Faşizmde insanları çeken şey ne ve verileriniz bunu nasıl etkileyebilir

Teknoloji ve güç hakkındaki bu derin konuşmasında yazar ve tarihçi Yuval Noah Harari faşizm ve milliyetçilik arasındaki önemli farkı ve verilerimizin birleştirilmesinin demokrasinin geleceği için ne anlama geldiğini açıklıyor. Tel Aviv'den hologram olarak canlı katılım yapan Harari, bilgi teknolojisinin diktatörlüğü daha etkili kılarak kontrol gücünü artrmasının özgürlükçü demokrasinin önündeki en büyük tehlike olduğuna dikkat çekiyor. Harari'ye göre ''Özgürlükçü demokrasinin düşmanları korku, nefret ve kibir duygularımızı ele geçirerek bunları bizi kutuplaştırmak ve yok etmek için kullanacaklar. Zayıf yanlarımızın farkına vararak bunların silah olarak kullanılmasına engel olmak bizim sorumluluğumuz altında.'' (Konuşmanın hemen sonunda TED Organizatörü Chris Anderson'la soru ve cevaplar var)

Herkese merhaba.

Bu biraz tuhaf, çünkü insanların
gelecekte dijital olacağını yazdım,

ama bu kadar hızlı olacağını

ve benim başıma geleceğini düşünmedim.

Ama dijital bir avatar olarak buradayım

sizler de buradasınız, o hâlde başlayalım.

Bir soruyla başlayalım.

Bugün izleyiciler arasında
kaç tane faşist var?

(Kahkahalar)

Cevaplamak biraz zor,

çünkü faşizmin ne olduğunu
unutmuş hâldeyiz.

İnsanlar bugün ''faşist'' kelimesini

genel amaçlı hakaret olarak kullanıyor.

Veya milliyetçilikle karşılaştırıyorlar.

O yüzden faşizmin aslında ne olduğunu
ve milliyetçilikten farkını

birkaç dakika irdeleyelim.

İnsanoğlunun hayırseverliğinde
milliyetçiliğin ılımlı biçimlerini

gözlemliyoruz.

Milletler aslında birbirini tanımayan

milyonlarca yabancı toplulukları.

Örneğin İsrail vatandaşlığımı paylaştığım

8 milyon insanı tanımıyorum.

Ancak milliyetçilik sayesinde,

birbirimizi önemsiyor
ve birlikte çalışabiliyoruz.

Bu çok güzel.

John Lennon gibi kimileri
milliyetçilik olmadan

dünyanın cennet gibi
huzurlu olacağını hayal ediyor.

Daha olası bir teori ise

milliyetçilik olmadan
kabile karmaşası içinde yaşayacağımız.

Bugün dünyanın en zengin
ve huzurlu ülkelerine baktığınızda

İsveç, İsviçre ve Japonya gibi ülkeler,

bu ülkelerde güçlü bir milliyetçilik
anlayışı olduğunu görürsünüz.

Buna karşın, güçlü bir milliyetçilik
anlayışı olmayan ülkelerde,

örneğin, Kongo, Somali ve Afganistan,

şiddet ve yoksulluğa meyilli olurlar.

Peki faşizm ne
ve milliyetçilikten nasıl ayrılıyor?

Milliyetçiliğe göre milletiniz eşsizdir

ve milletinize karşı
özel yükümlülükleriniz vardır.

Buna karşın faşizmde
milletiniz üstündür

ve milletinize karşı
harici yükümlülükleriniz vardır.

Milletiniz dışında kimseyi
veya hiçbir şeyi umursamazsınız.

Tabii genellikle insanların
değişik gruplara ilişkin

pek çok kimlik ve sadakatlari olabilir.

Mesela ben iyi bir vatansever olabilirim,
ülkeme sadık da olabilirim,

aynı zamanda aileme,

mahalleme, mesleğime,

bütün olarak insanlığa,

gerçek ve güzele de sadık olabilirim.

Farklı kimlik ve sadakatim olduğunda

bu durum bazen çatışma
ve karışıklık yaratacaktır.

Ama zaten hayat ne zaman basit oldu ki?

Hayat karışık.

Başa çıkmamız lazım.

İnsanlar bu karışıklıkları görmezden gelip
hayatı çok kolay kılmaya çalıştıklarında

faşizm baş gösterir.

Faşizm milli kimlik dışındaki
tüm kimlikleri reddeder

ve yalnızca kendi milletinize karşı
yükümlülükleriniz olduğunu savunur.

Eğer milletiniz
ailenizi feda etmenizi istiyorsa

o hâlde ailenizi feda edersiniz.

