< Return to Video

Та тэмээний гарал үүслийг төсөөлөх ч үгүй байна

  • 0:01 - 0:03
    Энэ бол бид юу мэддэгээ
  • 0:03 - 0:05
    хэрхэн мэддэг тухай түүх юм.
  • 0:06 - 0:08
    Энэ Наталиа Рибчински хэмээх
  • 0:09 - 0:11
    эмэгтэйн тухай түүх.
  • 0:11 - 0:13
    Тэрээр палеобиологич мэргэжилтэй,
  • 0:13 - 0:17
    энэ нь тэр нэн эртний үхсэн зүйлсийг
    ухан гаргадаг гэсэн үг.
  • 0:17 - 0:20
    (Аудио) Натали: Нэг хүн намайг
    Үхсэн зүйлс судлаач гэж байсан.
  • 0:20 - 0:23
    Латиф: Түүнийг сонирхолтой гэх учир нь
  • 0:23 - 0:25
    эдгээр зүйлсээ тэрээр
  • 0:25 - 0:29
    Арктикийн дээрх Канадийн тундраас
    ухаж гаргадаг.
  • 0:30 - 0:33
    2006 оны зуны нэгэн өдөр
  • 0:33 - 0:36
    тэр Файлс Навчин Ор нэртэй
    малтлагын сайт дээр байсан бөгөөд
  • 0:36 - 0:41
    энэ нь хойд туйлын өргөрөгөөс
    ердөө 10 градусын зайтай газар юм.
  • 0:41 - 0:44
    (Аудио) НР: Энэ сэтгэл хөдлөм
    сонсогдохгүй байх л даа.
  • 0:44 - 0:48
    Өдөржин үүргэвч, GPS,
    дэвтрээ барьж алхаад,
  • 0:48 - 0:52
    чулуужсан үлдэгдэл байж магадгүй
    гэснийг хайж явдаг.
  • 0:52 - 0:54
    ЛН: Гэнэт тэр нэг зүйлийг анзаарсан.
  • 0:54 - 0:57
    (Аудио) НР: Зэвэрчихсэн, зэвийн өнгөтэй
  • 0:57 - 0:59
    миний гарын алганы хэмжээтэй.
  • 0:59 - 1:01
    Зүгээр л ил хэвтэж байсан.
  • 1:01 - 1:04
    ЛН: Эхэндээ тэр үүнийг
    модны зомгол гэж бодсон.
  • 1:04 - 1:07
    Учир нь өмнө нь энэ малтлагаас
  • 1:07 - 1:10
    иймэрхүү зүйл л олдож байсан.
  • 1:10 - 1:13
    Тэр орой, хоноглох газарт
  • 1:13 - 1:15
    (Аудио) НР: Би жижиг дурангаа гаргаад
  • 1:15 - 1:17
    ойртуулж харахад
  • 1:17 - 1:20
    модны тойрог шиг харагдсангүй.
  • 1:20 - 1:21
    Энэ нь хадгалалтынх байж болох ч
  • 1:21 - 1:24
    үнэндээ энэ нь яг
  • 1:24 - 1:25
    яс шиг харагдсан.
  • 1:25 - 1:28
    Латиф: Дараагийн дөрвөн жилийн турш
  • 1:28 - 1:31
    тэр энэ газраар дахин, дахин явж
  • 1:31 - 1:36
    яг адилхан 30 яс цуглуулсан бөгөөд
  • 1:36 - 1:38
    ихэнх нь маш жижигхэн байсан.
  • 1:39 - 1:43
    НР: Их биш л дээ.
    Жижиг амтай уутанд л багтана.
  • 1:43 - 1:46
    ЛН: Яснуудаа эвлүүлдэг тоглоом шиг
    эвлүүлэхийг оролдсон.
  • 1:47 - 1:48
    Гэхдээ их хэцүү байсан.
  • 1:48 - 1:51
    НР: Маш олон жижиг хэсэг болж
    хуваагдсан байсан.
  • 1:51 - 1:56
    Элс болон шаваас ашиглах гэсэн ч
    сайн болохгүй байлаа.
  • 1:56 - 2:01
    Ингээд эцэст нь 3D cканнер ашигласан.
  • 2:01 - 2:02
    ЛН: Өө!
    НР: Тийм ээ.
  • 2:02 - 2:04
    (Инээд)
  • 2:04 - 2:07
    ЛН: Үүнийг виртуалаар хийхэд илүү
    амар болж таарсан.
  • 2:07 - 2:09
    (Аудио) НР: Бүгд эвлэхээрээ ид шидийн
    мэт байсан.
