Kiedy słowo jest „prawdziwe”?

Można się spierać, czy slangowe słowa jak „głozły”, „odprzyjaźnić” czy „duroczy” wypełniają kluczowe luki znaczeniowe w języku angielskim, nawet jeśli nie pojawiają się w słownikach. Kto bowiem decyduje, które słowa znajdą się na ich kartach? W czarującej prelekcji, historyk językoznawstwa Anne Curzan rzuca światło na środowisko kryjące się za słownikami i pokazuje wybory, których trzeba dokonywać.

Na wstępie chcę wam trochę powiedzieć

o moim życiu towarzyskim,

pozornie bez związku z tematem,

ale jednak.

Gdy ludzi spotkani na imprezach

dowiadują się, że wykładam angielski

ze specjalizacją w językoznawstwie,

reagują na dwa sposoby.

Jedni wyglądają na wystraszonych.

(Śmiech)

Często mówią coś w rodzaju:

"O, muszę uważać na to, co mówię.

Na pewno wychwycisz każdy mój błąd".

A potem milkną.

(Śmiech)

I czekają, aż sobie pójdę

i porozmawiam z kimś innym.

U osób z drugiej grupy

oczy nabierają blasku.

I mówią:

"Właśnie z tobą chciałbym porozmawiać".

I potem mówią mi o wszystkim,

co ich zdaniem,
psuje się w języku angielskim.

(Śmiech)

Kilka tygodni temu byłam na obiedzie

i gość po mojej prawej

zaczął opowiadać o wszystkich sposobach,

na jakie Internet psuje język.

Dał przykład Facebooka i powiedział:

"Odprzyjaźniać?

Czy takie słowo w ogóle istnieje?".

Chcę się zatrzymać na tym pytaniu.

Co sprawia, że słowo jest prawdziwe?

Mój współbiesiadnik i ja wiedzieliśmy,

co znaczy czasownik "odprzyjaźniać".

Co zatem sprawia, że nowe słowo,
jak "odprzyjaźniać",

staje się prawdziwe?

Kto podejmuje oficjalne decyzje

na temat słów?

O tym chcę dzisiaj opowiedzieć.

Mówiąc, że słowa nie są prawdziwe,

mamy na myśli to,

że nie ma ich w zwykłych słownikach.

To generuje szereg innych pytań,

włącznie z tym "kto pisze słowniki?".

Może najpierw wyjaśnię
swoją rolę w tym procesie.

Nie piszę słowników.

Jednakże zbieram nowe słowa,

całkiem podobnie jak redaktorzy słowników.

Świetną stroną pracy historyka
języka angielskiego jest to,

że mogę na to mówić "badania".

Kiedy uczę historii języka angielskiego,

wymagam od studentów,

by na początek nauczyli mnie
dwóch nowych, slangowych słów.

Przez lata poznałam

kilka naprawdę świetnych neologizmów,

(Śmiech)

włącznie z "głozły", który...

(Brawa)

który oznacza, że jesteś marudny lub zły,

bo jesteś głodny,

(Śmiech)

oraz "duroczy",

(Śmiech)

kiedy jesteś uroczy w durny sposób.

(Śmiech)

Wyraźnie wspaniałe słowa,

wypełniające istotne luki
w języku angielskim.

(Śmiech)

Ale jak bardzo są prawdziwe,

jeśli używamy ich głównie w slangu

i nie pojawiły się jeszcze w słowniku?

Aby to sprawdzić, spójrzmy na słownik.

Ręka w górę,

jeśli ktoś wciąż regularnie
zagląda do słownika,

drukowanego lub online?

Większość z was.

Teraz drugie pytanie.
Ponownie, ręce w górę.

Ilu z was kiedykolwiek sprawdziło,

kto redagował słownik, który przeglądacie?

(Śmiech)

Znacznie mniej.

Gdzieś tam wiemy,
że za słownikiem ktoś stoi,

ale zwyczajnie nie wiemy, kto.

Właściwie jestem tym zafascynowana.

Nawet najbardziej krytyczni ludzie

bywają pobłażliwi wobec słowników.

