Вашето тело е создадено од спектакуларната смрт на ѕвездите

Ние сме сите поврзани преку спектакуларното раѓање, смрт и преродување на ѕвездите, вели астрофизичарот Енрико Рамирез-Руиз. Патување низ космичката историја на универзумот додека Рамирез-Руиз објаснува како супернови ги создале елементите кои изградиле сѐ од воздухот кој го дишите па се до самите атоми од кои сте составени.

Сите сме атомски поврзани.

Фундаментално, универзално.

Но што значи тоа?

Јас сум астрофизичар, и како таков

моја одговорност е да ја следам
космичката историја

на секој поединечен ваш атом.

Всушност, би рекол

дека едно од најголемите постигнувања
на модерната астрономија

е согледувањето како всушност нашите атоми
биле соединети.

Додека водородот и хелиумот биле создадени

во текот на првите 2 минути
на Големата експлозија,

потеклото на потешките елементи,

како што е железото во крвта,
кислородот што го вдишуваме,

силициумот во вашите компјутери.

лежи токму во животниот циклус на ѕвездите

Нуклеарните реакции земаат полесни
елементи и ги трансформираат во потешки,

и тоа го предизикува блескањето
на ѕвездите

и нивното конечно експлодирање,

што како резултат го збогатува универзумот
со овие потешки елементи.

Значи, без ѕвездената смрт

не би го имало кислородот

или другите елементи
потешки од водородот и хелиумот,

па оттука не би имало ни живот.

Во нашите тела има повеќе атоми

одошто ѕвезди во универзумот.

И овие атоми се исклучително издржливи.

Потеклото на нашите атоми

може да се проследи до ѕвезди
кои ги произвеле во нивната внатрешност

и ги расфрлале
ширум Млечниот пат,

пред милијарди години.

И секако, јас би го знаел ова,

затоа што сум сертифициран
ѕвезден погребник.

(Смеа)

И денес, сакам да ве однесам на
патување кое започнува со експлозија

на супернова и завршува со воздухот
кој го дишеме токму сега.

Од што е изградено нашето тело?

Деведесет и шест проценти
се состојат од само 4 елемента:

водород, јаглерод, кислород и азот.

Главниот лик на оваа космичка приказна
е кислородот.

Освен тоа што огромен дел од
нашите тела е направен од кислород,

туку кислородот е оној елемент кој
се бори да го заштити животот на планетата

Поголемиот дел од кислородот
во универзумот

бил всушност произведен
во текот на целата историја на универзумот

во овие супернова екплозии.

Овие супернова експлозии
ја означуваат смртта на огромни ѕвезди.

И во текот на еден
извонреден месец,

една супернова експлозија може
да свети повеќе отколку цела галаксија

која содржи милијарди ѕвезди.

Навистина извонредно.

Затоа што огромните ѕвезди
горат посветло

и имаат поспектакуларна смрт
од останатите ѕвезди.

Нуклеарната фузија е всушност
животната крв на сите ѕвезди,

вклучувајќи го и Сонцето.

и како резултат таа е изворот
на сета енергија на Земјата.

Можете да ги замислите ѕвездите
како фабрики за фузија

кои се напојуваат преку
судирите на атомите

во нивната жешка и густа внатрешност.

Ѕвезди како нашето Сонце,

кои се релативно мали,

го претвораат водородот во хелиум,

но потешките ѕвезди со маса
8-пати поголема од Сонцето

го продолжуваат циклусот на горење

дури и откако ќе се потроши хелиумот
во нивните јадра.

И сега,

огромната ѕвезда е останата
со јаглеродно јадро,

кое, како што знаете,
е основна компонента на животот.

Ова јаглеродно јадро продолжува
да колабира

и како резултат,
има покачување на температурата,

што дозволува да се случуваат
други нуклеарни реакции,

потоа јаглеродот преминува во кислород,

во неон, силициум, сулфур

и конечно во железо.

И железото е крајот.

Зошто?

Бидејќи железото има најврзано
јадро во универзумот,

што значи дека не можеме да извлечеме
енергија горејќи железо.

Тогаш кога целото јадро
на огромната ѕвезда е составено од железо,

таа снемува гориво.

