Υπάρχει ο πραγματικός εαυτός;

Τι σας κάνει αυτό που είστε; Είναι το τι πιστεύετε εσείς για τον εαυτό σας; Είναι το τι σκέφτονται οι άλλοι, ή κάτι εντελώς διαφορετικό; Σε αυτή την ομιλία ο Τζούλιαν Μπαγκίνι αντλεί από τη φιλοσοφία και τη νευροβιολογία για να μας δώσει μια εκπληκτική απάντηση.

(Κινηματογραφήθηκε στο TEDxYouth@Manchester.)

Υπάρχει πραγματικός εαυτός;

Μπορεί να σας φαίνεται
σαν μια παράξενη ερώτηση.

Επειδή πιθανόν να ρωτήσετε,

πώς βρίσκουμε τον πραγματικό εαυτό σας,

πώς ξέρουμε ποιος είναι;

Και ούτω καθεξής.

Αλλά η ιδέα ότι πρέπει να υπάρχει
πραγματικός εαυτός,

σαφώς είναι προφανής.

Αν υπάρχει κάτι πραγματικό στον κόσμο,
είστε εσείς.

Λοιπόν, δεν είμαι αρκετά βέβαιος.

Τουλάχιστον πρέπει να κατανοήσουμε
τι σημαίνει αυτό.

Φυσικά πιστεύω ότι υπάρχουν πολλά στοιχεία
της περιρρέουσας κουλτούρας

που, ας πούμε, ενισχύουν την ιδέα

ότι για καθέναν μας υπάρχει ένας πυρήνας,
μια ουσία.

Υπάρχει κάτι σχετικά με το τι σημαίνει
να είστε εσείς που σας καθορίζει,

και είναι κάτι πάγιο και σταθερό.

Η πιο χοντροκομμένη του μορφή

είναι όπως στα ωροσκόπια.

Πραγματικά,
οι άνθρωποι δένονται πολύ με αυτά.

Τα βάζουν στο προφίλ τους στο Facebook

σαν όντως να σημαίνουν κάτι,

ξέρετε ακόμη
και το κινεζικό ωροσκόπιό σας.

Υπάρχουν επίσης
πιο επιστημονικές του εκδοχές,

διάφορα είδη δημιουργίας προφίλ
του τύπου της προσωπικότητας,

όπως τα τεστ Μάιερς-Μπριγκς,
για παράδειγμα.

Δεν ξέρω αν τα έχετε κάνει.

Εταιρείες τα χρησιμοποιούν
στις προσλήψεις.

Απαντάς πολλές ερωτήσεις,

και αυτό υποτίθεται ότι φανερώνει κάτι
σχετικά με τη βασική σου προσωπικότητα.

Και φυσικά ο κόσμος
γοητεύεται τρομερά από αυτό.

Σε περιοδικά όπως αυτό, θα δείτε,

στην κάτω αριστερή γωνία,
διαφημίζουν κυριολεκτικά σε κάθε τεύχος

κάτι σχετικό με την προσωπικότητα.

Αν πάρεις ένα από αυτά τα περιοδικά,

δύσκολο να μην το κάνεις, σωστά;

Θα κάνεις το τεστ για να βρεις
με ποιο τρόπο μαθαίνεις,

το πώς αγαπάς, ή το πώς δουλεύεις.

Είσαι αυτό το είδος ανθρώπου ή το άλλο;

Έτσι πιστεύω ότι υπάρχει μια γενική ιδέα
εδραιωμένη στην κοινή λογική

ότι υπάρχει ένα είδος πυρήνα ή ουσίας
του εαυτού μας

που μπορεί να ανακαλυφθεί.

Και είναι ένα είδος πάγιας αλήθειας
για τον εαυτό μας,

κάτι που παραμένει το ίδιο
σε όλη μας τη ζωή.

Λοιπόν, αυτή είναι η ιδέα
που θέλω να αμφισβητήσω.

Και πρέπει να πω τώρα,
θα το πω λίγο αργότερα,

αλλά δεν την αμφισβητώ
επειδή είμαι απλώς παράξενος,

η αμφισβήτηση έχει μακρύ
και διακεκριμένο ιστορικό.

