< Return to Video

Dağlar kadar büyük atomlar - Nötron Yıldızları

  • 0:00 - 0:04
    Nötron yıldızları evrendeki en ekstrem şeylerden biridir!
  • 0:04 - 0:06
    Dev bir atom çekirdeği gibidirler
  • 0:06 - 0:08
    Kilometrelerce çapta
  • 0:08 - 0:11
    İnanılmayacak kadar katı ve vahşi
  • 0:11 - 0:13
    Fakat nasıl böyle birşey varolabilir
  • 0:20 - 0:24
    Bir yıldızın hayatı iki gücün dengesi tarafından kontrol edilir
  • 0:24 - 0:25
    Kendi yerçekimi
  • 0:25 - 0:29
    Ve füzyon reaksiyonundan kaynaklanan radyasyon basıncı
  • 0:29 - 0:33
    Yıldızların çekirdeklerinde hidrojen birleşerek helyuma dönüşür
  • 0:33 - 0:37
    En sonunda çekirdekteki hidrojen biter
  • 0:37 - 0:41
    Eğer yıldız yeterince büyükse helyum bu defa birleşerek
    karbon oluşturur
  • 0:41 - 0:45
    Dev yıldızların çekirdekleri daha ve daha ağır
  • 0:45 - 0:48
    atom çekirdekleri oluşturarak soğan gibi tabakalar
    haline gelir
  • 0:49 - 0:54
    Karbon neona, o oksijene, oksijen de silikona
    dönüşür
  • 0:54 - 0:59
    En sonunda bu reaksiyon demire gelir, ki
    demir başka bir elemente dönüşemez
  • 0:59 - 1:03
    Bu füzyonu durdurur, füzyon durunca radyasyon
    basıncı hızlıca düşer
  • 1:03 - 1:05
    Yıldız artık dengede değildir
  • 1:05 - 1:12
    ve çekirdek kütlesi 1.4 güneş kütlesini geçtiği zaman,
    yıkıcı bir çöküş başlar
  • 1:12 - 1:17
    Çekirdeğin dış kısmı yıldızın çekirdeğine çökerken
  • 1:17 - 1:20
    saniyede 70.000 kilometre hıza ulaşır.
  • 1:20 - 1:27
    O an sadece atomun içindeki temel güçler yerçekimi çöküşüyle
    savaşabilir
  • 1:27 - 1:30
    Elektronların quantum mekanik itişi yenik düşerek
  • 1:30 - 1:36
    elektronlar ve protonlar birbirine eriyip atomun çekirdeği kadar yoğun nötronu oluşturur
  • 1:36 - 1:43
    Yıldızın dış tabakaları uzaya fırlatılarak vahşi bir süpernova patlaması yaşanır
  • 1:43 - 1:46
    Ve bir nötron yıldızımız oluşur!
  • 1:46 - 1:53
    Kütlesi 1 ila 3 güneş kütlesi arasındadır, fakat genişliği sadece 25 kmdir.
  • 1:53 - 2:01
    Dünyanın kütlesinin 500000 katı kadar kütle Manhattan'ın çapı kadardır
  • 2:01 - 2:11
    O kadar yoğundur ki bir santimetreküpü 700 metre çapındaki bir demir küpü kadardır
  • 2:11 - 2:18
    Bu yaklaşık olarak 1 milyar tondur. Everest dağını bir kesme şeker büyüklüğünde düşünün.
  • 2:18 - 2:22
    Nötron yıldızının yerçekimi de etkileyicidir!
  • 2:22 - 2:28
    1 metre üzerinden bir nesneyi bıraksanız bir mikrosaniyede yıldıza çarpacaktır,
  • 2:28 - 2:32
    ve hızı saatte 7.2 milyon kilometre olacaktır.
  • 2:33 - 2:37
    Yüzeyi süper düzdür, maksimum 5 milimetre engebe bulabilirsiniz
  • 2:37 - 2:40
    sıcak plazmadan oluşan süper kısa atmosferiye
  • 2:40 - 2:48