Nie odróżniają ich od siebie

i nie zadają mnóstwa pytań

o tym, kto je redagował.

Pomyślcie o zdaniu:

"Sprawdź w słowniku",

co sugeruje, że wszystkie słowniki

są dokładnie takie same.

Wyobraźcie sobie bibliotekę na kampusie.

Idziecie do czytelni,

a tam leży wielki, kompletny słownik

na piedestale

otoczony szacunkiem,

otwarty tak, byśmy mogli stanąć przed nim

i znaleźć odpowiedź.

Nie zrozumcie mnie źle,

słowniki to świetne źródła,

ale są ludzkie

i nie są ponadczasowe.

Jako nauczycielkę uderza mnie,

że każemy uczniom kwestionować

każdy tekst, który czytają,
każdą stronę, którą odwiedzają,

oprócz słowników,

przy których udajemy, że nie mają autora,

jak gdyby przybyły znikąd,

by powiedzieć nam,
co właściwie znaczą słowa.

Gdyby zapytać redaktorów słowników,

odpowiedzą wam,

że po prostu próbują nadążyć za tym,

jak zmienia się język.

Patrzą na to, co mówimy i co piszemy,

i próbują przewidzieć, co się przyjmie,

a co nie.

Muszą ryzykować,

bo chcąc być nowocześni,

muszą wychwycić słowa, które przetrwają,

jak LOL,

(Śmiech)

ale nie chcą wyglądać na goniących za modą

i zamieszczać słów, które nie przetrwają.

Chyba teraz obserwują

słowo YOLO - raz się żyje.

Spotykam się z redaktorami słowników

i możecie być zaskoczeni

jednym z miejsc naszych spotkań.

Co roku w styczniu jedziemy

na spotkanie American Dialect Society,

gdzie między innymi

głosujemy na słowo roku.

Przyjeżdża około 200-300 osób,

w tym najbardziej znani
językoznawcy w USA.

By przedstawić wam smaczek spotkania,

odbywa się ono tuż przed happy hour.

Każdy, kto przyjdzie, może głosować.

I najważniejszą zasadą jest,

że możesz głosować tylko jedną ręką.

Do zwycięzców zalicza się między innymi

"tweet" w 2009,

"hasztag" w 2012.

"Chad" (confetti) to słowo roku 2000,

bo przedtem nikt o tym słowie nie słyszał,

a w 2002 roku wygrała
"broń masowego rażenia".

Głosujemy też w innych kategoriach.

Moją ulubioną jest

najbardziej kreatywne słowo roku.

Poprzedni zwycięzcy
w tej kategorii to między innymi

"doładownia",

miejsce za kontrolą na lotnisku Milwaukee,

gdzie można się doprowadzić "do ładu".

(Śmiech)

Można ponownie założyć pasek,

włożyć z powrotem komputer do torby.

Moim ulubieńcem wszech czasów jest

"wieloopieprzanie się".

(Śmiech)

Wieloopieprzasz się, mając otwartych

wiele okienek na ekranie komputera,

tak jakbyś pracował,

podczas gdy tak naprawdę
obijasz się w necie.

(Śmiech) (Brawa)

Czy wszystkie te słowa przetrwają?
Absolutnie nie.

Dokonaliśmy kilku wątpliwych wyborów.

Na przykład w 2006 roku,

gdy słowem roku było "splutonować",

czyli zdegradować.

(Śmiech)

Ale kilku zwycięzców z przeszłości

dziś wydaje się zupełnie zwyczajnych.

Jak "apka"

i "e" jako przedrostek

albo "googlować" jako czasownik.

Na kilka tygodni przed głosowaniem

uniwersytet Lake Superior

typuje listę zakazanych słów.

I, co uderzające,

istnieje dość silna korelacja

między ich listą, a listą którą rozważamy

jako kandydatów na słowo roku.

Dzieje się tak,
bo zauważamy tę samą rzecz.

Zauważamy słowa,
które nabierają znaczenia.

To tak naprawdę kwestia nastawienia.

Czy przeszkadza ci chwilowa
moda językowa i jej zmiany,

czy może jest dla ciebie
zabawna, interesująca,

godna badań,

jako część żywego języka?