Eğer milletiniz milyonlarca insanı
katletmenizi istiyorsa

o hâlde milyonlarca insanı katledersiniz.

Ve milletiniz gerçek ve güzele
ihanet etmenizi istiyorsa

o hâlde gerçek ve güzele ihanet edersiniz.

Örneğin, bir faşist
sanatı nasıl değerlendirir?

Bit filmin güzel mi yoksa kötü mü olduğuna
bir faşist nasıl karar verir?

O kadar basit ki...

Aslında tek bir ölçüm var.

Eğer film milletin çıkarlarına
hizmet ediyorsa

iyi bir filmdir;

milletin çıkarlarına hizmet etmiyorsa

kötü bir filmdir.

İşte bu kadar.

okulda çocuklara ne öğretileceğine
bir faşist nasıl karar verir?

Yine çok basit.

Tek bir ölçüm var:

Çocuklara milletin çıkarları için
neyin iyi olduğunu öğretirsiniz.

Gerçeğin hiçbir önemi yoktur.

İkinci Dünya Savaşı ve
Yahudi soykırımı felaketi

bu düşünce şeklinin
dehşet verici sonuçları.

Genellikle faşizmin
kötü yanlarından konuşurken

bunu pek de etkili olmayan
bir şekilde yapıyoruz

çünkü onu iğrenç bir canavar
olarak betimliyoruz

ama onun çekici yanlarını açıklamıyoruz.

Hollywood filmlerinin
kötü adamları göstermesi gibi --

Voldemort, Sauron veya Darth Vader...

çirkin, kaba ve zalim.

Kendi yandaşlarına karşı bile zalimler.

Ben bu filmleri izlerken
bunu hiç anlamıyorum,

Voldemort gibi bir ucubeyi
kim destekleme isteği duyar ki?

Gerçek hayattaki kötüyle ilgili sorun şu,

kötülük mutlaka çirkin değil.

Çok güzel de görünebilir.

Bu aslında Hristiyanlığın
çok iyi bildiği bir şeydi,

bu yüzden de Hollywood'a karşın
Hristiyan sanatında

Şeytan genellikle çok çekici
bir erkek olarak gösterilir.

Bu yüzden şeytanın baştan çıkarmalarına
direnmek bu kadar zordur

ve yine bu yüzde faşizmin
baştan çıkarmalarına direnmek zor.

Faşizm insanların kendilerini

dünyadaki en güzel ve en önemli şeye
sahip olduğuna inandırır;

milletlerine.

Ve insanlar şöyle düşünür:

''Bize faşizmin
çirkin olduğunu öğrettiler.

Ancak aynaya baktığımda
çok güzel bir şey görüyorum,

o hâlde faşist olamam, değil mi?''

Yanlış.

Faşizmle ilgili sorun işte bu.

Faşist aynaya baktığınız zaman,

kendinizi olduğunuzdan
çok daha güzel görüyorsunuz.

1930'larda Almanlar
faşist aynaya baktıklarında

Almanya'yı dünyanın
en güzel ülkesi olarak görüyoylardı.

Bugün Ruslar bu aynaya baktıklarında

Rusya'yı dünyanın en güzel şeyi
olarak göreceklerdir.

İsrailliler bu aynaya baktıklarında

İsrail'i dünyanın en güzel şeyi
olarak görecekler.

Bu durum 1930'ları
yeniden yaşıyoruz demek değil.

Faşizm ve diktatörlük geri gelebilir

ama yeni bir biçimde ortaya çıkarlar,

21. yüzyılın teknolojik gerçekleriyle

çok daha ilgili bir biçimde.

Çok eski zamanlarda

arazi dünyadaki en önemli varlıktı.

Siyaset, arazileri kontrol mücadelesiydi.

Diktatörlük ise
tüm arazilerin tek bir kişi

veya bir grup tarafından yönetilmesi.

Modern çağda,
makineler araziden daha önemli oldu.

Siyaset de makineleri kontrol
mücadalesine dönüştü.

O hâlde diktatörlük de

makinelerinin aşırı çoğunluğunun

hükümet veya küçük bir elitist grubun
ellerinde olması demek.

Artık veriler en önemli varlık olarak

arazi ve makinelerin yerini alıyor.

Siyaset bu veri akışını kontrol
mücadelesine dönüşüyor.

Ve artık diktatörlük demek,

aşırı fazlalıkta verinin
hükümetin veya elitist küçük bir grubun

ellerinde olması demek.

Bugün özgürlükçü demokrasinin
önündeki en büyük tehlike

bilgi teknolojisi devrimiyle

diktatörlüklerin
demokrasilerden daha etkili olması.