  • 2:09 - 2:12
    ЛН: Чи зөв эвлүүлсэн гэдэгтээ
  • 2:12 - 2:14
    хэр итгэлтэй байсан бэ?
  • 2:14 - 2:17
    Өөрөөр эвлүүлээд тоть ч юм уу
  • 2:17 - 2:19
    болох боломж байсан уу?
  • 2:19 - 2:20
    (Инээд)
  • 2:20 - 2:24
    (Аудио) НР: Аан үгүй дээ.
    Бид зөв хийсэн.
  • 2:24 - 2:28
    ЛН: Түүний олсон зүйл нь
    шилбэний яс байсан бөгөөд
  • 2:28 - 2:32
    салаа туурайтай хөхтөн амьтаных байсан.
  • 2:32 - 2:35
    Үхэр юм уу хонь шиг гэсэн үг.
  • 2:35 - 2:37
    Гэхдээ энэ хоёрын альных нь ч биш.
  • 2:37 - 2:39
    Хэтэрхий том байсан.
  • 2:40 - 2:44
    НР: Энэ амьтаны хэмжээ нь том байсан.
    Маш том амьтан.
  • 2:44 - 2:47
    ЛН: Ямар амьтан байж болох вэ?
  • 2:47 - 2:50
    Хариулт олоогүй тэрээр ясны хугархайг
  • 2:50 - 2:52
    Колорадод байдаг
    ажлын хамтрагчдаа үзүүлтэл
  • 2:52 - 2:54
    тэдэнд нэг санаа төрсөн.
  • 2:54 - 3:00
    (Аудио) НР: Бид хөрөө аваад
    ирмэгийг нь хөрөөдөж үзэхэд
  • 3:00 - 3:06
    маш сонин үнэр гарсан.
  • 3:07 - 3:09
    ЛН: Хуйхласан мах шиг үнэртсэн.
  • 3:09 - 3:12
    Натали энэ үнэрийг таньсан учир нь
  • 3:12 - 3:16
    анатомийн лаботорид гавлын задлан
    хийж байхдаа олж мэдсэн үнэр буюу
  • 3:16 - 3:17
    коллаген байсан юм.
  • 3:17 - 3:20
    Коллаген нь бидний ясыг бүрдүүлдэг.
  • 3:20 - 3:22
    Ихэнхдээ олон жилийн дараа энэ нь
  • 3:22 - 3:23
    уусч алга болдог.
  • 3:23 - 3:28
    Энэ удаад Арктик байгалийн хөлдөөгч болж,
    хадгалж үлдээсэн байна.
  • 3:28 - 3:32
    Нэг, хоёр жилийн дараа
    Натали Бристолд хуралд оролцож байхдаа
  • 3:32 - 3:35
    Майк Бакли гэдэг
    ажлын хамтрагчтайгаа таарахад
  • 3:35 - 3:41
    Майк "коллаген хурууны хээ" хэмээх
    шинэ процессийг хөгжүүлж байлаа.
  • 3:41 - 3:45
    Амьтад коллагений
    өөр өөр бүтэцтэй байдаг бөгөөд
  • 3:45 - 3:49
    хэрвээ чи коллагений хээ нь
    тодорхойгүй яс олвол
  • 3:49 - 3:51
    мэдэгдэж буй амьтдынхтай харьцуулж
  • 3:51 - 3:54
    таарах амьтныг нь олж болох юм.
  • 3:55 - 3:58
    Ингээд тэр нэг ясны хэлтэрхийг
  • 3:58 - 3:59
    шуудангаар илгээлээ.
  • 3:59 - 4:03
    (Аудио) НР: Чи үүнийг олох хэрэгтэй.
    Чухал шүү дээ.
  • 4:03 - 4:04
    (Инээд)
  • 4:04 - 4:06
    ЛН: Тэр үүнийг боловсруулаад
  • 4:06 - 4:10
    өнөө үед мэдэгдэж буй 37 төрлийн
    хөхтөн амьтадтай харьцуулсан.
  • 4:11 - 4:12
    Тэр таарах хосыг олсон.
  • 4:13 - 4:17
    3.5 сая жилийн настай
  • 4:17 - 4:21
    Дээд өргөрөгийн Арктикаас
    Наталиагийн малтсан
  • 4:22 - 4:23
    энэ яс нь ...
  • 4:24 - 4:25
    тэмээнийх байж.
  • 4:25 - 4:27
    (Инээд)
  • 4:27 - 4:31
    (Аудио) НР: Юу вэ?
    Энэ үнэн бол гайхалтай биш гэж үү?