Lista uniwersytetu Lake Superior

kontynuuje całkiem długą
w języku angielskim

tradycję skarg na nowe słowa.

W 1875 roku rektor Henry Alford

głęboko się zaniepokoił,
że słowo "atrakcyjność"

jest naprawdę okropne.

W 1760 roku Benjamin Franklin

napisał list do Davida Hume'a,

że przestaje odrzucać słowo "kolonizować".

Przez lata widzieliśmy niepokoje

na punkcie nowej wymowy słów.

W 1855 roku Samuel Rogers

martwił się modną wymową,

którą uważał za obraźliwą i mówił:

"Już "kontemplować"
jest wystarczająco złe,

ale "balkon" przyprawia mnie o mdłości".

(Śmiech)

To słowo zostało zaczerpnięte z włoskiego

i było wymawiane "bal-KOŁ-ni".

Dziś te skargi wydają nam się osobliwe,

jeśli nie "durocze". (Śmiech)

Ale w tym rzecz.

Zmiany języka nie przestają nas poruszać.

W biurze mam pełen plik artykułów z gazet,

wyrażających zaniepokojenie
nielegalnymi słowami,

których nie powinno być w słowniku,

jak słowo "LOL",

gdy pojawiło się
w Oxford English Dictionary,

i "odprzyjaźnić"

w Oxford American Dictionary.

Mam artykuły wyrażające niepokój

o "zapraszać" w roli rzeczownika,

o "wybicie" w roli czasownika,

bo wybić można tylko zęby.

"Motywować" uważane jest

za "prostacki, biurokratyczny bełkot".

To nie tak, że redaktorzy słowników

ignorują tego rodzaju
nastawienie do języka.

Próbują dać nam pewne wskazówki o słowach,

które uchodzą za slangowe,
nieformalne lub obraźliwe

przez dodatkowe opisywanie użycia,

ale są trochę w kropce,

bo z jednej strony
próbują opisać, co robimy,

a z drugiej wiedzą, że często
sprawdzamy w słownikach

dobre lub poprawne użycie słowa.

W odpowiedzi
American Heritage Dictionaries

dodają informacje o sposobie użycia.

Notki te dodawane są do słów

mogących sprawić kłopot.

Dzieje się tak na przykład,

gdy zmieniają znaczenie.

Te sposoby użycia,
zawierają bardzo ludzkie decyzje

i sądzę, że jako użytkownicy słowników

nie jesteśmy ich wystarczająco świadomi.

Żeby wam to uzmysłowić,
podam konkretny przykład,

ale najpierw wytłumaczę,
z czym redaktorzy słowników

próbują uporać się w tych notkach.

Pomyślmy o słowie "przejrzeć"

i o tym, jak jest używane.

pewnie wielu z was myśli

o przeleceniu wzrokiem,
przekartkowaniu, szybkim przeczytaniu.

Niektórzy nawet wciągają w to chodzenie,

bo można przejrzeć półki,
chodząc po sklepie.

Może was zaskoczyć,

że w większości słowników,

pierwszą definicją będzie
"czytać wnikliwie"

albo "od deski do deski".

American Heritage
ma to jako pierwszą definicję.

A potem drugą: "rzucić okiem"

i zaraz później: "problem z użyciem".

(Śmiech)

A potem zamieszczają notkę,
na którą warto zerknąć.

Wygląda ona tak:

"Latami 'przyglądać' oznaczało
'czytać wnikliwie',

ale często jest używane luźniej

i oznacza po prostu 'czytać'".

Rozszerzenie jego użycia
na 'rzucić okiem, przejrzeć'

tradycyjnie uznawane było za błąd,

ale głosowanie sugeruje,

że stało się bardziej do przyjęcia.

Gdy zapytano o zdanie:

"miałam tylko chwilę,
by przejrzeć szybko instrukcję",

66% rady użytkowników

uznało je za nie do przyjęcia w roku 1988,

58% w 1999

i 48% w 2011.

Rada użytkowników,

to zaufane grono
językoznawczych autorytetów

staje się coraz bardziej pobłażliwa.

