"İyi" bir insan olmayı bırakmak ve daha iyi bir insan olmak

Ya iyi insan olma bağlılığımız, daha iyi insanlar olmamızı engelliyorsa? Sosyal psikolog Dolly Chugh, bu erişilebilir konuşmada, ahlaki davranışların karmaşık psikolojisini açıklıyor -- ön yargılarımızı fark etmenin ve hatalarımızı kabullenmenin neden zor olduğu gibi -- ve daha iyi olma yolunun, hatalarınızı sahiplenmekle nasıl başladığını gösteriyor. Chugh, "hayatımızın kalan diğer kısımlarında, kendimize büyüme alanı bırakıyoruz -- bu kısım hariç, en önemli kısım da bu" diyor.

Bir arkadaşım geçen gün
taksiyle hava alanına gidiyormuş

ve yolda taksi şoförü ile
sohbet ediyormuş,

şoför ona tüm samimiyetiyle demiş ki

"Gerçekten iyi bir insan
olduğunuzu söyleyebilirim."

Daha sonra bana hikâyeyi anlattığında

bunun kendisini nasıl iyi
hissettirdiğine inanamadığını,

onun için anlamlı olduğunu söyledi.

Arkadaşımın yabancı
birisinin sözlerine verdiği tepki,

güçlü bir tepki gibi gözükebilir

fakat o yalnız değil.

Ben bir sosyal bilimciyim.

İyi insanların psikolojisini inceliyorum

ve alanımdaki araştırmalar,
çoğumuzun iyi bir insan gibi hissetmek

ve iyi bir insan gibi görünmek konusuyla
derinden ilgilendiğini gösteriyor.

Şimdi, sizin "iyi insan" tanımınız
ve sizin "iyi insan" tanımınız

ve belki de taksi şoförünün
"iyi insan" tanımı --

hepimiz aynı tanıma sahip olmayabiliriz

fakat tanımımız ne olursa olsun,

ahlaki kimlik çoğumuz için önemli.

Pekâlâ, birisi ona karşı gelirse,
yani yaptığımız bir şakayı sorgularsa

veya belki de iş gücümüzün
homojen olduğunu söylersek

ya da güvenilmez bir iş masrafı yaparsak

çoğu zaman kırmızı-bölge
savunmacılığına giriyoruz.

Yani bazen marjinal gruplardaki insanlara

yardım etmemizi veya
hayır kurumuna bağış yapmamızı

ya da kâr amacı gütmeyen yerlerde

gönüllü olduğumuz
saatleri devreye sokuyoruz.

O iyi insan kimliğini
korumak için çalışıyoruz.

O, çoğumuz için önemli.

Peki ya size şöyle dersem?

Ya iyi insan olma bağlılığımız,

daha iyi insanlar olmamızı engelliyorsa?

Ya "iyi insan" tanımımız
çok darsa ve bilimsel olarak

bir karşılığının olması imkânsızsa?

Ayrıca, ya daha iyi
bir insan olmaya giden yol,

iyi bir insan olmayı
terk etmekle başlıyorsa?

Şimdi, insan zihninin
nasıl çalıştığıyla ilgili

araştırmadan biraz bahsedeyim,

açıklamak için.

Beyin, görevinin çoğunu
gerçekleştirmek için kısa yollara güvenir.

Yani çoğu zaman,

zihinsel süreçleriniz,
bilinciniz dışında yer alır,

tıpkı zihninizin ardındaki
düşük-pil, düşük-güç modu gibi.

Bu aslında,
sınırlı rasyonelliğin öncülüdür.

Sınırlı rasyonellik,
Nobel ödülü kazanmış bir fikirdir

ve insan zihninin
sınırlı depolama kaynakları,

sınırlı işlem gücü olduğunu

ve sonuç olarak görevinin çoğu
için kısa yollara güvendiğini öne sürer.

Yani örneğin

bazı bilimcilerin tahmini şöyle:

Daha iyi, daha iyi tıklama, evet?
İşte oldu.

(Gülüşmeler)

Herhangi bir anda

zihninize 11 milyon bilgi parçası gelir.

On bir milyon.

Bunlardan yalnızca
40 tanesi bilinçli olarak işlenir.

Yani 11 milyon, 40.

Yani bu hiç başınıza geldi mi?

İş yerinde çok meşgul bir gün geçirip

eve döndüğünüzde

ve kapıdan girdiğinizde

arabayı nasıl sürdüğünüzü bile
hatırlamadığınızı fark ettiniz mi,

yeşil mi kırmızı ışıklara mı
denk geldiğinizi mesela?

