Cfare mund te mesojme nga galaktikat shume, shume larg

Në një fjalim argëtues dhe emocionues adoleshenti Henry Lin tregon per diçka të papritshme në qiell: grupimet e largëta yjore te galaktikave. Duke studiuar vetitë e pjesëve më të mëdha të universit, thotë fituesi i çmimit "Intel Fair Science", ne mund të mësojmë shumë për misteret shkencore në botën dhe në galaktikën tonë .

Këto janë disa imazhe
të grumbullimeve yjore të galaktikave .

Ato janë pikërisht sic ashtu si tingëllojnë .

Ata janë këto grupimet e mëdha të galaktikave ,

te lidhur së bashku
nga graviteti i tyre i perbashket .

Shumica e pikave që ju shihni në ekran

nuk janë yje individuale ,

por grumbullime te yjeve ose galaktikave .

Tani, duke ju treguar disa nga këto imazhe ,

unë shpresoj qe së shpejti të shihni se

grupimet yjore te galaktikave
janë këto objektet e bukura ,

por më shume se kaq,

Unë mendoj se grupimet yjore
te galaktikave janë misterioze ,

ato janë të papritura ,

dhe ato janë të dobishme .

Te dobishme si laboratorët
më të medhenj të gjithësisë.

Dhe si laboratorë, të përshkruash
grupimet yjore te galaktikave

do te thotë të përshkruash eksperimente

që mund të bëni me ta .

Unë mendoj se ekzistojnë katër lloje kryesore,

dhe lloji i parë që dua të përshkruaj

është hetimi me i madh .

Pra, sa i madh?

Këtu është një imazh i një grumbullimi
yjor të veçantë galaktike.

Eshtë aq masiv sa që drita qe kalon nëpër të

është duke u perthyer, duke u shtrembëruar

nga graviteti ekstrem i këtij grumbullimi yjor.

Dhe, në fakt, në qoftë se ju shikoni
me shumë kujdes

do të jeni në gjendje që të shikoni
unaza rreth këtij grumbulli .

Tani, për t'ju dhene ju një numër ,

ky grumbullim yjor i veçantë i galaktikës

ka një masë prej mbi një milion miliard diejsh .

Është thjesht e pa imagjinueshme se
sa masive mund te behen keto sisteme.

Por më shumë se masa e tyre ,

ata kanë këtë funksion shtesë .

Ato janë sisteme të izoluara në thelb,

kështu që nëse doni,
ne mund të mendojmë per ta

si një version i zvogeluar i të gjithë universit .

Dhe shumë nga pyetjet që ne mund të kemi

rreth universit në nje shkalle të madhe,

sic eshte, si funksionon graviteti?

mund ti përgjigjemi
duke studiuar këto sisteme.

Kështu që ishte shumë e madhe.

Gjëja e dytë është shumë e nxehtë.

Në qoftë se marr një imazh
të një grumbulli yjor galaktike ,

dhe heq të gjitha yjet,

ajo që me mbetet eshte kjo pika e madhe blu.

Kjo është një ngjyrë e rreme.

Në fakt eshte nje rreze-X drita që po shohim.

Dhe pyetja është, nëse nuk jane galaktikat,

cfare është duke e cliruar këtë dritë?

Përgjigja është gaz i nxehtë,

gaz ne miliona grade --

në fakt, është plazma .

Dhe arsyeja pse është kaq e nxehtë

na kthen prapa te faqja e mëparshme.

Graviteti ekstrem i këtyre sistemeve

përshpejton grimcat e gazit
në shpejtësi të medha,

dhe shpejtësi te medha
do të thotë temperatura te larta.

Pra, kjo është ideja kryesore,

por shkenca është një projekt i vështrirë.

Ka shumë perberje themelore
në lidhje me këtë plazmën

që ende na ngatërron,

ende eshte mister,

dhe ende shtyn të kuptuarit tonë

rreth fizikës per shumë të nxehtat.

Gjëja e tretë : hetimi i shumë te voglave.

Tani, për të shpjeguar këtë,
më duhet t'ju them

një fakt shumë shqetësues.

Shumica e materies së universit

nuk është e përbërë nga atomet .

Nuk ështe e vërtete.

Shumica e saj është e përbërë
nga diçka shume, shume misterioze,

të cilen e quajmë "Materia e errët" .

Materia e errët është diçka që
nuk i pelqen të ndërveprojë shumë ,

perveç përmes gravitetit ,

dhe natyrisht ne duam të mësojme
më shumë në lidhje me të .

Nëse ju jeni një fizikant grimcash ,

ju doni të dini se çfarë ndodh
kur perplasim gjërat së bashku

Dhe materia e errët nuk bën përjashtim .

Mire pra si do ta bëjmë këtë?