Ορίστε η αντίληψη της κοινής λογικής.

Υπάρχετε εσείς.

Είστε τα άτομα που είστε
και έχετε αυτό το είδος πυρήνα.

Φυσικά, αυτό που συμβαίνει στη ζωή σας

είναι ότι συσσωρεύετε διάφορες εμπειρίες
και λοιπά.

Έτσι έχετε αναμνήσεις,

και αυτές βοηθούν να δημιουργηθεί
αυτό που είστε.

Έχετε επιθυμίες, ίσως για ένα κουλουράκι,

ίσως για κάτι για το οποίο
δεν θέλετε να μιλήσετε

στις 11 το πρωί σε ένα σχολείο.

Έχετε κάποια πιστεύω.

Εδώ μια πινακίδα οχήματος
κάποιου στην Αμερική.

Δεν ξέρω αν αυτή η πινακίδα
που λέει «Μεσσίας 1»

δείχνει ότι ο οδηγός πιστεύει στο Μεσσία

ή ότι είναι ο ίδιος Μεσσίας.

Όπως και να είναι,
έχουν πεποιθήσεις περί του Μεσσία.

Έχουμε γνώση.

Έχουμε αισθήσεις και εμπειρίες επίσης.

Δεν υπάρχουν μόνο πνευματικά πράγματα.

Νομίζω, λοιπόν, ότι
αυτό είναι ένα πρότυπο κοινής λογικής

του τι είναι το άτομο.

Υπάρχει ένα άτομο που έχει όλα τα πράγματα
που συνιστούν τις εμπειρίες της ζωής μας.

Όμως η πρόταση που θέλω να σας θέσω σήμερα

είναι ότι υπάρχει ένα βασικό σφάλμα
σε αυτό το μοντέλο.

Και μπορώ να σας δείξω
πού είναι το σφάλμα με ένα κλικ.

Είναι ότι δεν υπάρχει πραγματικά ένα «εσύ»
στην ουσία όλων αυτών των εμπειριών.

Παράξενη σκέψη; Ίσως όχι.

Τι υπάρχει, λοιπόν;

Προφανώς υπάρχουν αναμνήσεις,
επιθυμίες, προθέσεις, αισθήσεις,

και άλλα τέτοια.

Αλλά είναι γεγονός
ότι είναι υπαρκτά πράγματα

και είναι όλα ενοποιημένα,

αλληλεπικαλύπτονται,
συνδέονται με διάφορους τρόπους.

Η σύνδεση είναι μερική,
αλλά μερικές φορές ουσιώδης,

επειδή όλα ανήκουν σε ένα σώμα
και ένα μυαλό.

Αλλά επίσης υπάρχει μια ιστορία
που λέμε για εμάς,

οι εμπειρίες που έχουμε
όταν θυμόμαστε τα περασμένα.

Οι πράξεις μας προκαλούνται
από άλλες πράξεις.

Συνεπώς, όσα επιθυμούμε είναι
κατά μέρος αποτέλεσμα όσων πιστεύουμε,

και όσα θυμόμαστε
επίσης μας πληροφορούν για όσα ξέρουμε.

Πράγματι λοιπόν, υπάρχουν όλα αυτά,

οι πεποιθήσεις, οι πόθοι,
οι αισθήσεις, οι εμπειρίες,

όλα σχετίζονται μεταξύ τους,

και αυτό ακριβώς είσαι.

Κατά κάποιο τρόπο διαφέρει
από την κοινώς αποδεκτή κατανόηση.

Είναι μια κάπως ολιστική κατανόηση.

Είναι η απόσταση ανάμεσα
στο να βλέπεις τον εαυτό σου

σαν κάτι που έχει
όλες τις εμπειρίες της ζωής

και να βλέπεις τον εαυτό σου
σαν απλά μια συλλογή

όλων των εμπειριών της ζωής.

Είσαι το σύνολο
των επιμέρους κομματιών σου.

Και φυσικά αυτά είναι υπαρκτά κομμάτια,

μυαλό, σώμα και πόδια και διάφορα,

αλλά δεν είναι τόσο σημαντικά κατ' ουσίαν.

