Hans Rosling sýnir bestu tölfræði sem þú hefur nokkru sinni séð

Þú hefur aldrei orðið vitni að annarri eins framsetningu gagna. Með tilþrifum og ákefð íþróttafréttamanns hrekur tölfræðigúrúið Hans Rosling mýtuna um hin svokölluðu "þróunarlönd".

Fyrir einum 10 árum síðan tók ég að mér að kenna þróunarfræði

í sænskum háskóla. Áður hafði ég varið

um 20 árum við afrískar stofnanir við rannsóknir á hungri

og því gerðu menn ráð fyrir að ég þekkti heiminn.

Þannig að við háskólasjúkrahúsið í Stokkhólmi, Karolinska, hóf ég að kenna

námskeiðið Alþjóðleg lýðheilsa. En þegar maður fær

svona tækifæri, verður maður taugaóstyrkur. Ég hugsaði: þeir nemar

sem koma til okkar eru með hæstu einkunnir sem hægt er að fá

í sænskum menntaskólum. Kannski vita þeir allt

sem ég ætla að kenna þeim. Ég lagði þess vegna fyrir þá stöðupróf.

Og spurningin sem kenndi mér hvað mest var þessi:

"Í hvoru landanna, í þessum fimm pörum, er meiri barnadauði?"

Ég raðaði pörunum saman þannig að í hvoru pari

var tvöfalt meiri barnadauði í öðru landinu. Þetta þýðir að

munurinn er miklu meiri en óvissan í gögnunum.

Ég ætla ekki að prófa ykkur hér, en í Tyrklandi

er barnadauðinn hærri, Póllandi, Rússlandi, Pakistan og Suður-Afríku.

En niðurstöður sænsku nemanna voru svona. Ég lagði prófið fyrir þannig

að skekkjumörkin urðu lítil og ég varð vitanlega býsna ánægður:

1,8 rétt svör af fimm mögulegum. Það þýddi að það

var þörf fyrir prófessor í alþjóðlegri lýðheilsu --

(áhorfendur hlæja) og fyrir námskeiðið mitt.

Seinna, þegar ég var að taka saman niðurstöðurnar,

áttaði ég mig á því hvað ég hafði uppgötvað. Ég hef sýnt fram á

að bestu nemendur Svíþjóðar vita marktækt minna

um heiminn en simpansar.

(Áhorfendur hlæja)

Af því að simpansar myndu svara helmingi spurninganna rétt ef ég gæfi þeim

tvo banana, annan merktan Sri Lanka og hinn Tyrklandi. Þeir myndu taka réttan banana í annað hvort skipti.

En það gerðu nemendurnir ekki. Vandinn sem ég þurfti að glíma við var ekki fáfræði

heldur fyrirfram gefnar hugmyndir.

Ég gerði líka hálf siðlausa rannsókn á prófessorum Karolinska

(hlátur)

-- þeirri sem veitir Nóbelsverðlaun í læknisfræði

og þeir eru á pari við simpansana.

(hlátur)

Það var þá sem ég áttaði mig á því að það væri virkileg þörf á að miðla upplýsingum

vegna þess að gögnin um það sem er að gerast í heiminum

og heilsufar barna í hverju landi liggja fyrir.

Við þróuðum hugbúnað sem sýnir gögnin svona: Hver hringur táknar eitt land.

Þetta land þarna er Kína. Þetta er Indland.

Stærð hringsins táknar mannfjölda og á þennan ás setti ég frjósemi.

Vegna þess að hugmyndir nemenda minna

þegar ég spurði þá

"Hvaða hugmyndir hafið þið um heiminn?"

Jah, við getum sagt að þau sækja sína þekkingu fyrst og fremst í Tinnabækurnar.

(Hlátur)

Því þau sögðu: "Heimurinn skiptist enn í 'okkur' og 'þau'

og við erum hinn vestræni heimur og þau eru þriðji heimurinn."

"Hvað eigið þið við með vestrænn heimur?" spurði ég.

"Jah, það þýðir langlífi og litlar fjölskyldur og þriðji heimurinn er stutt ævi og stórar fjölskyldur."

Þetta get ég sýnt hér. Ég set frjósemi hér: fjöldi barna á konu,

eitt, tvö, þrjú, fjögur, allt að átta börn á konu.

Það eru til mjög góð gögn um þetta síðan 1962 -- um það bil 1960 -- um fjölskyldustærð í öllum löndum.

Skekkjan er lítil. Hér set ég lífslíkur við fæðingu,

frá 30 árum í sumum löndum upp að um það bil 70 árum.

