-
Əvvəlki videolarda biz yalnız
-
birinci ionlaşma enerjisi
haqqında danışmışdıq.
-
Bu videoda isə biz
-
birinci və ikinci
ionlaşma enerjisini
-
müqayisə edəcəyik və nümunə kimi
litiumdan istifadə edəcəyik.
-
Əvvəlki
videoda, biz onsuz da
-
litiumun atom nömrəsinin
3 olduğunu bilirik,
-
buna görə nüvədə 3 protonu var.
-
Litiumun neytral atomunda
elektronların sayı
-
protonların sayına
bərabər olduğu üçün
-
bilirik ki, burada 3 elektron var.
-
Elektron
quruluşu 1 es 2, 2 es 1-dir.
-
1 es orbitalında iki elektronumuz var,
-
buna görə davam edə bilərik
və bu iki elektronu
-
o biri kimi 1 es orbitalına qoyaq.
-
Sonra daha bir elektron da var
-
və o elektron bunun kimi 2 es orbitalına
gedəcək.
-
Və o neytral litium atomunun
-
cox sadə şəkili ola bilərdi.
-
Əgər kifayət qədər enerjini
təmin etsək, həqiqətən
-
bu xarici elektronu buradan
çəkə bilərik.
-
O elektronu çəkə bildiyimizə gorə
-
biz buna
birinci ionlaşma enerjisi deyirik.
-
O elektronu çəkməyə
-
təxminən mol başına
520 kilocoul enerji sərf olunur.
-
Bir dəfə elektron çəkdiyimizə görə
-
daha neytral litium
atomumuz yoxdur, düzdür?
-
Litium ionumuz var çünki hələ də
-
nüvənin 3 müsbət yükü var,
-
ancaq indi yalnız iki mənfi yükü var.
-
Bizdə yalnız iki elektron var
çünki birini çəkdik.
-
3 çıx 2 bizə müsbət 1 verir.
-
Yəni bu
litium müsbət 1 kationudur.
-
Və elektron
quruluşu sadəcə
-
1 es 2 olardı çünki
2 es orbitalındakı elektronu itirmişik.
-
Davam edirik.
-
Daha çox enerji tətbiq edə
və başqa bir elektronu çəkə bilərik.
-
Deyək ki, bu dəfəlik
bu elektronu çəkdik.
-
Yaxşı,
ikinci elektronu götürürük
-
və ona görə buna
ionlaşma enerjisi 1 deməyəcəyik.
-
Buna
ionlaşma enerjisi 2 deyəcəyik
-
çünki bu ikinci elektronu qoparmaqdır.
-
Və bu qiymət
təxminən mol başına
-
7,298 kilocouldur.
-
Bu ikinci elektronu da götürsək,
-
hələ də nüvədə üç müsbət
yükümüz var,
-
ancaq indi yalnız bir mənfi yükümüz var.
-
Yalnız bir elektron var,
bu artıq
-
litium müsbət 1 kationu deyil.
-
Bu litium müsbət
2 kationudur çünki 3 çıxılsın 1
-
müsbət 2-dir.
-
Litium müsbət 2 buradadır
və elektron quruluşunda
-
1 es orbitalında
yalnız bir elektron olardı, yəni 1 es 1.
-
Beləliklə, orada görə bilərik ki,
-
birinci və ikinci ionlaşma enerjisi
-
arasında böyük fərq var,
belə ki 520-ə qarşı 7.298.
-
Baxaq, görək ionlaşma enerjiləri
-
arasındakı bu son dərəcə böyük fərqi
-
izah edə bilirikmi.
-
Əvvəlki videoda haqqında danışdığımız
-
3 faktordan istifadə edəcəyik.
-
Müzakirə etdiyimiz ilk
faktor nüvə yükü idi
-
hansı ki, nüvədə protonların
sayını göstərir.
-
Neytral litium atomuna baxsaq,
-
nüvədə 3 müsbət yük var.
-
Bu müsbət yük
-
bu çəhrayı elektronu cəzb edəcək.
-
Əgər
litium müsbət kationuna baxsaq,
-
eyni vəziyyətdir.
-
Hələ nüvədə üç proton var
-
və buna görə bu elektronu da
-
cəzb edəcək müsbət yük var.
-
Protonların eyni sayına görə
-
nüvədə neçə protona əks olduğuna görə
-
effektiv nüvə yükü haqqında
daha cox düşünməliyik.
-
Bunu etmədən əvvəl elektronların
-
mudafiə effekti haqqında düşünməliyik.
-
Növbəti olaraq elektron qorunması
haqqında danışaq.
-
Elektron müdafiəsi həmçinin
elektron əks təsiri də adlanır.
-
Elektronun qoruyucu əks təsiri.