Μετά από μεταμόσχευση καρδιάς,
παραμένεις το ίδιο άτομο.

Με μεταμόσχευση αναμνήσεων όμως,
παραμένεις ο ίδιος;

Με μεταμόσχευση πεποιθήσεων,
θα είσαι ο ίδιος;

Αυτή η ιδέα,
ότι αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας,

όχι σαν μια σταθερή ύπαρξη
που αποκτά εμπειρίες,

αλλά είναι σαν μια συλλογή εμπειριών,

μπορεί να σας φαίνεται λίγο αλλόκοτη.

Δεν νομίζω όμως
ότι θα πρέπει να σας ξενίζει.

Είναι κοινή λογική κατά κάποιο τρόπο.

Σας προσκαλώ να σκεφτείτε συγκριτικά

σχεδόν οτιδήποτε άλλο μέσα στο σύμπαν,

εκτός ίσως από τις πιο βασικές
και θεμελιώδεις δυνάμεις.

Ας πάρουμε κάτι όπως το νερό.

Οι γνώσεις μου στη Φυσική
δεν είναι καλές.

Μπορούμε να πούμε ότι
το νερό έχει δύο μέρη υδρογόνου

και ένα μέρος οξυγόνου, σωστά;

Όλοι το γνωρίζουμε αυτό.

Ελπίζω ότι κανείς εδώ μέσα δεν θεωρεί

ότι υπάρχει ένα πράγμα που λέγεται νερό
και σε αυτό έχουν επισυναφθεί

άτομα υδρογόνου και οξυγόνου,

και το νερό είναι όλα αυτά.

Φυσικά όχι.

Αντιλαμβανόμαστε εύκολα και ξεκάθαρα

ότι το νερό δεν είναι τίποτα άλλο

από μόρια υδρογόνου και οξυγόνου
σε κατάλληλη διάταξη.

Τα πάντα στο σύμπαν είναι το ίδιο.

Δεν υπάρχει κάτι ανεξήγητο
σχετικά με το ρολόι μου, για παράδειγμα.

Λέμε ότι το ρολόι έχει πρόσοψη, δείκτες,

μηχανισμό και μπαταρία.

Όμως πραγματικά εννοούμε ότι

δεν πιστεύουμε
ότι υπάρχει κάτι που λέγεται ρολόι

στο οποίο προσάπτονται αυτά τα κομμάτια.

Σαφώς καταλαβαίνουμε
ότι παίρνεις τα κομμάτια του ρολογιού,

τα συναρμολογείς και φτιάχνεις ένα ρολόι.

Αφού όμως τα πάντα στο σύμπαν είναι έτσι,

γιατί εμείς διαφέρουμε;

Γιατί βλέπουμε τους εαυτούς μας

σαν να μην είμαστε απλώς
μια συλλογή από όλα μας τα κομμάτια,

αλλά ως μια ξεχωριστή, πάγια οντότητα
που έχει όλα αυτά τα κομμάτια;

Αυτή η άποψη δεν είναι ιδιαίτερα πρόσφατη.

Έχει μεγάλη ιστορία.

Θα τη βρείτε στο Βουδισμό,

στη φιλοσοφία του 17ου και 18ου αιώνα,

να φτάνει στις μέρες μας,
με ανθρώπους όπως ο Λοκ και ο Χιούμ.

Είναι όμως περιέργως και άποψη

που όλο και περισσότερο υποστηρίζεται
από τη νευροβιολογία.

Αυτός είναι ο Πολ Μπροκς,
είναι κλινικός νευροψυχολόγος,

και λέει τα εξής:

«Διαισθανόμαστε έντονα
ότι υπάρχει ένας πυρήνας,

μια υπόσταση,
και δύσκολα μπορούμε να την παραβλέψουμε,

θα έλεγα,
μάλλον αδύνατο να την απορρίψουμε.

Αληθεύει όμως ότι η νευροβιολογία δείχνει
ότι δεν υπάρχει κέντρο στον εγκέφαλο

όπου τα πράγματα πραγματικά συνενώνονται».

