Vücudumuz saati nasıl algılar? -Marco A. Sotomayor
-
0:07 - 0:111962'de Michel Siffre adlı
bir mağara kâşifi, -
0:11 - 0:17ışık ve saat olmadan, kendisini
aylarca yer altına kapattığı -
0:17 - 0:20bir deney serisi başlattı.
-
0:20 - 0:24Kendisini, yaşam belirtilerini
takip eden elektrotlara bağladı -
0:24 - 0:28ve uyuma, yemek yeme saaatlerini
takip etmeye başladı. -
0:28 - 0:30Siffre sonunda gün ışığına çıktığında,
-
0:30 - 0:33öncü olacak bu deneylerinin sonucu,
-
0:33 - 0:38vücudunun düzenli bir uyuma-uyanma
döngüsünü takip ettiğini ortaya çıkardı. -
0:38 - 0:41Dışarıdan hiçbir belirti olmamasına rağmen
-
0:41 - 0:42uykuya daldı,
-
0:42 - 0:43uyandı,
-
0:43 - 0:46belirli aralıklarla yemek yedi.
-
0:46 - 0:52Latincede "bir gün boyunca" anlamına gelen
sirkadyen ritmi olarak bilinmeye başlandı. -
0:52 - 0:57Ardından bilim adamları,
bu ritimlerin hormon salgımızı, -
0:57 - 0:59vücudumuzun yemeği sindirim biçimini
-
0:59 - 1:02ve hatta ilaçların bünyedeki
etkilerini etkilediğini keşfettiler. -
1:02 - 1:08Bu değişimleri inceleyen
bilim dalı kronobiyolojidir. -
1:08 - 1:12Zamanı hissedebilmek; uyumak ve
uyanmaktan, bize fırlatılan bir topu -
1:12 - 1:18ne zaman yakalayacağımızı tam olarak
bilmeye kadar, her şeyi yapmamızı sağlar. -
1:18 - 1:20Tüm bu kabiliyetleri, beynimizdeki
-
1:20 - 1:24bileşik zaman sistemine borçluyuz.
-
1:24 - 1:28Bu sistem; kaç saniyenin geçtiğini
bizlere ileten kronometreye, -
1:28 - 1:31günün saatlerini sayan bir saate
-
1:31 - 1:34ve mevsimlerden haberdan eden
bir takvime teḳâbul ediyor. -
1:34 - 1:37Her biri, beynin farklı
bir bölgesinde bulunuyor. -
1:37 - 1:42Karanlık mağarasında kalan Siffre,
üst kiyazmatik çekirdekteki -
1:42 - 1:48veya hipotalamustaki SCN'ye,
yani en ilkel saate bel bağladı. -
1:48 - 1:53Sirke sineği ve fareler üzerinde yapılan
araştırmalarca işlenişi şöyle gerçekleşir: -
1:53 - 1:59CLK veya saat olarak bilinen protein,
gün boyunca SCN'de birikiyor. -
1:59 - 2:03Uyanık olmamızı söyleyen
faal genle beraber, -
2:03 - 2:05PER adı verilen farklı
bir protein oluştururlar. -
2:05 - 2:07PER yeterli miktarda depolandığında,
-
2:07 - 2:10CLK'yi oluşturan geni devre dışı bırakarak
-
2:10 - 2:12nihayetinde bizi uykuya daldırır.
-
2:12 - 2:17Daha sonra, saat seviyesinde düşüş
yaşanır, böylece PER derişmesi de düşer, -
2:17 - 2:19böylece CLK seviyesi artar
-
2:19 - 2:22ve döngü başa sarılır.
-
2:22 - 2:23Farklı proteinler de rol alıyor;
-
2:23 - 2:28fakat bizim gün ve gece döngümüz,
gündüz CLK ve gece PER arasında olan -
2:28 - 2:32ikilem ile sürdürülüyor olabilir.
-
2:32 - 2:35Daha net olarak,
-
2:35 - 2:37SCN seviyemiz şu gibi
dış etmenlere bağlıdır: -
2:37 - 2:37ışık,
-
2:37 - 2:38yemek,
-
2:38 - 2:39gürültü
-
2:39 - 2:40ve sıcaklık.
-
2:40 - 2:42Bunlara Almanca'da
-
2:42 - 2:44''zaman bahşedenler'' anlamına gelen
zeitgeber diyoruz. -
2:44 - 2:47Siffre yer altında bu işaretlerin çoğundan
-
2:47 - 2:51bihaber kaldı ama normal hayatta
bizim günlük yaşantımızı ayarlıyorlar. -
2:51 - 2:54Mesela gün ışığı gözümüze nüfuz ettikçe
-
2:54 - 2:56bu durum uyanmamızı sağlıyor.
