Τι είναι η συνείδηση; - Μάικλ Σ. Α. Γκρατζιάνο

Παρακολουθήστε ολόκληρο το μάθημα εδώ: https://ed.ted.com/lessons/what-is-consciousness-michael-s-a-graziano

Η ασθενής ονόματι Π. Σ. υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο που προκάλεσε βλάβη στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου της, με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβάνεται τα όσα συνέβαιναν στην αριστερή της πλευρά. Αν κάποιος πετάξει μια μπάλα στην αριστερή πλευρά της, ενδεχομένως θα σκύψει. Όμως δεν θα έχει αντιληφθεί την παρουσία της μπάλας, ούτε τον λόγο που σκύβει. Από πού προέρχεται η συνείδηση; Ο Μάικλ Γκρατζιάνο διερευνά το ερώτημα που προβληματίζει επιστήμονες και φιλοσόφους εδώ και αιώνες.

Μάθημα από Μάικλ Σ. Α. Γκρατζιάνο, σκηνοθεσία από TED-Ed.

Βλέπετε δύο εικόνες του ίδιου σπιτιού.

Υπάρχει μια εμφανής διαφορά,

αλλά στην πάσχουσα που θα αποκαλούμε ΠΣ,

φαίνονταν πανομοιότυπες.

Η ΠΣ υπέστη εγκεφαλικό που προκάλεσε
βλάβη στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου,

με αποτέλεσμα να μην αντιλαμβάνεται
τα όσα συμβαίνουν στην αριστερή πλευρά.

Αν και δεν εντόπιζε καμία διαφορά
μεταξύ των δύο σπιτιών,

όταν οι ερευνητές τη ρώτησαν
σε ποιο θα προτιμούσε να κατοικεί,

επέλεξε το σπίτι που δεν καιγόταν -

όχι μία, αλλά πολλές φορές.

Ο εγκέφαλος της ΠΣ
συνέχισε να επεξεργάζεται

τις πληροφορίες
από το συνολικό πεδίο της όρασης.

Μπορούσε να δει τις δύο εικόνες
και να βρει τις διαφορές τους,

απλώς δεν το ήξερε.

Αν κάποιος της πετάξει μια μπάλα
από την αριστερή πλευρά της,

ίσως σκύψει.

Αλλά δεν θα έχει αντιληφθεί την μπάλα,

ούτε θα ξέρει τον λόγο που έσκυψε.

Η κατάσταση της ΠΣ,

γνωστή ως ημισφαιρική χωρική παραμέληση,

αποκαλύπτει μια σημαντική διάκριση

μεταξύ του πώς ο εγκέφαλος
επεξεργάζεται την πληροφορία

και του πώς βιώνουμε αυτή την επεξεργασία.

Αυτή η εμπειρία αποτελεί
την επονομαζόμενη συνείδηση.

Αντιλαμβανόμαστε συνειδητά
τόσο τον εξωτερικό κόσμο

όσο και τον εσωτερικό εαυτό μας -

αναγνωρίζουμε μια εικόνα

και ταυτόχρονα αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας
καθώς κοιτάζει αυτή την εικόνα

ή τις εσωτερικές μας σκέψεις
και συναισθήματα.

Όμως, από πού προέρχεται η συνείδηση;

Επιστήμονες, θεολόγοι και φιλόσοφοι

προσπαθούν να δώσουν απάντηση
σ' αυτό το ερώτημα εδώ και αιώνες,

χωρίς να φτάνουν σε κοινή απάντηση.

Μια πρόσφατη θεωρία προτείνει

ότι η συνείδηση είναι η ατελής εικόνα
του εγκεφάλου για τη δραστηριότητά του.

Στην κατανόηση της θεωρίας

συμβάλλει η ξεκάθαρη αντίληψη
ενός σημαντικού τρόπου

με τον οποίο ο εγκέφαλος επεξεργάζεται
τις αισθητηριακές πληροφορίες.

Με βάση τις αισθητηριακές πληροφορίες,
κατασκευάζει μοντέλα

που συνεχώς ενημερώνουν
απλοποιημένες περιγραφές

αντικειμένων και γεγονότων στον κόσμο.

Όλα όσα γνωρίζουμε είναι
βασισμένα σ' αυτά τα μοντέλα.

Ποτέ δεν καταγράφουν όλες τις λεπτομέρειες
των αντικειμένων που περιγράφουν.

Μόνο όσες απαιτούνται για να καθοριστούν
απ' τον εγκέφαλο κατάλληλες αντιδράσεις.

Για παράδειγμα, ένα μοντέλο δομημένο
βαθιά στο σύστημα της όρασης

κωδικοποιεί το λευκό φως
ως φωτεινότητα χωρίς χρώμα.