  • 4:31 - 4:34
    ЛН: Тэд хэлтэрхий бүрийг шалгаж үзэхэд
  • 4:34 - 4:36
    бүгдэд нь адил хариу гарсан.
  • 4:36 - 4:42
    Гэсэн хэдий ч олсон ясны хэмжээнээс үзэхэд
  • 4:42 - 4:48
    энэ тэмээ нь орчин үеийн тэмээнээс
    30% том байлаа.
  • 4:48 - 4:51
    Тэгэхээр энэ тэмээ нь 2.7 метр өндөр
  • 4:51 - 4:52
    нэг тонн жинтэй байж.
  • 4:52 - 4:54
    (Үзэгчид гайхав)
  • 4:54 - 4:55
    Тийм ээ.
  • 4:55 - 4:58
    Наталиа Арктикийн аварга тэмээг олсон юм.
  • 4:58 - 5:00
    (Инээд)
  • 5:02 - 5:05
    Одоо та нар "тэмээ" гэхийг сонсоход
  • 5:05 - 5:09
    санаанд чинь эдгээрийн нэг орж магад.
  • 5:10 - 5:13
    Зүүн болон Төв Азийн
    Бактрийн тэмээ.
  • 5:13 - 5:16
    Гэхдээ тархинд чинь байгаа зураглал бол
  • 5:16 - 5:20
    нэг бөхтэй
  • 5:20 - 5:22
    цөлийн, бодитой амьтан байх.
  • 5:22 - 5:27
    Ойрхи Дорнод, Сахарын цөлийн
    элстэй, халуун газар амьдардаг,
  • 5:27 - 5:28
    том бөхтэй,
  • 5:28 - 5:31
    цөлийг туулахдаа
    усаа хадгалдаг,
  • 5:31 - 5:34
    элсэн манханг давахад
    зориулсан том тавхайтай.
  • 5:35 - 5:41
    Тэгвэл энэ амьтдын нэг нь яаж яваад
    Хойд туйлд оччихов?
  • 5:42 - 5:45
    Эрдэмтэд үүнийг Наталиагийн нээлтээс өмнө
  • 5:45 - 5:47
    мэддэг байжээ.
  • 5:47 - 5:53
    Тэмээ үнэндээ Америкаас үүсэлтэй.
  • 5:53 - 5:58
    (Хөгжим)
  • 5:58 - 6:00
    (Инээд)
  • 6:00 - 6:01
    Тэд энд үүссэн.
  • 6:02 - 6:06
    40-45 сая жилийн өмнө
    тэмээ үүссэн бөгөөд
  • 6:06 - 6:10
    тэд зөвхөн Хойд Америкт байсан ба
  • 6:10 - 6:13
    хорь эсвэл үүнээс арай олон төрөл байжээ.
  • 6:13 - 6:16
    (Аудио) ЛН: Хэрвээ бид тэднийг жагсаавал
    өөр харагдах болов уу?
  • 6:16 - 6:19
    НР: Тийм ээ, тэд биеийн өөр хэмжээтэй.
  • 6:19 - 6:20
    Зарим нь маш урт хүзүүтэй,
  • 6:21 - 6:23
    үнэндээ анааштай их төстэй.
  • 6:23 - 6:26
    ЛН: Зарим нь матар шиг хошуутай байжээ.
  • 6:26 - 6:30
    (Аудио) НР: Маш эртнийх нь жижигхээн
  • 6:30 - 6:33
    туулай шиг байсан байна.
  • 6:33 - 6:35
    ЛН: Юу? Туулайны хэмжээтэй тэмээ?
  • 6:35 - 6:37
    (Аудио)
    НР: Хамгийн эртнийх нь.
  • 6:37 - 6:39
    Тэгэхээр тэднийг харвал бараг
    танихгүй байх.
  • 6:39 - 6:41
    Бурхан минь. Би туулай шиг
    тэмээ тэжээмээр байна.
  • 6:41 - 6:43
    (Аудио) НР: Тийм ээ.
    Гайхалтай биш гэж үү?
  • 6:43 - 6:45
    (Инээд)
  • 6:45 - 6:47
    ЛН: Гэтэл 3-7 сая жилийн өмнө
  • 6:47 - 6:50
    хэсэг тэмээ Өмнөд Америк руу
    нүүдэллэж
  • 6:50 - 6:53
    лам гөрөөс болж
  • 6:53 - 6:56
    нөгөө хэсэг нь Беринг хоолойг гаталж
  • 6:56 - 6:58
    Ази, Африк руу нүүсэн.