Og árið 1962 var sannarlega hópur af löndum hér.

Þetta voru iðnríkin, með litlar fjölskyldur og langa ævi.

Og þetta voru þróunarlöndin:

með stórar fjölskyldur og tiltölulega stutta ævi.

En hvað hefur gerst síðan 1962? Við viljum sjá breytinguna.

Hafa nemendurnir rétt fyrir sér? Eru enn tvær gerðir landa?

Eða hafa fjölskyldur í þróunarlöndunum minnkað og eru núna hér?

Eða hefur ævin lengst og þau eru núna þarna uppi?

Við skulum sjá. Þetta var heimurinn þá. Þetta er allt tölfræði sem má nálgast

hjá Sameinuðu Þjóðunum. Nú byrjar ballið. Sjáiði þarna?

Þarna er Kína, heilbrigðið minnkar, en batnar svo aftur.

Öll grænu ríkin í Suður-Ameríku færast í átt að minni fjölskyldum.

Þessi gulu eru Arabaríkin,

þar stækka fjölskyldurnar, en þau -- nei, lengri ævi, en ekki stærri fjölskyldur.

Afríkuríkin eru þessi grænu hérna niðri. Þau hreyfast ekkert.

Hér er Indland. Indónesía á hraðferð.

(Hlátur)

Og hér á níunda áratugnum, er Bangladesh enn þarna á meðal Afríkuþjóðanna.

Skyndilega fer Bangladesh -- þar verður kraftaverk á níunda áratugnum:

klerkarnir fara að hvetja fólk til að skipuleggja barneignir.

Þau færast þarna upp í hornið. Og á tíunda áratugnum sjáum við hinar skelfilegu afleiðingar HIV faraldursins

sem minnkar lífslíkurnar í Afríku

meðan öll hin færast upp í hornið,

þar sem lífslíkur eru miklar og fjölskyldur litlar, og heimsmyndin er gerbreytt.

(Klapp)

Berum saman Bandaríkin og Víetnam.

1964: Í Bandaríkjunum voru fjölskyldurnar litlar og ævin löng;

í Víetnam voru fjölskyldurnar stórar og ævin stutt. Það sem gerðist var þetta:

gögnin frá því í stríðinu benda til þess að þrátt fyrir allt mannfallið,

jukust lífslíkurnar. Í árslok þarna,

hófu Víetnamar að skipuleggja barneignir sínar og fjölskyldurnar minnkuðu.

Þarna uppi í Bandaríkjunum lengdist ævin,

og stærð fjölskyldna stóð í stað. Og svo níundi áratugurinn,

þeir leggja af kommúnismann og taka upp markaðsbúskap,

og það eykur hraðann enn frekar. Og í dag, eru

sömu lífslíkur og sama fjölskyldustærð

í Víetnam, 2003, eins og var í Bandaríkjunum, 1974, í lok stríðsins.

Ég held að við öll -- ef við horfum ekki á gögnin --

vanmetum þær miklu breytingar sem orðið hafa í Asíu,

samfélagsbreytingar og svo efnahagsframfarir.

Nú skulum við skoða

tekjudreifinguna í heiminum. Þetta er tekjudreifing jarðarbúa.

Einn dollari, 10 dollarar eða 100 dollarar á dag.

Það er ekki lengur gjá milli ríkra og fátækra. Það er mýta.

Það er smáhnúður hér, en það er fólk á öllum skalanum.

Og ef við lítum á tekjudreifinguna --

þetta eru heildartekjur jarðarbúa. Ríkustu 20 prósentin,

hafa um 74 prósent teknanna. Og fátækustu 20 prósentin,

hafa um tvö prósent þeirra. Þetta sýnir að hugmyndin

um þróunarlönd er afar vafasöm. Okkar hugmynd um þróunaraðstoð, er

að þetta fólk hér sé að aðstoða þetta fólk hér. En á milli þeirra

er meirihluti jarðarbúa og þeir hafa 24 prósent teknanna.

Við höfum heyrt þetta áður. Og hverjir eru þetta?

Hvar eru þessi ólíku lönd? Ég get sýnt ykkur Afríku

Þetta er Afríka. 10 prósent jarðarbúa, flestir lifa í fátækt.

Þetta er OECD. Ríka landið. Elíta Sameinuðu Þjóðanna.

Þau eru hérna megin. Talsverð skörun milli Afríku og OECD.

Og þetta er Suður-Ameríka. Þar má finna allt milli himins og jarðar,

sárustu fátækt og mesta ríkidæmi, í Suður-Ameríku.