Për t'iu përgjigjur kësaj pyetjeje,

më duhet t'ju bej një pyetje tjetër,

qe është, cfare ndodh kur grupimet yjore
te galaktikave përplasen?

Ja një imazh.

Duke qëne se grupimet yjore te galaktikave
janë përfaqësuese

te pjeseve te universit, ne versionin e zvogeluar.

Ato janë kryesisht të përbëra
nga materia e zezë,

dhe është ajo që shihni
në këtë vjollcë ne te kaltërt.

E kuqja përfaqëson gazin e nxehtë,

dhe, natyrisht, ju mund të shihni
shumë galaktika.

Ajo që ndodhi është
një përshpejtues grimcash

në një shkallë
shume, shume, të madhe .

Dhe kjo është shumë e rëndësishme,

sepse do të thotë që
shumë, shumë efekte të vogla

te cilat jane te vështira
për t'u zbuluar në laborator,

mund të komplikohen dhe të komplikohen

në diçka që ne ndoshta
mund te vëzhgojme në natyrë .

Pra, është shumë per te qeshur.

Arsyeja pse grupimet yjore te galaktikave

mund të na mësojne për materien e errët,

arsyeja pse grupimet yjore te galaktikave

mund të na mësojnë
rreth fizikës e me të vogles,

eshte pikërisht për shkak se
ato janë kaq shumë të mëdha.

Gjëja e katërt : fizika e me të çuditshmes.

Sigurisht ajo që kam thënë deri tani
është shume e çmendur.

Nëse ka ndonjë gjë të panjohur

mendoj se duhet të jetë energjia e errët,

Nëse hedh një top në ajër,

Unë pres që ai të shkojë lart.

Ajo që nuk pres është qe ai të shkojë lart

me një shpejtesi gjithnjë e në rritje .

Në mënyrë të ngjashme,
kozmologët kuptojne pse

universi po zgjerohet.

Ata nuk e kuptojne pse është duke u zgjeruar

në një shkallë gjithnjë në rritje.

Ata i japin shkakut te këtij

zgjerimi te përshpejtuar një emër,

dhe e quajnë atë energji te errët.

Përsëri, ne duam të mësojmë
më shumë rreth kësaj .

Pra, një pyetje e veçantë që kemi është,

si ndikon energjia e errët tek universi

në nje shkallë më të madhe?

Ne varësi se sa e fortë është,

ndoshta struktura formohet
më shpejt apo më ngadale.

E pra, problemi me nje struktur te zgjeruar

te universit eshte qe eshte
tmerresisht i kompikuar

Këtu është një simulim kompjuterik.

Kemi nevojë për një mënyrë
për ta thjeshtezuar atë .

E pra, do të doja ta mendoja këtë
duke përdorur një analogji.

Nëse dua të kuptoj fundosjen e Titanikut,

gjëja më e rëndësishme për të bërë

nuk është të modeloj cdo pozicion

te pjesëve te vogla qe ndodheshin
në varkën që u mbyt.

Gjëja më e rëndësishme për të bërë është

të ndjek dy pjesët më të mëdha.

Në mënyrë të ngjashme,
mund të mësojmë shumë rreth universit

në nje shkallë më të zgjeruar

duke ndjekur copat e saj më të mëdha

dhe ato copat më të mëdha
janë grupimet yjore te galaktikave .

Pra, duke arritur drejt fundit,

ju mund të ndjeheni pak të mashtruar.

dua te them, e filloj duke folur

se sa grupimet yjore te galaktikave
janë të dobishme,

dhe kam dhënë disa arsye ,

por cili është përdorimi i tyre ne të vërtetë?

E pra, për t'iu përgjigjur kësaj,

dua t'ju them një kuotë nga Henry Ford

kur ai u pyet në lidhje me makinat.

Ai kishte thënë këtë:

" Po të kisha pyetur njerëzit se çfarë donin,

ata do të kishin thene kuaj më te shpejtë. "

Sot, ne si shoqëri perballemi

me probleme shumë shumë me te vështira.

Dhe zgjidhjet për këto probleme
nuk janë të qarta.

Ato nuk janë kuaj me të shpejtë .

Ata kërkojnë një sasi te madhe te

zgjuarsise shkencore .

Pra, duhet të fokusohemi,

po, ne duhet të përqëndrohemi ,

por gjithashtu duhet të kujtojme qe

risia, zgjuarsia, frymëzimi--

këto gjëra vijne

kur kemi zgjeruar fushën tonë të pamjes

kur ne bejme nje hap prapa

kur ne zoom out.

Nuk mund të mendoj për një mënyrë
më të mirë për të bërë këtë se sa

duke studiuar universin rreth nesh . Faleminderit.

( Duartrokitje )