Hatırlamıyorsunuz bile.
Otomatik pilottaydınız.

Hiç buzdolabını açıp

tereyağını aradığınız

ve orada olmadığına yemin ettiğiniz,

ve sonra da tereyağının gözünüzün
önünde durduğunu fark ettiğiniz oldu mu?

Bizi güldüren çeşit çeşit
"ay!" anları vardır

ve yalnızca 40'ı
bilinçli olarak işlenirken

11 milyon bilgi parçasının
üstesinden gelen bir beyinde

gerçekleşen şey budur.

Sınırlı rasyonelliğin
sınırlı kısmı da budur.

Max Bazerman ve Mahzarin Banaji
adlı ortaklarımla

sınırlı ahlaklılık adını
verdiğimiz çalışmamıza

ilham veren şey

sınırlı rasyonellik çalışmasıdır.

Bu, sınırlı rasyonellik ile aynı öncül,

yani bir şekilde sınırlı olan ve kısa
yollara güvenen bir insan zihnine sahibiz

ve bu kısa yollar

bazen bizi yanlış yola götürebilir.

Zihin, sınırlı rasyonellikle

belki de bakkaldan aldığımız mısır
gevreğini veya toplantı odasında

piyasaya sürdüğümüz ürünü etkiliyor.

Sınırlı ahlaklılıkla insan zihni,

aynı insan zihni

kararlar alır

ve bu kimi işe alacağımızla

veya hangi şakayı yapacağımızla

ya da riskli iş kararıyla alakalı.

İş yerinde sınırlı ahlaklılık ile ilgili
bir örnek vereyim.

Bilinçsiz ön yargı,

sınırlı ahlaklılığın etkilerini
gördüğümüz bir yer.

Yani bilinçsiz önyargılar
zihnimizdeki ortaklıklar ile ilgili,

beyninizin bilgiyi düzenlemek için
kullandığı kısa yollar,

yüksek ihtimalle farkındalığınız dışında,

bilinçli inançlarınızla
mutlaka aynı hizada olmaz.

Araştırmacılar Nosek, Banaji ve Greenwald

milyonlarca insanın verisine baktılar

ve buldukları şey, örneğin,

çoğu beyaz Amerikalı, iyi şeyleri

siyahi insanlardan ziyade,
beyaz insanlarla

daha hızlı ve kolayca bağdaştırıyorlar

ve çoğu erkek ve kadın,
bilimi kadınlardan ziyade erkeklerle

daha hızlı ve kolayca bağdaştırıyor.

Bu bağdaştırmalar insanların
bilinçli olarak düşündükleri şey ile

aynı olmak zorunda değil.

Aslında çok eşitlikçi görüşleri olabilir.

Yani bazen, o 11 milyon ile
o 40 aynı olmazlar.

İşte başka bir örnek:

çıkar çatışmaları.

Küçük bir hediyenin --
tükenmez kalem veya akşam yemeği gibi --

bu küçük hediyenin karar almamızı

ne kadar etkileyebileceğini
hafife almaya meyilliyiz.

Zihnimizin bilinçsiz olarak hediyeyi veren
kişinin bakış açısını desteklemek için

kanıtlar sıraladığını fark etmiyoruz,

bilinçli olarak ne kadar objektif ve
profesyonel olmaya çalışırsak çalışalım.

Sınırlı ahlaklılığı da görüyoruz --

iyi insanlar olma bağlılığımıza rağmen

hâlâ hatalar yapıyoruz

ve bazen diğer insanların
canını acıtan hatalar yapıyoruz

ve en iyi girişimlerimize rağmen

adaletsizliğe neden olan
hatalar yapıyoruz

ve hatalarımızdan öğrenmek yerine
onların nedenini açıklıyoruz.

Tıpkı, örneğin

sınıfımdan bir kadın
öğrenciden e-posta aldım,

seçtiğim bir okuma metninin,

yıllardır seçtiğim okuma metninin

cinsiyetçi olduğu yazıyordu.

Sınıfımdaki aynı ırktan olan iki kişiyi

karıştırdığımda --

hiç benzemiyorlardı --

onları herkesin önünde birbirleriyle

birden fazla kez karıştırdığımda.

Bu tür hatalar bizleri, beni,

kırmızı-bölge savunmacılığına gönderir.

O iyi insan kimliği için
savaşmamızı sağlar.

Fakat Mary Kern ile birlikte sınırlı
ahlaklılıkla ilgili son çalışmamız

yalnızca hatalara eğilimli
olmadığımızı gösteriyor --

hatalara eğilimimiz, o kırmızı bölgeye
ne kadar yakın olduğumuza bağlıdır.