Þar að auki getum við sýnt Austur-Evrópu, Austur-Asíu

og Suður-Asíu. Og hvernig lítur þetta út ef við förum aftur í tímann,

til 1970? Þá var meiri kryppa.

Og flestir þeirra sem lifðu við sára fátækt voru Asíubúar.

Vandamál heimsins var fátækt í Asíu. Og ef ég læt tímann líða,

sjáið þið að þrátt fyrir fólksfjölgun, eru

hundruð milljóna í Asíu að vinna sig upp úr fátækt meðan aðrir

verða fátækari, og þetta er mynstrið sem við sjáum í dag.

Og besta spá Alþjóðabankans er að þetta muni verða þróunin,

og heimurinn er ekki lengur tvískiptur. Flestir eru í miðjunni.

Þetta er auðvitað lógaritmískur skali,

en hugmyndir okkar um hagkerfi er vöxtur í prósentum. Við túlkum þetta

sem líkurnar á prósentuvexti. Ef ég breyti þessu, og set

landsframleiðslu á mann í staðinn fyrir fjölskyldutekjur, og ég breyti

gögnunum í gögn um landsframleiðslu á viðkomandi svæði

og ég læt þau rúlla hingað niður. Stærðin sýnir enn mannfjöldann.

Hérna er OECD og þarna má sjá Afríku sunnan Sahara,

og við skiljum Araba-löndin frá,

bæði Afríku og Asíu og sýnum þau sérstaklega,

og við teygjum á þessum ás og ég bæti við nýrri vídd hérna

með því að sýna velferðartölu, lífslíkur barna.

Nú er ég með fjárhag á þessum ás og lífslíkur barna á þessum.

Í sumum löndum lifa 99,7 prósent barna fram yfir fimm ára aldur,

annars staðar bara 70. Og hér virðist vera gjá

milli OECD, Suður-Ameríku, Austur-Evrópu, Austur-Asíu,

Arabaríkja, Suður-Asíu og Afríku sunnan Sahara.

Það eru mjög greinileg línuleg tengsl milli lífslíkna barna og fjárhags.

En þegar ég brýt upp Afríku sunnan Sahara. Heilbrigði sést hér og betri heilsa þarna uppi.

Ég get farið hingað og brotið upp Afríku sunnan Sahara í einstök ríki.

Og þegar hún brotnar upp, táknar stærð hringsins mannfjöldann.

Sierra Leone er hérna niðri. Mauritius er þarna uppi. Mauritius var fyrsta landið

til að losna við viðskiptahömlur og þeir gátu selt sykurinn sinn.

Þeir gátu selt vefnaðarvöru sína til jafns við framleiðendur í Evrópu og Bandaríkjunum.

Það er gríðarlegur munur á ríkjum Afríku. Og Ghana er hérna í miðjunni.

Í Sierra Leone, neyðaraðstoð.

Í Úganda, þróunaraðstoð. Hér, fjárfestingartækifæri, hingað

er gott að fara í frí. Það er gríðarleg dreifing

innan Afríku sem við gerum sjaldnast skil -- við leggjum allt að jöfnu.

Ég get brotið upp Suður-Asíu. Indland er stóri hringurinn í miðjunni.

En heilmikill munur á Afghanistan og Sri Lanka.

Ég get brotið upp Arabaríkin. Hvernig lítur það út? Sama loftslag, sama menning,

sama trú. Stórkostlegur munur. Jafnvel milli nágrannaríkja.

Yemen, borgarastríð. Sameinuðu arabísku furstadæmin, auður sem var nokkuð jafnt dreift og vel nýttur.

Samræmist ekki hugmyndum okkar. Og þetta telur með öll börn erlenda vinnuaflsins í landinu.

Gögn eru oft betri en halda mætti. Margir segja að gögn séu léleg.

Það eru skekkjumörk, en við sjáum muninn hérna:

Kambódía, Singapúr. Munurinn er miklu meiri

en óvissan í gögnunum. Austur-Evrópa:

Sovésk áhrif í langan tíma, en tíu árum síðar

er mjög mikill munur. Og hér er Suður-Ameríka.

Í dag þurfum við ekki að fara til Kúbu til að finna heilbrigt land í Suður-Ameríku

Chile verður með minni barnadauða en Kúba innan fárra ára.

Og hér koma hátekjulöndin innan OECD

Og þá sjáum við hvernig mynstrið liggur í heiminum,

sem er nokkurn veginn svona. Og ef við lítum á það,

hvernig hann lítur út -- heimurinn 1960, setjum hann af stað. 1960.