-
Yəni,
elektron müdafiəsi haqqında düşünsək,
-
orbitalların daxili elektronları
haqqında düşünürük.
-
Neytral litium atomuna geri qayıt,
-
bu sağdakı iki daxili qabıq
elektronları
-
bu xarici qabıq
elektronunu uzaqlaşdıracaqlar.
-
Bu həmçinin bunu da uzaqlaşdıracaq.
-
Onlar nüvədəki
müsbət 3 yükün tam qüvvəsi ilə
-
çəhrayı elektronları əks etdirəcəyi
haqqında düşünə bilərik.
-
Çünki
elektronlar digər elektronları itələyir.
-
Nüvə yükünün təsirini hesablamağın yolunu
-
biz əvvəlki videolarda etmişdik
-
həm də - effektiv nüvə yükünü
hesablamağın sadə yolu
-
protonların sayının
-
üzərinə 3 gəlib və bundan
-
qoruyucu elektronların sayını çıxmaqdır.
-
Bu vəziyyətdə 1 es orbitalında
bu iki elektron
-
olardı.
-
Yəni 3 çıx 2 bizə
-
müsbət 1 nüvə yükü verir.
-
Çəhrayı elektron
-
müsbət 3 nüvə yükünün təsiri deyil.
-
Bu həqiqətən yalnız müsbət 1-ə
yaxın nüvə yükünün təsiridir
-
çünki daha bir hesablamanı tamamladıqda
-
qiymət təqribi 1.3 olur.
-
Elektron müdafiəsinin təsiri
-
çəhrayı elektronun təsir etdiyi
-
ümumi nüvə yükünü azaltmaqdır.
-
Və bu elektrona keçdikdə
-
mən litium müsbət 1 kationu üçün
çəhrayı elektrondan danışıram,
-
bu
-
eyni vəziyyət deyil, düzdür?
-
Burada çox elektron qorunması yoxdur.
-
Buradakı elektron onu
bir qədər itələyə bilər,
-
lakin çəhrayı elektronu itələyən
-
daxili qabıq elektronları yoxdur.
-
Buna görə
çəhrayı elektron
-
bu müsbət 3 yükdən
nüvənin tam müsbət 3 yükünə nisbətən
-
daha cox təsirlənəcək.
-
Buna görə də,
-
bu çəhrayı elektronu saxlayan
-
daha böyük cazibə qüvvəsi olacaq.
-
Buna görə də,
o elektronu qoparmağa
-
daha çox enerji tətbiq etməlisən.
-
Yəni
elektronun qoruyucu təsiri
-
ikinci elektronu qoparmağın
birinciyə nisbətən
-
çətin olduğunu deyir və
-
biz birinci ionlaşma enerjisindən
-
ikinci ionlaşma enerjisinə
böyük enerji artımı
-
görürük.
-
Müzakirə etdiyimiz son faktor məsafədir,
-
çəhrayı elektronların
-
nüvədən məsafəsi.
-
Yəni solda, bir daha neytral litiuma
qayıdırıq,
-
bu elektron ikinci enerji səviyyəsindədir.
-
O bu elektronlardan daha uzaqdadır.
-
Bu elektron birinci
enerji səviyyəsindədir, 1 es 2-də,
-
buna görə buradakı məsafə
soldakı məsafədən daha kiçikdir.
-
Və
məsafə daha kiçik olduğundan
-
bu çəhrayı elektron nüvənin
-
cazibə yükündən daha çox təsirlənir.
-
Bu Kolomb qanunudur.
-
Buna görə də artan cazibə qüvvəsi var.
-
Buna görə bu elektronu uzaqlaşdırmağa
daha çox enerji götürürsünüz.
-
İkinci elektronu qoparmaq birincidən
daha çox enerji tələb edir
-
və buna görə biz
-
ionlaşma enerjisində artım görürük.
-
Yəni məsafə həqiqəti deyir
bu elektron daha yaxındır
-
o deməkdir ki, onu çəkmək
üçün daha çox enerji
-
tələb olunur və başqa səbəb budur ki,
-
ikinci üçün
ionlaşma enerjisi
-
birincisindən daha böyükdür.
-
İkinci elektronu çəkmək
-
daha çox enerji tələb edir.
-
Bu bizim litiuma niyə müsbət 1
kationu yaradan
-
bir şey kimi baxdığımızı izah edir,
çünki litium 2 müsbət
-
yaratmaq üçün bir elektronu çəkmək
-
iki elektronu çəkmək qədər
çox enerji tələb etmir.
-
Bu hansı növ ionun əmələ gələcəyini
izah etmək üçün bir yoldur.
-
İonlaşma enerjilərinə baxın
və nəhəng bir sıçrayış görsəniz,
-
bu ionların meydana gəlməsinin daha asan
olduğu barədə ipucu verir.
Khan Academy