  • 6:58 - 7:00
    Сүүлчийн мөстлөгийн үеийн төгсгөлд
  • 7:00 - 7:03
    Хойд Америкийн тэмээ нь устаж алга болсон.
  • 7:04 - 7:06
    Тэгэхээр эрдэмтэд үүнийг
    аль хэдийн мэдэж байсан ч
  • 7:06 - 7:12
    Наталиа хойд туйлаас яс олсоныг
    тайлбарлахгүй байгаа юм.
  • 7:12 - 7:17
    Энэ нь Сахарын цөлийн эсрэг
    цаг ууртай газар.
  • 7:17 - 7:20
    Яахав, үнэндээ
  • 7:20 - 7:21
    3.5 сая жилийн өмнө
  • 7:21 - 7:25
    дунджаар одоогийнхоос 22 цельсээр
    дулаахан байсан.
  • 7:25 - 7:28
    Тэгэхээр энэ нь хойд туйлын ой байсан ба
  • 7:28 - 7:32
    өнөөгийн Юкон эсвэл Сибиртэй төстэй.
  • 7:33 - 7:37
    Гэсэн ч зургаан сар үргэлжилдэг
    өвлийн улиралтай
  • 7:37 - 7:39
    тэнгис, далай хөлддөг байсан.
  • 7:39 - 7:40
    Цасан шуурга болдог.
  • 7:40 - 7:44
    24 цагийн турш харанхуй байдаг.
  • 7:44 - 7:47
    Тэгвэл яаж?
  • 7:47 - 7:51
    Сахарын од болсон энэ амьтад
  • 7:51 - 7:54
    энэ туйлын цаг уурыг яаж туулсан байх вэ?
  • 7:54 - 7:57
    (Инээд)
  • 7:57 - 8:01
    Наталиа болон түүний хамтрагчид
    хариултыг нь олсон гэж бодож байгаа.
  • 8:02 - 8:04
    Энэ нь гайхалтай.
  • 8:05 - 8:11
    Хэрвээ Сахарын цөлд зохицсон гэж
    бидний боддог онцлогууд нь
  • 8:11 - 8:13
    үнэндээ өвлийг даван туулахад
  • 8:13 - 8:17
    зориулж өөрчлөгдсөн бол яах вэ?
  • 8:17 - 8:22
    Том тавхай нь элсийг биш
  • 8:22 - 8:25
    цасыг туулахад зориулагдсан бол?
  • 8:26 - 8:29
    Бөх нь ус биш,
  • 8:29 - 8:31
    өөх хураадаг бол?
  • 8:31 - 8:33
    (Инээд)
  • 8:33 - 8:36
    Хоол хомс, зургаан сар
    үргэлжилдэг өвлийг
  • 8:36 - 8:38
    давахад зориулагдсан бол?
  • 8:38 - 8:42
    Тэгээд их газрын гүүрийг гаталсаны дараа
  • 8:42 - 8:46
    өвөлд зохицсон шинж чанарууд нь
    халуун цөлд зохицохоор өөрчлөгдөв үү?
  • 8:46 - 8:50
    Жишээ нь: бөх нь халуун газар
    тэмээнд хэрэгтэй учир нь
  • 8:50 - 8:53
    биеийн өөхөө нэг газар хуримтлуулсанаар
  • 8:53 - 8:55
    өөхөн үүргэвч үүсгэж,
  • 8:55 - 8:58
    биеийн бусад хэсэгтээ
  • 8:58 - 9:00
    дулаан хадгалах хэрэггүй гэсэн үг.
  • 9:00 - 9:02
    Энэ нь халууныг тараахад тусална.
  • 9:03 - 9:05
    Энэ галзуу санаа нь
  • 9:05 - 9:11
    тэмээний цөлд зохицсон байдал нь
  • 9:11 - 9:15
    Хойд туйлд байсан гэдэг баталгаа нь
    байж болох юм.
  • 9:16 - 9:20
    Би энэ түүхийг ярьсан
    анхны хүн нь биш л дээ.
  • 9:20 - 9:24
    Бусад хүмүүс эволюцийн онолыг бишрэх эсвэл
  • 9:24 - 9:28
    дэлхийн дулаарлын жишээ болгодог.
  • 9:29 - 9:31
    Гэхдээ би үүнд өөрт шалтгаанаар дуртай.
  • 9:32 - 9:35
    Миний хувьд энэ нь бид хэрхэн
  • 9:35 - 9:37
    дэлхийг харж,
  • 9:37 - 9:39
    хэрхэн өөрчлөгддөг тухай түүх юм.
  • 9:40 - 9:43
    Би түүхчээр мэргэшсэн.