20. yüzyılda,

demokrasi ve kapitalizm,
faşizm ve komünizmi yendi

çünkü demokrasi veri işleme
ve karar vermede daha iyiydi.

20. yüzyıl teknolojisi düşünülünce

çok fazla veri ve çok fazla gücün
tek bir yerde toplanması

açık bir şekilde etkisizdi.

Ancak merkezi veri işlemenin

dağıtımlı veri işlemeden
daha az etkili olduğuna dair

bir fizik kuralı yok.

Yapay zekâ ve makine
öğreniminin yükselişiyle

dev miktarlarda bilgilerin
tek bir yerde etkin şekilde işlenmesi

tüm fikirlerin tek bir yerde alınması

mümkün olabilir

ve merkezi veri işleme,
dağıtımlı veri işlemeden

çok daha etkili olur.

20. yüzyılda otoriter rejimlerin önündeki

asıl engel,

yani tüm bilgileri
tek bir yerde toplama çabası,

en büyük avantajları hâline gelecek.

Demokrasinin geleceğini tehdit eden
diğer bir teknolojik engel

bilgi teknolojisiyle
biyoteknolojinin birleşmesi,

bu durum da
beni kendimden daha iyi tanıyan

algoritmaların ortaya
çıkmasıyla sonuçlanacak.

Bu tür algoritmalara sahip olduğunuzda da

hükümet gibi dış bir sistem

sizin kararlarınızı tahmin edebilir,

ayrıca duygularınızı manipüle edebilir.

Bir diktatör bana
iyi bir sağlık imkânı sunamayabilir

ama onu sevmemi sağlayacak

ve muhalefetten nefret etmemi sağlayacak.

Demokrasi böyle bir ortamda
sağ kalmakta zorlanacak

çünkü işin sonunda

demokrasi insan mantığı üzerine
kurulu değildir;

insan hisleri üzerine kuruludur.

Seçim ve referandumlar olduğunda

size ''Ne düşünüyorsunuz?'' diye değil,

''Ne hissediyorsunuz?'' diye soruluyor.

Ve birisi duygularınızı etkili bir şekilde
manipüle edebiliyorsa

demokrasi yalnızca
bir kukla gösterisinden ibaret olur.

Peki faşizmin geri dönüşü
ve yeni diktatörülüğün yükselişini

nasıl önleyebiliriz?

Önümüzdeki bir numaralı soru:
Veriler kimin kontrolünde?

Eğer mühendisseniz

çok fazla verinin birkaç kişide
toplanmasını engelleyecek

yeni yollar bulun.

Ayrıca öyle yollar bulun ki

dağıtımlı veri işleme
en az merkezi veri işleme kadar

etkili olabilsin.

Bu demokrasi için en iyi kalkan olacaktır.

Mühendis olmayanlar,

bizim önümüzdeki soru da şu;

verileri kontrol altında tutanların

bizi yönetememesini nasıl sağlarız.

Özgürlükçü demokrasi düşmanlarının
bize karşı bir yöntemi var.

Hislerimiz ele geçiriyorlar.

Epostalarımızı, banka hesaplarımızı değil.

Korku, nefret ve kibir
duygularımızı ele geçirip

sonra bu hisleri bizi kutuplaştırmak

ve demokrasiyi
içten yıkmak için kullanıyorlar.

Bu aslında Silikon Vadisi'nin

ürünlerini satmak için
öncülük ettiği bir yöntem.

Şimdi ise demokrasi düşmanları
korku, nefret ve kibir satmak için

bu yöntemin aynını kullanıyorlar.

Bu duyguları yokta var edemezler.

Bizim zaten var olan zayıflıklarımızı
öğrenmek zorundalar.

Sonra bunu bize karşı kullanacaklar.

Bu yüzden zayıf yanlarımızın
farkına vararak

bunların demokrasi düşmanlarının elinde

bize karşı bir silah olarak
kullanılmasına engel olmak

hepimizin sorumluluğu altında.

Zayıf yanlarımızın farkına varmak

faşist ayna tuzağından da
kaçınmamızda yardım edecek.

Daha önce açıkladığımız gibi,
faşizm kibirimizden faydalanıyor.

Kendimizi olduğumuzdan
çok daha güzel görmemizi sağlıyor.

Bu bir baştan çıkarma.

Ancak kendinizi gerçekten tanıyorsanız

bu övgü seline kendinizi kaptırmazsınız.

Birisi tüm kusurlarınızı kapatan

sizi olduğunuzdan çok daha güzel

ve çok daha önemli gösteren bir aynayı

gözlerinizn önüne koyarsa

o aynayı kırın.

Teşekkür ederim.

(Alkışlar)

Chris Anderson: Yuval, teşekkürler.

Oh Tanrım.