Hér má sjá Mao Tse-tung. Hann gerði Kína heilbrigt. Og svo dó hann.

Svo kom Deng Xiaoping og með honum peningar og Kína fellur aftur inn í hópinn.

Og við sáum hvernig lönd þróast í ólíkar áttir eins og hér,

svo það er erfitt að benda á

ákveðið land sem sýnidæmi um mynstrið sem löndin í heiminum mynda.

Mig langar að færa ykkur aftur til um það bil 1960.

Mig langar að bera saman Suður-Kóreu, sem er hér, og Brasilíu,

sem er hér. Merkingin hvarf. Og mig langar að bera saman Úganda,

sem er hér. Og ég get spilað þetta svona.

Og þið sjáið hvernig Suður-Kórea þróast mjög, mjög hratt áfram.

en Brasilía mun hægar.

Og ef við förum til baka og við látum þau skilja eftir sig slóð, svona,

getið þið séð að hraði þróunarinnar

er gerólíkur og að löndin hreyfast nokkurn veginn jafn hratt

í átt að velmegun og heilbrigði, en það virðist sem að þjóð geti þróast

mun hraðar ef hún er heilbrigð en ef hún er rík.

Og til að sýna það getum við bætt við Sameinuðu Arabísku Frustadæmunum.

Þau koma héðan, land jarðefna. Þau leystu út alla olíuna,

fengu ofgnótt af peningum, en það er ekki hægt að kaupa heilbrigði.

Maður þarf að fjárfesta í heilbrigði. Koma krökkunum í skóla.

Þjálfa heilbrigðisstarfsfólk. Mennta þjóðina.

Og Sayed sjeik tókst það nokkuð vel.

Þrátt fyrir að verðfall á olíu, lyfti hann landinu hingað upp.

Þannig að við erum með mun einsleitari mynd af heiminum,

þar sem þjóðir virðast nota auð sinn

mun betur en þau gerðu áður. Hér má sjá, svona nokkurn veginn

meðaltal landanna. Svona líta þau út.

En það er hættulegt að nota meðaltöl, vegna þess hvað það er mikil

dreifing innan landanna. Svo ef ég fer hingað og skoða, sjáum við

að í dag er Úganda þar sem Suður-Kórea var 1960. En ef ég brýt Úganda upp

er mikil dreifing innan Úganda. Þetta eru fimmtungar Úganda.

Ríkustu 20 prósent Úgandabúa eru hér.

En þau fátækustu þarna niðri. Ef ég brýt Suður-Afríku upp, lítur hún svona út.

Ef ég lít á Níger, þar sem var svo hræðileg hungursneyð,

að lokum, lítur það svona út. Fátækustu 20 prósent Nígermanna eru hér.

og ríkustu 20 prósent Suður-Afríkubúa eru hér,

og þrátt fyrir þetta ræðum við um lausnir fyrir Afríku.

Í Afríku er allt milli himins og jarðar. Og þú getur ekki

rætt um almennt aðgengi að eyðnilyfjum fyrir þennan fimmtung hérna uppi

á sama hátt og hérna niðri. Framfarir í heiminum

þarf að ræða í réttu samhengi, og það er ekki viðeigandi að ræða þær

í landfræðilegu samhengi. Við þurfum að skoða þetta niður í smáatriði.

Okkar reynsla er að námsmenn verða mjög spenntir af því að nota þetta.

Og margir stefnumótandi aðilar og stórfyrirtækin líka vilja sjá

hvernig heimurinn er að breytast. En af hverju gerist það ekki?

Af hverju notum við ekki gögnin sem við eigum? Við eigum gögn hjá Sameinuðu Þjóðunum.

og hjá hagstofum landa,

í háskólum og öðrum einkastofnunum.

Vegna þess að gögnin eru falin í gagnagrunnum.

Og hér er almenningur og þarna er netið en samt eru við ekki farin að nota það að gagni.

Í upplýsingarnar sem við sáum þegar við horfðum á heiminn breytast

vantar tölfræði sem safnað hefur verið fyrir opinbert fé. Það eru til vefsíður

eins og þessi, en þær nærast á gögnum úr gagnagrunnunum,

og fólk þrjóskast við að rukka fyrir þá, setja á þá lykilorð og leiðinlega tölfræði.

(Hlátur) (Klapp)

Og þetta gengur ekki. Hvað þarf til? Við eigum gagnagrunnana.