Όταν κοιτάζεις τον εγκέφαλο,

και ψάχνεις πώς ο εγκέφαλος
κάνει δυνατή μια αίσθηση του εαυτού,

βλέπεις ότι δεν υπάρχει κάποιο κεντρικό
σημείο ελέγχου στον εγκέφαλο.

Δεν υπάρχει κανενός είδους κέντρο
όπου συμβαίνουν όλα.

Υπάρχει πλήθος διαφόρων διεργασιών
του εγκεφάλου,

οι οποίες εκτελούνται
μάλλον ανεξάρτητα μεταξύ τους.

Αλλά εξαιτίας του τρόπου που σχετίζονται,

έχουμε αυτή την αίσθηση του εαυτού.

Ο όρος που χρησιμοποιώ στο βιβλίο
είναι «το τέχνασμα του εγώ».

Είναι σαν ένα μηχανικό τέχνασμα.

Δεν είναι ότι δεν υπάρχουμε,

είναι ότι το τέχνασμα είναι
να μας κάνει να αισθανθούμε ότι μέσα μας

υπάρχει κάτι πιο ενοποιημένο
από ό,τι πράγματι υπάρχει.

Μπορεί η ιδέα αυτή
να σας φαίνεται ανησυχητική.

Ίσως πιστεύετε ότι εάν αυτό είναι αλήθεια,

ότι δεν υπάρχει μέσα σε κανέναν από εμάς
κάποιος σταθερός πυρήνας εαυτού,

καμία μόνιμη υπόσταση,

αυτό σημαίνει ότι τελικά
ο εαυτός είναι μια ψευδαίσθηση;

Σημαίνει ότι δεν υπάρχουμε πραγματικά;

Δεν υπάρχει ο πραγματικός μας εαυτός.

Πολλοί άνθρωποι στηρίζουν
τη θεωρία της ψευδαίσθησης.

Είναι τρεις ψυχολόγοι,
ο Τόμας Μέτζινγκερ, ο Μπρους Χουντ,

η Σούζαν Μπλάκμορ,

πολλοί απ' αυτούς μιλάνε για ψευδαίσθηση,

ότι ο εαυτός είναι ψευδαίσθηση,
μια φαντασία.

Δεν το βλέπω όμως
σαν χρήσιμο τρόπο θεώρησης.

Πάμε πίσω στο ρολόι.

Το ρολόι δεν είναι ψευδαίσθηση,
επειδή δεν υπάρχει σε αυτό τίποτα άλλο

από το σύνολο των μερών του.

Ομοίως, ούτε εμείς είμαστε ψευδαίσθηση.

Το γεγονός ότι είμαστε τινί τρόπω
μια αρκετά περίπλοκη συλλογή

κατάλληλα δομημένων πραγμάτων,

δεν συνεπάγεται ότι δεν υπάρχουμε.

Μπορώ να σας κάνω
ένα γενικό παραλληλισμό επ' αυτού.

Ας πάρουμε κάτι όπως έναν καταρράκτη.

Αυτοί είναι οι καταρράκτες Ιγκουάζου
στην Αργεντινή.

Αν πάρεις κάτι τέτοιο,

μπορείς να εκτιμήσεις το γεγονός ότι
από πολλές απόψεις

δεν αποτελεί κάτι μόνιμο.

Κατ' αρχάς, αλλάζει συνεχώς.

Το νερό συνεχώς σχηματίζει νέα κανάλια,

με τις εναλλαγές της παλίρροιας
και του καιρού,

κάποια σημεία στεγνώνουν,
άλλα πράγματα δημιουργούνται.

Φυσικά το νερό
που διέρχεται από τον καταρράκτη

είναι διαφορετικό κάθε στιγμή.

Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι οι καταρράκτες
Ιγκουάζου είναι μια ψευδαίσθηση,

ότι δεν είναι υπαρκτοί.

Σημαίνει ότι πρέπει να το αντιληφθούμε

σαν κάτι που έχει μια ιστορία,

έχει συγκεκριμένα πράγματα
που του προσδίδουν συνοχή,

αλλά είναι διαδικασία, είναι υγρό,
κάτι που αλλάζει συνεχώς.