И тоа е неверојатно лош ден за една ѕвезда

(Смеа)

Без гориво, не може да генерира топлина,

и поради тоа гравитацијата
победува во битката.

Железното јадро нема друг избор,
освен да се сплеска,

достигнувајќи неверојатни густини.

Замислете 300 милиони тони

смалени на простор
голем колку една коцка шеќер.

Со овие екстремно големи густини,
јадрото всушност дава отпор на распаѓањето

и како резултат,

целиот овој материјал
отскокнува од јадрото.

И овој драматичен отскок,

кој се случува во една фракција
од секундата,

е одговорен за отфрлување на
остатокот од ѕвездата во сите насоки,

најпосле формирајќи супернова експлозија.

Но, за жал, од перспектива на
астрофизичар,

условите во центрите на
ѕвездите кои експлодираат

не можат да се рекреираат во лабораторија.

(Смеа)

За среќа на човештвото,
не сме способни да го направиме тоа.

(Смеа)

Но што значи тоа?

Значи дека како астрофизичари,

треба да се потпираме на софистицирани
компјутерски симулации

за да може да ги разбереме
овие комплексни феномени.

Овие симулации можат да бидат искористени
за да се сфати како гасот се однесува

под такви екстремни услови.

И да бидат искористени да
одговорат на важни прашања

како, „Што крајно ја раскинува
масивната ѕвезда?"

„Како оваа имплозија може
да се претвори во експлозија?"

Има куп дебати во астрономското
подрачје,

но сите се согласуваме дека неутрините,

кои се едни 'недофатиливи'
елементарни честички,

имаат многу важна улога.

Да?

Сега ќе ви покажам една
од тие симулации.

Значи неутрините се создаваат во големи
количини штом се распадне јадрото.

Всушност,

тие се одговорни за трансферот
на енергија во јадрото.

Како термичката радијација во греалка,

неутрините пумпаат енергија во јадрото,

зголемувајќи ја можноста
за пореметување на ѕвездата.

Всушност, во една фракција од секундата

неутрините пумпаат
толку многу енергија

што притисокот се крева доволно високо
за да се формира шок бран

кој потоа ја раскинува целата ѕвезда.

И во тој шок бран, всушност,
се создаваат елементите.

Фала ви, неутрини.

(Смеа)

Суперновите светат силно,

и за краток период на време,

зрачат повеќе енергија од онаа
што Сонцето ја зрачи цел свој животен век.

Онаа точка светлина која што ја гледате,

која што сигурно не беше таму претходно,

гори како светилник,

јасно означувајќи ја позицијата
на смрт на масивната ѕвезда.

Во галаксија како нашиот Млечен Пат,

проценуваме дека отприлика
еднаш во секои 50 години,

една масивна ѕвезда умира.

Ова значи дека некаде
во универзумот,

секоја секунда има
по една супернова експлозија.

И за среќа на астрономите,

некои од нив се пронајдени
во релативна близина на Земјата.

Различни цивилизации
ги имаат забележано овие супернова екплозии

долго време пред да се измисли телескопот

Најпозната од нив е најверојатно

супернова експлозијата која ја создаде
Раковидната Маглина.

Да?

Корејски и Кинески астрономи
ја забележаа оваа супернова во 1054,

сигурно како што забележале и
домородците во Америка.

Оваа супернова се одиграла околу
5,600 светлосни години подалеку од Земјата

И била толку неверојатно сјајна

што астрономите можеле да ја видат
и преку ден.

Била видлива со голо око
на ноќното небо отприлика уште две години.

Околу 1,000 години подоцна,
што можеме да видиме?

Можеме да видиме нишки
кои беа експлодирани,

движејќи се 400 километри во секунда.

Овие нишки се од суштинско значење
за да разбереме

како масивните ѕвезди умираат.

Сликата која ја гледате

беше составена од
вселенскиот телескоп Хабл

во текот на три месеци.

И е неверојатно важна за
астрономите

бидејќи го носи
хемиското наследство

на ѕвездата која експлодирала.

Портокаловите нишки кои ги гледате,
се раскинати остатоци од ѕвездата,

и главно содржат водород,

додека сините и црвените
нишки кои ги гледате

се всушност свежо синтетизиран кислород.