-
2:56 - 2:59Göz sinirinden SCN'ye
doğru ilerlenildikçe, -
2:59 - 3:02dış çevrede neler olduğunu iletir.
-
3:02 - 3:06Devamında hipotalamus, uykuyu tetikleyen
-
3:06 - 3:08melatonin hormonun üretimini duraklatır.
-
3:08 - 3:09Aynı zamanda,
-
3:09 - 3:12uyku döngümüzü kontrol etmeye yarayan
-
3:12 - 3:14beyindeki vazopressin ve noradrelin
-
3:14 - 3:17üretimini arttırır.
-
3:17 - 3:18Sabah 10 civarında,
-
3:18 - 3:22vücudun artan ısısı, enerji
ve atikliğimizi yukarıya çeker -
3:22 - 3:24ve öğle vaktinde,
-
3:24 - 3:27kas faaliyetimizi
ve eş güdümümüzü geliştirir. -
3:27 - 3:31Gece maruz kaldığımız parlak
ekranlar bu sinyalleri şaşırtabilir, -
3:31 - 3:36ki bu yüzden yatmadan önce TV başında
pineklemek uykuyu kaçırabilir. -
3:36 - 3:40Saati algılarken daha net olmamız
gereken zamanlar da olabiliyor, -
3:40 - 3:43bu noktada beynin dahili
kronometresi devreye giriyor. -
3:43 - 3:46Bu durumu açıklayan bir teoriye göre,
-
3:46 - 3:49belirli sinir hücreleri
arasındaki etkileşim, -
3:49 - 3:53her zaman neredeyse
aynı sürede gerçekleşir. -
3:53 - 3:56Beyin zarındaki ve beynin
diğer bölümlerindeki sinir hücreleri, -
3:56 - 3:59belirli, tahmin edilebilir
döngülerde iletişime geçerler; -
3:59 - 4:05ki bu da beyin zarının tam olarak ne kadar
zaman geçtiğini belirlemesini sağlar. -
4:05 - 4:07Bu da bizim zaman algımızı yaratır.
-
4:07 - 4:12Siffre, mağarasında bununla alakalı
inanılmaz bir ek buluşa imza attı. -
4:12 - 4:16Her gün, kendisini her saniyede
bir basamak olacak şekilde -
4:16 - 4:20120'ye kadar saymaya koşulladı.
-
4:20 - 4:25Zamanla, iki dakika sürecek olan vakit
beş dakika gibi gelmeye başladı. -
4:25 - 4:31Tenha ve karanlık mağarasındaki hayatı,
beyninin düzeni koruma çabalarına karşın, -
4:31 - 4:34Siffre'nin zaman algısını çarpıttı.
-
4:34 - 4:38Bu durum, daha başka nelerin bizim zaman
algımızı etkileyebileceğini sorgulatıyor. -
4:38 - 4:41Zaman nesnel bir olgu değilse,
ne anlama geliyor? -
4:41 - 4:44Her birimiz farklı bir şekilde
algılıyor olabilir miyiz? -
4:44 - 4:47Sadece zaman gösterir.
- Title:
- Vücudumuz saati nasıl algılar? -Marco A. Sotomayor
- Description:
-
Tüm ders için: http://ed.ted.com/lessons/how-does-your-body-know-what-time-it-is-marco-a-sotomayor
Zamanı hissedebilmek; uyumak ve uyanmaktan, bize fırlatılan bir topu ne zaman yakalayacağımızı tam olarak bilmeye kadar, her şeyi yapmamızı sağlar.Tüm bu kabiliyetleri, beynimizdeki bileşik zaman sistemine borçluyuz. Peki ya bu nasıl gerçekleşiyor? Marco A. Sotomayor, insan vücudunun zamanı nasıl işlediğini açıklıyor.
Ders Marco A. Sotomayor, animasyon TOGETHER tarafından hazırlandı.
- Video Language:
- English
- Team:
- closed TED
- Project:
- TED-Ed
- Duration:
- 05:09
Meric Aydonat approved Turkish subtitles for How does your body know what time it is? - Marco A. Sotomayor | ||
Yunus ASIK edited Turkish subtitles for How does your body know what time it is? - Marco A. Sotomayor | ||
Esra Çakmak edited Turkish subtitles for How does your body know what time it is? - Marco A. Sotomayor | ||
Esra Çakmak edited Turkish subtitles for How does your body know what time it is? - Marco A. Sotomayor | ||
Gözde Zülal Solak edited Turkish subtitles for How does your body know what time it is? - Marco A. Sotomayor | ||
Gözde Zülal Solak edited Turkish subtitles for How does your body know what time it is? - Marco A. Sotomayor | ||
Gözde Zülal Solak edited Turkish subtitles for How does your body know what time it is? - Marco A. Sotomayor | ||
Ece Ünalan edited Turkish subtitles for How does your body know what time it is? - Marco A. Sotomayor |