Seni tekrar görmek ne güzel.

Seni iyi anladıysam

bizi iki tehlike hakkında uyarıyorsun.

Birisi daha baştan çıkarıcı
yeni bir faşizm türünün çıkması,

bununla birlikte diktatörlüklerin
tam olarak faşist olmayabileceği

ama tüm verileri
kontrol altına alabileceği.

Burada bazı kimselerin dile getirdiği

üçüncü bir sorun olup olmadığını
merak ediyorum,

hükûmetlerin değil, büyük şirketlerin
tüm verilerimizi kontrol etmesi.

Buna ne dersiniz

ve bu konuda ne kadar endişelenmeliyiz?

Yuval Noah Harari: Bu işte
hükûmetler ve şirketler arasında

çok büyük bir fark olduğunu sanmıyorum

çünkü söylediğim gibi asıl soru:
Veriler kimin kontrolünde?

Gerçek hükümet bu.

Buna büyük şirket veya hükûmet diyorsanız,

yani büyük bir şirketse
ve gerçekten veriler kontrolü altındaysa

gerçek hükûmet odur.

Yani fark gerçekten çok görünende.

CA: Ama nasılsa
en azından büyük şirketlerde

bunların kaldırılabileceği
pazar mekanizmaları var.

Eğer tüketiciler,

şirketin kendi çıkarları için
çalışmadığına karar verirse

kesinlikle başka bir pazara kapı açar.

Şunu düşünmek daha kolay olur,

vatandaşlar ayaklanıyor
ve her şeyi kontrolü altında tutan

hükûmeti deviriyorlar.

YNH: Daha o aşamada değiliz,

ama yine de bir şirket gerçekten sizi
kendinizden daha iyi tanıyorsa --

en azından en derin duygu
ve isteklerinizi manipüle edebilir

ve bunun farkına bile varmazsınız,

bunun kendinz olduğunu sanırsınız.

Yani teorik olarak evet,
bir şirkete karşı ayaklanabilirsiniz.

Tıpkı teoride bir diktatörlüğe
ayaklanabileceğiniz gibi.

Ancak uygulamada,
bunu yapmak aşırı zor.

CA: ''Homo Deus'' kitabında
insanların tantı gibi olacağı

bir yüzyıl olacağını savunuyorsun,

yapay zekâ ilerlemesiyle

veya genetik mühendislikle.

Konuşmanda bahsettiğin
siyasi sistem değişikliği ve düşüş

kitabındaki bu beklentiyi hiç etkiledi mi?

YNH: Bence bu beklentimi
daha da mümkün kıldı

ve daha hızlı olması da muhtemel

çünkü kriz zamanında
insanlar başka koşullarda almayacakları

riskleri almaya istekli olurlar.

Yüksek risk taşıyan
getirisi fazla teknolojileri

denemeye de istekli olurlar.

Bu türdeki krizler
20. yüzyıldaki iki dünya savaşıyla

aynı işleve sahip olabilir.

İki dünya savaşı büyük ölçüde

yeni ve tehlikeli teknolojilerin
gelişimini hızlandırdı.

Aynı şey 21. yüzyılda da yaşanabilir.

Tabii genetik mühendislik gibi bir konuda

çok hızlı davranmak için
çıldırmış olmak lazım.

Ancak artık dünyanın
değişik ülkelerinden sorumlu

çok daha fazla çılgın insan var,

yani aslında olasılık azalmıyor,
aksine yükseliyor.

CA: Hepsini birden düşününce Yuval,
eşsiz bir vizyona sahipsin.

Zamanı 30 yıl ileriye alalım.

Tahminin nedir?
insanoğlu geçmişe bakıp

''Vay be, çok yaklaşmışız.
Başardık!'' diyor mu?

Yoksa demiyor mu?

YNH: Şimdiye dek tüm önceki krizlerin
üstesinden gelmeyi başardık.

Özellikle özgürlükçü demokrasiye bakıp

işlerin kötü olduğunu düşünüyorsanız

1938'de veya 1968'de ne kadar
daha kötü olduğunu hatırlayın.

Yani bu aslında hiçbir şey.
Sadece küçük bir kriz.

Ama asla bilemezsiniz,

çünkü bir tarihçi olarak

insanoğlunun aptallığını asla
yabana atmamak gerektiğini savunuyorum.

(Kahkahalar) (Alkışlar)

Tarihe yön veren en büyük güçlerden biri.

CA: Yuval, bizimle olman harikaydı.

Bu sanal yolculuk için teşekkürler.

Tel Aviv'de iyi bir akşam diliyorum.

Yuval Harari!

YNH: Çok teşekkürler.

(Alkışlar)