Það þarf ekki nýja gagnagrunna. Við eigum mögnuð þróunartól,

og fleiri og fleiri hérna. Svo við stofnuðum

sjálfseignarstofnun sem við nefndum -- til að tengja saman gögn og hönnun --

Gapminder (Passa bilið), eftir neðanjarðarlestunum í London, sem minnir á

bilið milli lestar og brautarpalls. Svo okkur fannst Gapminder viðeigandi.

Og við skrifuðum hugbúnað sem gat tengt gögn svona saman.

Það var ekki svo flókið. Það tók nokkur mannár, og við bjuggum til hreyfimyndir.

Þú getur sett þangað inn gagnasöfn.

Við erum að frelsa gögn frá Sameinuðu Þjóðunum, nokkrum stofnunum Sameinuðu Þjóðanna.

Sumar þjóðir samþykkja að þeirra gagnagrunnar séu opnir heiminum,

en það sem við þurfum virkilega á að halda, vitanlega, er leit.

Leit þar sem við getum gert gögnin leitanleg

og sýnt þau heiminum. Og hvað heyrum við þegar við göngum milli stofnanna?

Ég er búin að vera í mannfræðirannsóknum á hagstofum. Allir segja:

"Það er ómögulegt. Þetta er ekki hægt. Okkar upplýsingar eru svo sérstakar

að það er ekki hægt að leita í þeim eins og öðrum upplýsingum.

Við getum ekki bara gefið gögnin námsmönnum eða frumkvöðlum heimsins."

En það er það sem við viljum sjá, er það ekki?

Gögn sem safnað er fyrir opinbert fé er hérna niðri.

Og við viljum sjá þau blómstra út á netið.

Og til þess er lykilatriði að þau séu leitanleg, þá getur fólk notað

ýmis hönnunartól til að gera hreyfimyndir af þeim.

En ég er með góðar fréttir fyrir ykkur. Ég færi þau gleðitíðindi að núverandi

yfirmaður tölfræðideildar Sameinuðu Þjóðanna segir ekki að þetta sé ómögulegt.

Þess í stað sagði hann: "Við getum þetta ekki."

(Hlátur)

Hann er frekar sniðugur, ekki satt?

(Hlátur)

Svo við getum átt von á að sjá margt gerast með gögn næstu árin.

Við komum til með að sjá tekjudreifingu á alveg nýjan hátt.

Þetta er tekjudreifingin í Kína 1970.

Tekjudreifingin í Bandaríkjunum, 1970.

Nánast engin skörun. Nánast engin skörun. Og hvað gerðist?

Það sem gerðist var að Kína stækkaði, jöfnuðurinn minnkaði,

og vomir hérna, yfir Bandaríkjunum.

Eins og vofa, finnst ykkur ekki?

(Hlátur)

Nokkuð ógnvekjandi. En ég held að það sé mjög mikilvægt að hafa allar þessar upplýsingar.

Við þurfum að sjá þær. Og í stað þess að horfa á þetta,

langar mig að lokum að sýna internetnotendur á þúsund íbúa.

Með þessum hugbúnaði, komumst við í einar 500 breytur frá öllum löndum frekar auðveldlega.

Það tekur mig smá stund að breyta þessu

en á ásana geturðu nokkuð auðveldlega sett hvaða breytu sem þig langar að sjá.

Markmiðið er að gera gagnagrunnana ókeypis,

að gera gögnin leitanleg og með öðrum smelli, koma þeim

á myndrænt form svo að þið getið auðveldlega skilið þau.

En tölfræðingum er ekki vel við þetta, því að þeir segja að þetta

sýni ekki raunveruleikann, við þurfum að nota tölfræðilegar, greinandi aðferðir.

En þetta er nóg til að varpa fram tilgátum.

Ég lýk þessu á heiminum öllum. Hérna sjáið þið internetið birtast.

Svona fjölgar netnotendum. Þetta er landsframleiðsla á mann.

Og þetta er ný tækni sem kemur fram, en helst svo ótrúlega vel

í hendur við stöðu hagkerfis landanna. Þetta er ástæða þess að 100 dollara

tölvan verður svo mikilvæg. En hér sjáum við áhugaverða þróun

Það er eins og heimurinn sé að fletjast út, sjáiði? Þessi lönd

hækka meira en hagkerfið. Og það verður mjög áhugavert

að fylgjast með framvindunni í þessu, eins og ég vil að þið getið gert

með öll þessi gögn sem er safnað fyrir opinbert fé. Þakka ykkur kærlega fyrir.

(Klapp)