Така што, проучување на остатоци
од супернова, како Раковидната Маглина,

им овозможи на астрономите
цврсто да заклучат

дека огромен дел од кислородот на Земјата
бил создаден од супернова експлозии

во текот на историјата на универзумот.

И може да процениме

дека за да може да се сврзат сите
атоми на кислород во нашето тело,

биле потребни 100 милиони
супернова експлозии.

Секој дел од вас,
барем поголемиот дел,

е произлезен од една од
тие супернова експлозии.

Сега можеби се прашувате,

како овие атоми

кои биле генерирани во
толку екстремни услови

на крајот успеале да се
сместат во нашето тело?

Сакам да го следите
мисловниот експеримент.

Замислете дека сме во Млечниот Пат,
и одеднаш настанува супернова.

Таа експлодира тони
кислородни атоми

во скоро празна вселена.

Неколку од нив се
собираат во облак.

Пред 4.5 милијарди години,

нешто го наруши тој облак
и предизвика негово распаѓање,

формирајќи го Сонцето во неговиот центар
и Сончевиот систем.

Сонцето, планетите и животот на Земјата

зависат од овој прекрасен циклус

на ѕвездено раѓање, умирање и
преродба.

И ова го продолжува рециклирањето
на атоми во универзумот.

И како резултат, астрономијата и хемијата
се интимно поврзани.

Ние сме живи облици кои еволуирале

да го вдишуваме отпадниот материјал на растенијата.

Но сега знаете

дека исто така го вдишуваме отпадниот
материјал од супернова експлозии.

(Смеа)

Земете секунда, вдишете.

Атом на кислород само што
влезе во вашето тело.

Со сигурност, тој кислороден атом

памети дека бил
дел од внатрешноста на ѕвезда

и најверојатно бил создаден
од супернова експлозија.

Можно е овој атом да патувал
низ целиот Сончев систем

пред да слета на Земјата,

долго пред да стигне до вас.

Кога дишеме,

секојдневно искористуваме стотици литри
кислород.

Јас имам неверојатна среќа да стојам
пред оваа прекрасна публика,

но јас всушност ги крадам
вашите кислородни атоми.

(Смеа)

И затоа што ви се обраќам,

дел од нив кои биле од мене,
ви ги давам назад.

Така што дишењето

учествува во оваа прекрасна
размена на атоми.

И можете да прашате,

“Тогаш, колку атоми од нашите тела
некогаш и припаѓале на Фрида Кало?“

(Смеа)

Околу 100,000 од нив.

Други 100,000 најверојатно
и припаѓале на Марија Кири,

други 100,000 на Сели Рејд,

и на кој и да помислите.

Дишењето не е само полнење на нашите
бели дробови со вселенска историја,

туку и со човечка историја.

Би сакал да го завршам мојот говор
споделувајќи еден мит

кој ми е многу драг.

Мит од Чичименската култура,

која е многу моќна
Мезоамериканска култура.

Чичименците верувале

дека нашата суштина
била составена во небесата.

И на нејзиното патување до нас,

всушност се распаднала на
многу мали делови.

Мојот дедо ми кажуваше,

“Една од причините зошто
се чувствуваш нецелосно

е бидејќи ти фалат делови.“

(Смеа)

“Но немој тоа да те измами.

Дадена ти е неверојатна
можност за развивање.

Зошто?

Не затоа што тие делови
биле расфрлани на Замјата

и ти треба да одиш и да ги собираш.

Не, тие делови се дел од други луѓе.

И само ако ги споделувате,
можете да станете целосни.

Да, во твојот живот,

ке има индивидуи
кои ги имаат тие големи делови

што ќе направат
да се чуствуваш целосен.

Но во твојата потрага
по остварување комплетност,

треба да го негуваш и споделуваш
секое од тие делови.“

Мене ми звучи многу како приказната
за кислородот.

(Смеа)

Која започна во небесата
во супернова експлозија

и продолжува денес,

во границите на нашето човештво.

Атомите во нашите тела
започнале такво епско патешествие,

со временски распон од милијарда години
до само неколку векови,

стигнувајќи до тебе,

до сите вас,

сведоци на универзумот.

Ви благодарам.

(Аплауз)