  • 9:43 - 9:47
    Би ихэнх эрдэмтэд түүхч гэдгийг ойлгосон.
  • 9:47 - 9:49
    Тэд өнгөрсөний учрыг тайлдаг.
  • 9:49 - 9:54
    Тэд манай ертөнцийн, энэ гараг дээрх
    амьдралын түүхийг өгүүлдэг.
  • 9:55 - 9:56
    Түүхч хүний хувьд
  • 9:56 - 10:01
    түүх хэрхэн өрнөх тухай
    бодохоос л эхэлдэг.
  • 10:01 - 10:04
    (Аудио) НР: Бид түүх зохиож,
    үүндээ итгэдэг.
  • 10:04 - 10:05
    Яг л цөлийн тэмээ шиг.
  • 10:05 - 10:08
    Тэр бол гайхалтай түүх.
    Яг л үүнд таарсан.
  • 10:08 - 10:10
    Мэдээж тэд үргэлж тэнд амьдардаг байсан.
  • 10:10 - 10:14
    ЛН: Гэхдээ чи жижигхэн ч гэсэн
    нотолгоо олоход
  • 10:14 - 10:17
    тэр жижиг нотолгоо нь
  • 10:17 - 10:21
    мэддэг гэж бодсон бүхнээ
    дахин эргэцүүлэхэд хүргэдэг.
  • 10:21 - 10:24
    Энэ жишээнд, энэ эрдэмтэн
    мод гэж бодсон
  • 10:25 - 10:26
    нэг үртэс олсоноор,
    шинжлэх ухаанд
  • 10:26 - 10:31
    энэ Др Сэүс шиг амьтан
  • 10:31 - 10:34
    ингэж харагддаг талаар
  • 10:34 - 10:37
    цоо шинэ, таамаглаагүй
    онол гарч ирсэн.
  • 10:37 - 10:42
    Энэ нь миний тэмээний талаарх бодлыг
    орвонгоор нь өөрчилсөн.
  • 10:42 - 10:46
    Тэмээ нь нэг л цаг уурт зохицсон
  • 10:46 - 10:49
    гайхалтай онцгой амьтнаас
  • 10:49 - 10:54
    дэлхийг тойрсон боловч
    Сахарт үлдэж таарсан,
  • 10:54 - 10:57
    хаана ч байж болох амьтан болж хувирсан.
  • 10:58 - 11:04
    (Алга ташилт)
  • 11:14 - 11:16
    Энэ бол Азури.
  • 11:17 - 11:19
    Азури, сайн уу?
  • 11:19 - 11:22
    Май, энийг чамд.
  • 11:22 - 11:24
    (Инээд)
  • 11:24 - 11:28
    Азури Радио Сити Хөгжмийн Холл дах
  • 11:28 - 11:31
    ажлаасаа түр завсарлага авсан байна.
  • 11:31 - 11:33
    (Инээд)
  • 11:33 - 11:34
    Энэ онигоо биш шүү.
  • 11:35 - 11:36
    Ямартаа ч
  • 11:36 - 11:41
    Азури манай дэлхийн түүх
  • 11:41 - 11:45
    хөдлөнгө гэдгийн амьд жишээ ба
  • 11:45 - 11:50
    энэ нь биднийг төсөөллөө өөрчлөхөд
    нээлттэй байхыг шаарддаг.
  • 11:50 - 11:54
    (Инээд)
  • 11:54 - 11:56
    Тийм ээ, Азури?
  • 11:56 - 12:02
    Үнэндээ бид дэлхийг цоо шинээр харахад
  • 12:02 - 12:04
    нэг л ясны хэлтэрхий дутуу байдаг.
  • 12:05 - 12:06
    Маш их баярлалаа.
  • 12:06 - 12:13
    (Алга ташилт)
Title:
Та тэмээний гарал үүслийг төсөөлөх ч үгүй байна
Speaker:
Латиф Нассер
Description:

Тэмээн сүрэг элсэн цөлд гайхалтай дасан зохицсон учир тэднийг өөр хаа нэгтээ амьдарч байхыг төсөөлөхөд хэцүү. Гэтэл бид үүнийг буруу таамагласан бол яах вэ? Том нүд, тавхай, бөхтэй энэ амьтан өөр цаг уур, өөр цагт дасан зохицож өөрчлөгдсөн бол яах вэ? Энэхүү илтгэлээс РадиоЛабын Латиф Нассер маш жижиг, сонирхолтой нэгэн чулуужсан яс тэмээ болон дэлхийн талаарх түүний бодлыг хэрхэн орвонгоор нь өөрчилсөн талаар үзээрэй.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
12:27

Mongolian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.