Virus lây từ động vật sang người? - Ben Longdon

Xem toàn bộ bài học tại: https://ed.ted.com/lessons/how-do-viruses-jump-from-animals-to-humans-ben-longdon

Tại hội chợ bang Maryland năm 2017, các nông dân thông báo những con heo
phát sốt, đỏ mắt và sổ mũi. Trong khi họ lo lắng về heo, sở y tế lại quan tâm đến một nhóm người ốm yếu tham dự hội chợ. Chẳng mấy chốc, 40 người trong số này được chẩn đoán mắc cúm heo. Vậy làm thế nào mầm bệnh của một loài lây nhiễm sang loài khác, và điều gì khiến việc chuyển chủ thể này lại nguy hiểm đến vậy? Hãy cùng Ben Longdon tìm câu trả lời.

Biên soạn bởi Ben Longdon, đạo diễn bởi Cabong Studios.

Tại hội chợ bang Maryland năm 2017,

những con heo thắng giải
trông không đẹp lắm.

Nông dân thông báo
chúng phát sốt, đỏ mắt và sổ mũi.

Nhưng trong khi ban tổ chức
lo ngại về mấy con heo,

sở y tế Maryland lại quan tâm đến
một nhóm người ốm yếu dự hội chợ.

Vài người cưng nựng heo, số khác
chỉ đơn thuần tiến sát gần chuồng;

chẳng mấy chốc, 40 người trong số họ
được chẩn đoán mắc cúm heo.

Động vật mắc bệnh
thường không lây sang người.

Nhưng khi lây sang người,
bệnh nhiễm trùng đa loài này,

hay sự chuyển dịch
chủ thể của virus

có khả năng gây ra
dịch bệnh chết người.

Vậy làm thế nào mầm bệnh của một loài
lại lây nhiễm sang loài khác,

và điều gì khiến việc chuyển chủ thể
lại nguy hiểm đến vậy?

Virus là một loại ký sinh trùng hữu cơ
lây nhiễm gần như lên tất cả mọi thể sống.

Để tồn tại và sinh sôi,
chúng phải trải qua ba giai đoạn:

tiếp xúc với chủ thể dễ mắc bệnh,
nhiễm trùng rồi nhân rộng,

và truyền nhiễm
sang những cá thể khác.

Lấy cúm người làm ví dụ.

Đầu tiên, virus cúm
tiếp xúc với chủ thể mới,

đi qua đường hô hấp.

Điều này không khó gì mấy,
nhưng để tồn tại trong cơ thể mới này,

virus phải lây nhiễm cho chủ thể
thành công

trước khi bị phản ứng miễn dịch
bắt và tiêu diệt.

Để đạt được mục tiêu,

virus đã tiến hóa những tương tác
đặc thù với từng loài vật chủ.

Virus cúm người
được bao phủ bởi protein,

được thích nghi để kết nối với thụ thể
trên các tế bào hô hấp ở người.

Khi đã vào tế bào, virus sẽ áp dụng
các biện pháp thích nghi khác

để chiếm quyền điều khiển
cơ chế phân chia của tế bào chủ

và sao chép bộ gen di truyền của chính nó.

Giờ thì, nó chỉ cần làm tê liệt hoặc
lẩn tránh hệ thống miễn dịch của chủ thể

cho đến nhân lên đủ và
lây nhiễm nhiều tế bào hơn.

Tại thời điểm đó, bệnh cúm
có thể truyền sang nạn nhân tiếp theo

bằng bất kỳ cách nào thông qua dịch
của cơ thể bị nhiễm bệnh.

Tuy vậy, chỉ một cú hắt hơi
cũng đủ mang virus tới vật nuôi,

cây trồng hay thậm chí,
bữa trưa của bạn.

Virus luôn gặp các loài mới
và cố gắng lây nhiễm chúng.

Điều này thường thất bại,

chủ yếu do bộ gen giữa các chủ thể
khác biệt quá lớn.

Đối với virus đã thích nghi
để lây nhiễm trên người,

tế bào rau diếp sẽ là môi trường xa lạ,
không phù hợp để sinh tồn.

Nhưng số lượng virus lưu chuyển
trong môi trường là đáng kinh ngạc,

tất cả chúng đều có khả năng
tiếp xúc với chủ thể mới.

Và vì nhân lên nhanh chóng
ở cấp độ hàng triệu,

chúng có thể mau chóng tạo ra
đột biến ngẫu nhiên.

Hầu hết các đột biến kém hiệu quả
hay thậm chí gây hại cho chính nó;

nhưng một tỷ lệ nhỏ đột biến có thể làm
cho mầm bệnh dễ lây sang các loài mới.

Xác suất thành công của việc này
tăng dần theo thời gian,

hoặc nếu loài mới có họ hàng
gần với chủ thể của virus.

Đối với virus đã thích nghi với
những loài có vú khác,

lây nhiễm sang người sẽ chỉ cần một vài
đột biến may mắn mà thôi.

Nếu một virus đã thích nghi với
tinh tinh,

loài có họ hàng gần nhất về mặt di truyền
với ta, nó hầu như chẳng cần thay đổi gì.

Thời gian và sự tương đồng bộ gen
vẫn là chưa đủ

để thực hiện việc chuyển vật chủ
thành công.

Vài virus được trang bị để dễ dàng
thâm nhập sang tế bào của chủ thể mới,

nhưng không thể thoát khỏi
phản ứng miễn dịch.

Các loại virus khác có thể
khó lây truyền hơn sang chủ thể mới.

Ví dụ, chúng có thể làm cho máu
của chủ thể bị nhiễm trùng,

thay vì nước bọt.

Tuy vậy, khi quá trình chuyển chủ thể
tới giai đoạn truyền nhiễm,

virus trở nên nguy hiểm hơn nhiều.

Giờ đây, mầm bệnh đang sinh sôi
trong hai chủ thể

có gấp đôi khả năng đột biến
ra một virus tốt hơn.

Và mỗi chủ thể mới lại gia tăng
khả năng bùng phát dịch bệnh.

Các nhà virus học đang không ngừng
xem xét những đột biến

khiến virus thích ứng
với việc chuyển dịch giống như cúm.

Tuy nhiên, tiên đoán về khả năng
bùng phát dịch là một thách thức lớn.

Chúng ta mới chỉ bắt đầu khám phá
những loại virus đa dạng này.

Các nhà nghiên cứu
đang không ngừng tìm hiểu

khía cạnh sinh học của mầm bệnh.

Và bằng cách theo dõi dân số

để nhanh chóng phát hiện
dịch bệnh bùng phát,

họ có thể phát triển vắc-xin và ra
chính sách ngăn chặn bệnh dịch chết người.