەکان
تا بەغداد ناوچە ئیسلامییەکانیان داگیر کرد، -
2:30 - 2:36لە ڕۆژھەڵاتیش لە ١٢٧٩ دەسەڵاتیان
گەیشتە باشووری چین . -
2:36 - 2:40ژیان لەناو ئیمپراتۆرییەتی مەغۆلی،
تەنها جەنگ و تاڵان و وێرانکاری نەبوو. -
2:40 - 2:45مەغۆلەکان کە ناوچەییەکیان داگیر دەکرد،
وازیان لە سیاسەتی ناوچەکە دەهێنا -
2:45 - 2:48و یەکێک لەخۆیان ڕادەسپارد بۆ
بەڕێوەبردنی ناوچەکە. -
2:48 - 2:54مەغۆلەکان ڕێگەیان بە هەموو ئاینەکان دەدا،
مادام سەرۆکەکان بۆ ئەوان نزا دەکەن. -
2:54 - 2:57هەرچەندە ئەوان بەردەوام پیشەساز و
تەلارساز و زاناکانییان دەگرت، -
2:57 - 2:59بەڵام ڕێزیان لە کارەکانیان
ئەم چینانە دەگرت و -
2:59 - 3:03بەزۆر ئەوانیان نیشتەجێی ناوچەکانی ئاسیا
دەکرد تا لە کارەکانیان بەردەوام بن. -
3:03 - 3:07بە نرخترین بەرهەم لە ئیمپراتۆریەتەکە
قوماشی ڕەنگ زێڕی بوو، -
3:07 - 3:12کە پێك دەهات لە ئاوریشمی چینی،
زێری تیبت، چیخیش لە بەغدا. -
3:12 - 3:16قوماشی ڕەنگ زێڕی بۆ سەرۆکەکان و
ئەسپەکانیان و هەروەها -
3:16 - 3:18داپۆشینی چادرەکانییان بەکار دەهات.
-
3:18 - 3:22مەغۆلەکان پسپۆری باروتە چینییەکانیان
بە تایبەت خەڵات کرد. -
3:22 - 3:28لەگەڵ یەك گرتنی سیاسی ئاسیا و ئەوروپا،
بازرگانی لە ڕێگەی ئاوریشم گەشەی کرد، -
3:28 - 3:32ئەمەش بە بەکارهێنانی ئەسپەکان بۆ
گواستنەوەی کەل و پەلەکان. -
3:32 - 3:37ئەم بازرگانییە لە دەریاشدا بەردەوام بوو
بە تایبەت لە پۆرسەلینی شین و سپی، -
3:37 - 3:43کە تێکەڵ کرابوو لە قاپی سپی مەغۆلی-چینی
لەگەڵ بۆیەکی شینی مەغۆلی-ئێرانی. -
3:43 - 3:45بەڵام ئەمە تا هەتاییە بەردەوام نەبوو.
-
3:45 - 3:49دەستاودەست کردنی دەسەڵات لە خانەوە
ڕاستەوخۆ نە گوازرایەوە بۆ کوڕە گەورەکەیی، -
3:49 - 3:53بەڵکو ڕێگەی بە براکان و ئامۆزاکان و
خێزانی پێشووی خانەکان درا -
3:53 - 3:57ململانێ بکەن بۆ وەرگرتنی دەسەڵات.
-
3:57 - 3:58لە شەستەکانی سەدەی سێزدەهەم،
-
3:58 - 4:03نەوەکانی جەنگیزخان، لەسەر میرات
دەستیان بە شەڕی ناوخۆ کرد -
4:03 - 4:06و شانشینەکەیان بۆ چوار
ئیمپراتۆرییەت دابەش کرد. -
4:06 - 4:09لە چین، خێزانی دەسەڵاتداری کوبلای خان
-
4:09 - 4:12بە سەردەمی زێرینی زانست و
کەلتور هەژمار دەکرێت. -
4:12 - 4:16خانەکانی ئێران، دەستیان بە گەشەپێدانی
-
4:16 - 4:20تەلارسازی نوێ و
نەخشاندنی فارسی کرد. -
4:20 - 4:24لە ئاسیای ناوەڕاست، خانەکانی شاگاتی، چوار
سەرکردەیان بە جیهان بەخشی وەکو تەیمور -
4:24 - 4:29و بابوری کوڕەزایی، کە ئیپڕاتۆرییەتی
مەغۆلی لە هیندستان دامەزراند. -
4:29 - 4:33لە ڕوژھەلاتی ئەوروپا،
بۆ چەند ساڵێک "هۆزی زێڕین" دەسەڵاتی هەبوو -
4:33 - 4:39هەتا سەنتەرێکی بازرگانی بە ناوی مۆسکۆڤی
گەشەی سەند و بوو بە هێزێکی جیهانی. -
4:39 - 4:42هەرچەندە ئیمپراتۆریەتەکە زۆری نەخایەند،
-
4:42 - 4:48بەڵام کاریگەرییەکی باشیان لەسەر جیهان
بەجێهێشت کە تا ئێستا شێوەیی نەبووە.
- Title:
- سەرکەوتن و شکستی ئیمپڕاتۆرییەتی مەنگۆلی - ئانا بڕۆدبریج
- Speaker:
- ئانا بڕۆدبریج
- Description:
-
more » « less
بینەری تەواوی ڤیدیۆکە بە: https://ed.ted.com/lessons/the-rise-and-fall-of-the-mongol-empire-anne-f-broadbridge
ئیمپڕاتۆرییەتی مەنگۆلی گەورەترین ئیمپڕاتۆرییەت بوون لە جیهاندا - کە لە کۆرییاوە دەستی پێدەکرد تا ئۆکرانییا، و لە سیبریاوە تا باشووری چین. لە سەدەی ١٢دا، ڕۆژهەڵاتی ئاسیا ماڵی ڕەسەنی ئەوان بوو کە کۆمەڵەیەک گوندی دەشتەکی بوون، لە ساڵی ١٢٠٦دا، لە ژێڕ دەسەڵاتی پیاوێکی لێهاتوو، بە ناوی تیمۆجین یەکیان گرت. ئانا بڕۆدبریج باس لە سەرکەوتن و شکستی ئیمپڕاتۆرییەتەکە دەکات.
ئامادەکردنی ئانا بڕۆدبریج، دەرهێنانی ستۆدیۆی گلۆبیزکۆ.
- Video Language:
- English
- Team:
closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 04:48
|
Daban Q Jaff approved Kurdish (Central) subtitles for The rise and fall of the Mongol Empire | |
|
|
Daban Q Jaff accepted Kurdish (Central) subtitles for The rise and fall of the Mongol Empire | |
|
Razaw Bor edited Kurdish (Central) subtitles for The rise and fall of the Mongol Empire | |
|
|
Razaw Bor edited Kurdish (Central) subtitles for The rise and fall of the Mongol Empire | |
|
|
Razaw Bor edited Kurdish (Central) subtitles for The rise and fall of the Mongol Empire | |
|
|
Razaw Bor edited Kurdish (Central) subtitles for The rise and fall of the Mongol Empire |