Dlaczego trzeba przeczytać „Burzę” Szekspira? - Iseult Gillespie

Zobacz całą lekcję: https://ed.ted.com/lessons/why-should-you-read-shakespeare-s-the-tempest-iseult-gillespie

Nad rozszalałym morzem huczą gromy i błyskają pioruny, gdy statek ugina się pod naporem fal. To nie jest zwykły sztorm, tylko gwałtowna, mściwa burza. Tak zaczyna się najbardziej zagadkowa sztuka Szekspira. Dlaczego utwór ten nadal oddziałuje na współczesnych czytelników? Iseult Gillespie zgłębia ten temat.

Fragmenty „Burzy” w przekładzie L. Ulricha

Lekcja: Iseult Gillespie, reżyseria: Héloïse Dorsan Rachet.

Nad rozszalałym morzem
huczą gromy i błyskają pioruny,

gdy statek ugina się pod naporem fal.

To nie jest zwykły sztorm,
tylko gwałtowna, mściwa burza.

Tak zaczyna się najbardziej zagadkowa
sztuka Szekspira.

Gdy burza mija,
zostajemy zaproszeni do świata

pozornie bardzo odległego od naszego,
a jednak pełnego znanych nam problemów

dotyczących wolności, władzy i kontroli.

Akcja "Burzy" toczy się na bezludnej
wyspie, gdzie działają żywioły

i gdzie za pomocą magii i mocy
rządzi Prospero, wygnany książę Mediolanu.

Zdradzony przez własnego brata, Antonia,
Prospero utknął na wyspie

na dwanaście lat z córką Mirandą
i z ukochanymi księgami.

Z czasem poznaje magię wyspy

i wykorzystuje ją, by okiełznać duchy.

Jego sługą jest jedyny
ludzki mieszkaniec wyspy,

ponury i zdziczały Kaliban.

Po wielu latach planowania zemsty,
wróg Prospera pojawia się na horyzoncie.

Z pomocą zwinnego ducha, Ariela,

czarodziej niszczy statek brata
i wyrzuca jego załogę na brzeg wyspy.

W planie Prospera jest też miejsce
na życie uczuciowe jego córki,

którą mag ma zeswatać z jednym
z rozbitków, księciem Ferdynandem.

Gdy Prospero i Ariel
zbliżają się do Antonia,

Kaliban łączy siły z parą
zapijaczonych marynarzy,

którzy knują komiczną intrygę,
chcąc zawładnąć wyspą.

Sztuka obnaża podstawowe
pragnienia społeczeństwa,

gdzie każda frakcja zaciekle walczy
o władzę nad ziemią, innymi ludźmi

lub nad własnym losem.

Szekspir wie jednak, że władza
jest zawsze nieuchwytnym celem.

Poznając mroczną przeszłość
bohaterów dramatu,

zaczynamy się zastanawiać,
czy to błędne koło kiedyś się skończy.

Choć Prospero doznał krzywd
z rąk Antonia,

to sam również od dawna
dokonywał nadużyć na wyspie,

zagarniając dla siebie jej magię
i zasoby naturalne.

Kaliban ma do niego o to szczególny żal.

Jest synem Sykoraks,

wiedźmy, która wcześniej rządziła wyspą.

Początkowo pomagał wygnańcom
urządzić się na wyspie,

jednak później stał się ich niewolnikiem
i teraz aż grzmi żalem i złością:

"A jam cię kochał; ja ci pokazałem

źródła wód świeżych, bagna, grunt jałowy,

grunt urodzajny; niech przepadnę za to!".

Poprzez ostry język i kipiący gniew,

Kaliban ciągle przypomina
Prospero o przeszłości:

Wyspa ta jest moją po mojej matce;
ty mi ją wydarłeś.

Jednak Sykoraks również
wyrządzała wyspie krzywdę

i więziła Ariela do momentu,
aż uwolnił go Prospero.

Ariel przez całą sztukę ma nadzieję
na spłatę długów i zyskanie wolności,

natomiast Kaliban pozostaje w niewoli
bezterminowo, lub przynajmniej tak długo,

jak rządzi tu Prospero.

Z tych, a także wielu innych powodów,

"Burza" często jest odczytywana
jako komentarz na temat kolonializmu

i dylematów moralnych związanych
z poznaniem "nowych wspaniałych światów".

Przez sztukę przewijają się pytania
o sprawczość i sprawiedliwość.

Czy Kaliban jest prawowitym władcą wyspy?

Czy Ariel odleci wolny?

Oraz czy Prospero jest potężnym opiekunem,

czy też może działa tu głębsza magia,
której żadna postać nie pojmuje?

Przez całą sztukę

Ariel ciągle przypomina Prosperowi
o należnej mu wolności.

Pozostaje jednak pytanie,
czy okupant będzie w stanie

wyrzec się ucisku.

Pytanie o rezygnację z władzy
jest tym mocniejsze, że "Burza"

jest uważana za ostatnią sztukę Szekspira.

Pod wieloma względami Prospero
przypomina samego mistrza,

który tworzył misterne plany,
manewrował innymi

i rzucał czary tak na bohaterów
jak i na widzów.

Jednak pod koniec tego wielkiego
spektaklu o władzy i kontroli,

w swoim ostatnim monologu
Prospero korzy się przed widzami

i przed władzą, jaką mają
nad tym, co stworzył.

"Ze wszystkich piersi szmer długi, łaskawy
niech teraz wydmie żagle mojej nawy

albo się z celem długiej pracy minę,
jakby choć krótką bawić was godzinę".

Odwołuje się tu do roli samego Szekspira
jako mistrza rozrywki,

który ostatecznie poddaje się
naszym oklaskom.