Yani çoğu zaman hiç kimse iyi insan
kimliğimizi sorgulamaz

ve kararlarımızın ahlaki çıkarımları

hakkında çok fazla düşünmeyiz

ve modelimiz, çoğunlukla gitgide daha
az ahlaki davranışa doğru

kıvrılıp gittiğimizi gösteriyor.

Diğer yandan, birisi
kimliğimizi sorgulayabilir

veya yansıma olarak
kendimiz de sorguluyor olabiliriz.

Dolayısıyla kararlarımızın ahlaki
çıkarımları gerçekten belirgin hâle gelir

ve bu durumlarda, daha daha iyi kişi
davranışına yöneliyoruz

veya daha net olmak gerekirse

kendimizi daha iyi bir insan hissettiren
davranışlara daha çok yöneliyoruz,

tabii her zaman aynı olmuyor.

Sınırlı ahlaklılık fikri,

ahlaki kararlarımızda rol oynayan

niçimizdeki pusulanın önemini
belki de abarttığımız anlamına gelir.

Belki de kişisel çıkarlarımızın

kararlarımızı ne kadar
tetiklediğini abartıyoruz

ve belki de kendimizi
iyi insan olarak görmemizin

davranışlarımızı ne kadar
etkilediğini fark etmiyoruz,

yani aslında o iyi insan kimliğini korumak
ve onu kırmızı bölgeden uzak tutmak için

öyle çok uğraşıyoruz ki

hatalarımızdan öğrenmek ve gerçekten
daha iyi insanlar olmak için

kendimize bir alan bırakmıyoruz.

Belki de kolay olmasını
beklediğimiz için.

Ya/ya da olan iyi insan tanımına sahibiz.

Ya iyi insansınızdır ya da değilsinizdir.

Dürüstlüğe sahipsinizdir
ya da değilsinizdir.

Irkçı, cinsiyetçi veya
homofobiksinizdir ya da değilsinizdir.

Bu ya/ya da tanımında, büyümeye yer yok.

Bu arada,

hayatlarımızın çoğu bölümünde
yaptığımız şey bu değil.

Hayat, eğer hesap tutmayı
öğrenmeniz gerekseydi

bir hesap tutma dersi alırdınız

veya bir ebeveyn olursak

bununla ilgili bir kitap alır ve okuruz.

Uzmanlarla konuşuyoruz,

hatalarımızdan öğreniyoruz,

bilgimizi güncelliyoruz,

daha iyi olmaya devam ediyoruz.

Fakat mesele iyi insan olmaya geldiğinde

efor ve büyüme faydası olmaksızın
bilmekle yükümlü,

yapmakla yükümlü olduğumuz

bir şeymiş gibi düşünüyoruz.

Bir süredir düşündüğüm şey şu:

iyi insanlar olmayı unutsaydık,

boş verseydik

ve bunun yerine daha yüksek,
daha da yüksek bir

"iyimsi" insan olma standardı
belirleseydik ne olurdu?

İyimsi bir insan kesinlikle
yine de hata yapar.

İyimsi bir insan olarak
her zaman hata yapıyorum.

Ancak iyimsi bir insan olarak onlardan
öğrenmeyi, onları sahiplenmeyi deniyorum.

Onları bekliyor ve peşlerinden gidiyorum.

Bu hataların bedelleri olduğunu anlıyorum.

Ahlak, önyargı, çeşitlilik ve dahil olma
gibi konular söz konusu olduğunda

gerçek insanlara gerçek bedeller vardır

ve bunu kabul ediyorum.

Aslında, iyimsi bir insan olarak

hatalarımı fark etme konusunda
daha iyi oluyorum.

İnsanların göstermelerini beklemiyorum.

Onları bulma alıştırması yapıyorum

ve sonucunda...

Elbette bazen utandırıcı olabilir,

huzursuzluk verici olabilir.

Kendimizi bazen
korunmasız yerlere koyuyoruz.

Fakat tüm bu korunmasızlık içerisinde,

tıpkı daha da iyi olmaya
çalıştığımız diğer her şey gibi

gelişim gösteririz.

Büyümeyi görürüz.

Daha iyi olmamıza izin veririz.

Kendimize bu izni neden vermeyelim?

Hayatımızın kalan diğer kısımlarında,
kendimize büyüme alanı bırakıyoruz --

bu kısım hariç, en önemli kısım da bu.

Teşekkürler.

(Alkış)