    Yüzey sıcaklığı 1 milyon santigrat derecedir, karşılaştırmak için güneşimizin yüzeyi 5500 derecedir
  • 2:48 - 2:51
    Haydi nötron yıldızının içine bakalım!
  • 2:51 - 2:55
    Kabuk aşırı şekilde katıdır, demir atomu çekirdeği gibidir
  • 2:55 - 2:57
    ve üzerlerinde elektron denizi akmaktadır
  • 2:58 - 3:02
    Çekirdeğine yaklaştıkça daha fazla nötron ve daha az proton görürüz
  • 3:02 - 3:06
    taa ki inanılmayacak derecede yoğun bir ayırdedilemez nötrona ulaşıncaya dek
  • 3:07 - 3:10
    Nötron yıldızının çekirdeği çok ama çok tuhaftır
  • 3:11 - 3:17
    Tam olarak özelliklerini bilemesek de, en iyi tahminimiz süper akışkan bozulmuş nötron maddesi,
  • 3:17 - 3:22
    ya da bir tip ultra yoğun quark maddesi (quark-Gluon plazma) dan oluştuğudur.
  • 3:23 - 3:29
    Bu aslında geleneksel yöntemde mantıklı değildir, sadece ultra ekstrem ortamlarda varolabilir
  • 3:29 - 3:33
    Birçok yönden nötron yıldızı dev bir atom çekirdeğiyle benzerdir.
  • 3:33 - 3:40
    En önemli fark atom çekirdeği güçlü etkileşim ile birarada tutulurken, nötron yıldızı yerçekimi ile birarada durur.
  • 3:41 - 3:45
    Bütün bunlar yeterince aşırı değilse, haydi bazı başka özelliklerine bakalım.
  • 3:45 - 3:50
    Nötron yıldızları çok ama çok hızlı dönerler, genç olanları saniyede birkaç defa döner.
  • 3:50 - 3:56
    Ve eğer yakında nötron yıldızını besleyebilecek başka bir zavallı yıldız da varsa saniyede birkaç yüz defa dönebilirler
  • 3:57 - 4:07
    Mesela PSRJ1748-2446ad nesnesi, saatte 252 milyon km hızla dönmektedir.
  • 4:08 - 4:11
    Bu o kadar hızlıdır ki yıldız garip bir şekle dönüşmüştür.
  • 4:12 - 4:16
    Bu nesnelere pulsar deriz, çünkü pulsarlar radyo dalgaları yayarlar.
  • 4:16 - 4:22
    Nötron yıldızlarının manyetik alanları dünyanınkinden 8 trilyon defa daha fazladır.
  • 4:22 - 4:27
    O kadar güçlüdür ki atomları etkileriyle eğerler.
  • 4:27 - 4:29
    Neyse, inanıyoruz ki meseleyi anlatabildik.
  • 4:29 - 4:35
    Nötron yıldızları evrendeki en aşırı ve aynı zamanda en inanılmaz etkileyici nesnelerdendir.
  • 4:35 - 4:41
    Belki bir gün uzay gemilerimizi bir nötron yıldızına göndererek onlar hakkında daha fazla bilgi edinip, daha güzel resimler çekebiliriz
  • 4:41 - 4:45
    Ancak çok yaklaşmamakta fayda var
  • 4:49 - 4:53
    Ups... (Altyazı: bilgi@superileri.com)
Title:
Dağlar kadar büyük atomlar - Nötron Yıldızları
Description:

Nötron yıldızları evrendeki en tuhaf şeylerden biridir. Kara delik olabilecek kadar büyük değildirler, ve basitçe bir dağ boyutunda atomlardırlar, ki bazı özellikleri akıl almazdır. Ve bir nötron yıldızına çok yaklaşırsanız, başınız derttedir.
more » « less
Video Language:
English
Duration:
05:11

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.