Pewnie zastanawiacie się teraz,

"Kto zasiada w radzie użytkowników?

I co zrobić z ich obwieszczeniami?".

Na stronie tytułowej
słownika American Heritage

można znaleźć nazwiska

osób z rady użytkowników.

Ale kto patrzy na to patrzy?

W radzie zasiada około 200 ludzi.

W tym pracownicy naukowi,

dziennikarze, pisarze.

sędzia Sądu Najwyższego

i kilku językoznawców.

Od 2005 roku widnieje tam moje nazwisko.

(Brawa)

I oto, co możemy dla was zrobić.

Możemy dać wam poczucie

różnorodności opinii
o wątpliwych sposobach użycia.

To leży, i powinno leżeć,
w naszych kompetencjach.

Nie jesteśmy językoznawczym uniwersytetem.

Raz na rok dostajemy ankietę,

która pyta o to, czy nowe zastosowania,

nowe wymowy, znaczenia są do przyjęcia.

I oto, jak wypełniam tę ankietę.

Słucham tego, co inni mówią i piszą.

Nie tego, co mi się podoba

i nie podoba w języku angielskim.

Będę szczera,

nie lubię słowa "prominentny",

ale to nieistotne

w obliczu rosnącej popularności tego słowa

w języku powszechnym i prozie pisanej.

Jako osoba odpowiedzialna

sprawdzam sposób użycia danego słowa,

co często wymaga zajrzenia

do baz danych on-line, jak Google Books.

Jeśli w Google Books
sprawdzicie słowo "prominentny"

oto, co zobaczycie.

Wygląda na to, że tego słowa

używa pewna liczba pisarzy,

z tendencją wzrostową

przez ostatnie dwadzieścia lat.

Będą w języku zmiany,
których nikt nie lubi.

O wielu z nich pomyślicie:

"Poważnie?

"Czy język musi
zmieniać się w ten sposób?".

Chcę powiedzieć,

że trzeba ostrożniej wyrokować,

która zmiana jest zła.

Trzeba ostrożniej podchodzić

do narzucania innym
naszych przekonań o słowach

i trzeba całkowicie odrzucić myśl,

że język angielski ma problem.

Nie ma.

Jest bogaty i żywy

i pełen kreatywnych użytkowników.

Z perspektywy czasu
wydaje się fascynujące,

że słowo "miły" znaczyło "głupiutki",

a słowo "zdziesiątkować"

znaczyło zabić co dziesiątą osobę.

(Śmiech)

Śmieszy nas, że Bena Franklina martwiło

"zawiadomienie" w roli czasownika.

I wiecie co?

Za setki lat to z nas będą się śmiać,

że martwi nas "wpływ" w roli czasownika

albo "zapraszać" jako rzeczownik.

Język nie zmienia się aż tak szybko,

byśmy nie mogli za nim nadążyć.

Język nie działa w ten sposób.

Mam nadzieję, że te zmiany

nie będą dla was powodem zmartwień,

lecz radości i fascynacji,

własnie tak, jak dla redaktorów słowników.

Mam nadzieję, że cieszy was
uczestniczenie w kreatywności,

która ciągle zmienia nasz język

i podtrzymuje jego rozwój.

Jak zatem słowo trafia do słownika?

Trafia tam, ponieważ go używamy

ciągle i w kółko,

a twórcy słowników zwracają na to uwagę.

Jeśli myślicie: "Ale to
pozwala każdemu decydować

co oznaczają słowa",

powiedziałabym:

"Właśnie,

(Śmiech)

i zawsze tak było".

Słowniki są świetnymi
przewodnikami i źródłami,

ale nie ma obiektywnego
słownikowego autorytetu,

który ostatecznie decyduje
o znaczeniu słowa.

Jeśli używa się danego słowa

i wiadomo, co oznacza - to jest prawdziwe.

To słowo może należeć do slangu,

może być potoczne,

może uważacie, że to słowo

jest nielogiczne lub niepotrzebne,

ale używane słowo

jest prawdziwe.

Dziękuje.

(Brawa)