Στην πραγματικότητα
το λευκό φως περιλαμβάνει μήκη κυμάτος

που αντιστοιχούν σ' όλα τα διαφορετικά
χρώματα που μπορούμε να δούμε.

Η αντίληψή μας για το λευκό φως
είναι λανθασμένη και υπεραπλουστευμένη,

αλλά αρκετή για να εξυπηρετούμαστε.

Παρόμοια, το εγκεφαλικό μοντέλο
που αφορά το σώμα

καταγράφει τη διάταξη των άκρων μας

αλλά όχι των μεμονωμένων κυττάρων
αλλά ούτε και των μυών,

καθώς αυτό το επίπεδο πληροφοριών
δεν απαιτείται για τον σχεδιασμό κινήσεων.

Αν δεν υπήρχε το μοντέλο που καταγράφει

το μέγεθος, το σχήμα του σώματος
και το πώς κινείται ανά πάσα στιγμή,

θα αυτο-τραυματιζόμασταν αμέσως.

Όμως ο εγκέφαλος χρειάζεται
και μοντέλα του ίδιου του εγκεφάλου.

Για παράδειγμα,

ο εγκέφαλος μπορεί να παρατηρεί
συγκεκριμένα αντικείμενα και συμβάντα.

Επίσης ελέγχει αυτή την επικέντρωση,

εστιάζοντας από ένα πράγμα σε άλλο,

εσωτερικό και εξωτερικό,

σύμφωνα με τις ανάγκες μας.

Χωρίς την ικανότητα
να κατευθύνουμε την προσοχή μας

δεν θα μπορούσαμε να εκτιμούμε κινδύνους,
να γευματίζουμε και να λειτουργούμε.

Για τον αποτελεσματικό έλεγχο της προσοχής

ο εγκέφαλος έχει κατασκευάσει
ένα μοντέλο της δικής του προσοχής.

Με 86 δισεκατομμύρια νευρώνες
που αλληλεπιδρούν συνεχώς,

το μοντέλο που έχει ο εγκέφαλος
για τη δική του επεξεργασία πληροφοριών

δεν μπορεί να 'ναι τέλεια αυτοπεριγραφικό.

Αλλά, όπως το μοντέλο για το σώμα,

ή η αντίληψή μας για το λευκό φως,

δεν χρειάζεται και να είναι.

Η βεβαιότητά μας ότι διαθέτουμε
μια μεταφυσική, υποκειμενική εμπειρία

ίσως προκύπτει από κάποιο
μοντέλο του εγκεφάλου,

μια οικονομική περιγραφή του τι σημαίνει
η επεξεργασία πληροφοριών

με εστιασμένο και βαθύ τρόπο.

Οι επιστήμονες ήδη προσπαθούν
να κατανοήσουν τον τρόπο

που ο εγκέφαλος δημιουργεί το μοντέλο του.

Οι μελέτες ΜΤ είναι μια υποσχόμενη οδός
στον εντοπισμό των εμπλεκομένων δικτύων.

Οι μελέτες αυτές συγκρίνουν
μοτίβα ενεργοποίησης νευρώνων

όταν κάποιος συνειδητοποιεί ή όχι
ένα αισθητηριακό ερέθισμα,

για παράδειγμα μία εικόνα.

Τα αποτελέσματα δείχνουν

ότι οι περιοχές που απαιτούνται
για οπτική επεξεργασία ενεργοποιούνται

είτε οι συμμετέχοντες
συνειδητοποιούν την εικόνα είτε όχι,

αλλά ένα ολόκληρο πρόσθετο δίκτυο
τίθεται σε λειτουργία

μόνο όταν συνειδητοποιούν
ότι βλέπουν την εικόνα.

Πάσχοντες από ημισφαιρική
παραμέληση, όπως είναι η ΠΣ,

έχουν συνήθως βλάβη σε ένα
συγκεκριμένο τμήμα του εν λόγω δικτύου.

Η περισσότερο εκτεταμένη βλάβη στο δίκτυο
οδηγεί κάποιες φορές σε κατάσταση φυτού,

χωρίς ίχνη συνείδησης.

Τέτοια στοιχεία
μας βοηθούν να κατανοήσουμε

πώς δομείται η συνείδηση στον εγκέφαλο,

αλλά υπάρχουν ακόμη πολλά να μάθουμε.

Για παράδειγμα,

ο τρόπος που οι νευρώνες των δικτύων
που συνδέονται με τη συνείδηση

υπολογίζουν συγκεκριμένα
τμήματα πληροφοριών

βρίσκεται εκτός του εύρους
της σύγχρονης τεχνολογίας.

Προσεγγίζοντας τα ερωτήματα
της συνείδησης μέσω της επιστήμης,

θα ανοίξουμε νέες οδούς διερεύνησης
της ανθρώπινης ταυτότητας.