Αυτό λοιπόν νομίζω είναι ένα μοντέλο
για να κατανοήσουμε τον εαυτό μας,

και είναι μοντέλο που απελευθερώνει.

Επειδή, αν νομίζεις
ότι έχεις μια σταθερή, μόνιμη υπόσταση,

που είναι πάντα η ίδια
ανεπηρέαστη σε όλη σου τη ζωή,

είσαι κατά μια έννοια παγιδευμένος.

Γεννιέσαι με μια υπόσταση,

είσαι το ίδιο μέχρι να πεθάνεις,

αν πιστεύεις στη μετά θάνατον ζωή
μάλλον συνεχίζεις και εκεί.

Αλλά αν θεωρείς ότι ο εαυτός σου

δεν είναι ένα σταθερό πράγμα,
αλλά ένα είδος διαδικασίας,

κάτι που αλλάζει,

τότε νομίζω ότι αυτό σε απελευθερώνει.

Επειδή, αντίθετα με τους καταρράκτες,

εμείς έχουμε τη δυνατότητα να καθορίζουμε

την κατεύθυνση της εξέλιξης του εαυτού μας
σε κάποιο βαθμό.

Εδώ πρέπει να προσέξουμε, σωστά;

Αν βλέπετε συχνά το X-Factor,
μπορεί να πιστέψετε την ιδέα

ότι μπορούμε να γίνουμε ό,τι θελήσουμε.

Δεν είναι αλήθεια.

Άκουσα κάτι καταπληκτικούς μουσικούς
σήμερα το πρωί

και είμαι σίγουρος
ότι δεν μπορώ να γίνω σαν αυτούς.

Θα μπορούσα να εξασκηθώ σκληρά
και ίσως γινόμουν καλός

αλλά δεν έχω αυτή
την πραγματικά φυσική ικανότητα.

Υπάρχουν όρια
σε όσα μπορούμε να επιτύχουμε.

Υπάρχουν όρια στο τι μπορούμε να γίνουμε.

Παρόλα αυτά, όντως έχουμε την ικανότητα

να διαμορφώσουμε κάπως τον εαυτό μας.

Ο αληθινός εαυτός, τότε,

δεν είναι κάτι που σας περιμένει
να τον ανακαλύψετε,

δεν κοιτάς μέσα στην ψυχή σου
και βρίσκεις τον αληθινό σου εαυτό.

Αυτό που εν μέρει κάνεις, τουλάχιστον,

είναι στην ουσία να δημιουργείς
τον αληθινό εαυτό.

Νομίζω ότι αυτό είναι πολύ σημαντικό,

ειδικά στο στάδιο της ζωής που βρίσκεστε.

Θα έχετε διαπιστώσει

πόσο πολύ αλλάξατε τα τελευταία χρόνια.

Αν έχετε δικά σας βίντεο
από πριν τρία ή τέσσερα χρόνια,

μάλλον νιώθετε αμήχανα
γιατί δεν αναγνωρίζετε τον εαυτό σας.

Έτσι θέλω να σας περάσω το μήνυμα, ότι
πρέπει να βλέπουμε τον εαυτό μας σαν κάτι

που μπορούμε να διαμορφώσουμε,
να κατευθύνουμε και να αλλάξουμε.

Ο Βούδας λέει, ξανά:

«Αυτοί που σκάβουν πηγάδια
διοχετεύουν το νερό,

οι τοξότες λυγίζουν το τόξο,

οι ξυλουργοί λυγίζουν το ξύλο,

οι σοφοί πλάθουν τον εαυτό τους».

Αυτό θέλω να σας μείνει,

ότι ο πραγματικός εαυτός δεν είναι κάτι
που θα πρέπει να το αναζητήσεις,

όπως ένα μυστήριο,
και μπορεί ποτέ να μην το βρεις.

Ο πραγματικός εαυτός,
από την άποψη που υπάρχει,

είναι κάτι που εν μέρει το ανακαλύπτεις,

αλλά εν μέρει το δημιουργείς.

Και νομίζω ότι είναι μια απελευθερωτική
και συναρπαστική προοπτική.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ.