งานศิลปะ กับ งานฝีมือ แตกต่างกันอย่างไร? - ลอร่า โมเรลี่ (Laura Morelli)

ชมบทเรียนฉบับสมบูรณ์ได้ที่: http://ed.ted.com/lessons/is-there-a-difference-between-art-and-craft-laura-morelli

ดาร์วินชี่ เป็นศิลปินอัจฉริยะใช่ไหม? แน่นอน แต่เขาเกิดถูกที่ ถูกเวลา -- ในช่วงก่อนยุครุ่งเรือง ซึ่งเป็นเวลาที่ศิลปินชาวตะวันตก เริ่มได้รับเครดิตในฐานะผู้สร้างสรรค์ผลงาน ในวัฒนธรรมอื่นๆ นอกเหนือจากวัฒนธรรมตะวันตก ลักษณะการทำงานแบบดั้งเดิม ก็มักจะได้รับความชื่นชมมากกว่าการสร้างผลงานแบบสร้างสรรค์ แล้วความแตกต่างระหว่าง งานศิลปะ กับ งานฝีมือ เกิดขึ้นมาจากอะไร? ลอร่า โมเรลี่ จะมาบอกเล่าประวัติศาสตร์ส่วนที่เกี่ยวข้องกับการประเมินคุณค่าของงานทัศนศิลป์ให้เราฟัง

บทเรียน โดย ลอร่า โมเรลี่ (Laura Morelli)
ภาพอนิเมชั่น โดย ซานโดร กะตะมาชวิลี่ (Sandro Katamashvili)

เมื่อคุณได้ยินคำว่า "ศิลปะ"

คุณนึกถึงอะไร

ภาพวาด เช่น ภาพโมนาลิซ่า

หรือ ประติมากรรมหรือสิ่งก่อสร้างชื่อดัง

แล้วแจกัน ผ้าคลุมเตียงควิลล์
หรือว่า ไวโอลินล่ะ

ผลงานเหล่านี้เรียกว่า ศิลปะด้วยไหม
หรือเรียกว่า งานฝีมือ

คำเรียกทั้ง 2 แตกต่างกันอย่างไร

การตอบคำถามนี้ไม่ง่ายเลย

ช้อนคันหนึ่ง หรืออานม้าอันหนึ่ง อาจทำขึ้น
อย่างปราณีต

ในขณะที่อนุสาวรีย์ อาจสร้างขึ้น
โดยไม่มีแรงดลใจอะไรเป็นพิเศษ

เช่นเดียวกับเครื่องดนตรีอาจไม่ได้สร้าง
โดยเน้นประโยชน์ใช้สอยเป็นสำคัญ

และภาพวาด หรือประติมากรรมทุกชิ้น
ก็ไม่ได้สร้างขึ้นเพื่อคุณค่าในตัวงาน

ถ้าเราแยกงาน "งานศิลปะ" ออกจาก
"งานฝีมือ" ได้ยากนัก

แล้วทำไมเราต้องแบ่งผลงานเหล่านี้ออกเป็น
2 ประเภทด้วย

อาจกล่าวได้ว่า เป็นผลมาจาก

การเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ในประวัติศาสตร์

เรื่องที่เรารู้ๆ กันอยู่

อย่าง ดาร์วินชี หรือ มิเกลอันเจโล

เรียกว่าเป็นศิลปินในตำนาน

แน่นอนว่า พวกเขามีความสามารถสูงส่ง

แต่ที่จริงแล้ว พวกเขาบังเอิญเกิดถูกที่

และถูกเวลาด้วย

เพราะก่อนยุคของพวกเขาไม่นาน

การเรียกผู้ผลิตงานว่าเป็น "ศิลปิน"
ยังไม่มีอยู่

ถ้าคุณบังเอิญเดินเข้าไปในห้องทำงาน
ในยุโรปยุคกลาง

คุณก็จะได้เห็นห้องทำงานลักษณะเดียวกัน

ไม่ว่าจะเป็นห้องทำงานของ

ช่างสลักหิน ช่างทอง ช่างทำหมวก

หรือ ช่างวาดภาพปูนเปียก

ศิลปินผู้เชี่ยวชาญ จะปฎิบัติตามข้อกำหนด
ของสมาคม

ที่ให้การรับรองนักเรียนฝึกหัด
และช่างผู้ชำนาญการ

ไต่เต้าเก็บประสบการณ์ขึ้นไปเป็นลำดับ

เป็นเวลาหลายปี

ตามลำดับขั้นของความเชี่ยวชาญที่กำหนดไว้

ซึ่งเป็นขนบที่สร้างขึ้นเพื่อถ่ายทอดความรู้
ไปยังคนรุ่นต่อไป

ผู้ให้ทุนเห็นว่าช่างฝีมือเหล่านี้

เป็นกลุ่มคนที่สร้างงาน มากกว่าเป็นศิลปินเดี่ยว

และผลงานของช่างฝีมือเหล่านี้
ไม่ว่าจะเป็นแก้วมูราโน่ (Murano)

หรือ ลูกไม้ถัก

เป็นสิ่งแทนสถานะทางสังคม

นอกจากลักษณะความสวยงามของสิ่งเหล่านี้

การใช้ของเหล่านี้
ยังเป็นการแสดงออกถึงขนบบางอย่าง

ลูกค้าที่ว่าจ้างช่างฝีมือให้ผลิตงาน

ไม่ว่าจะเป็น เก้าอี้ดีๆสักตัว

รูปปั้นหิน สร้อยคอทองคำ

หรือ ตึกสักหลัง

เป็นคนที่ได้ชื่อเสียง

มากกว่าตัวช่างที่เป็นคนออกแบบก่อสร้าง

จนกระทั่งในราว ค.ศ. 1400

เริ่มมีเส้นแบ่ง

ระหว่าง "ศิลปะ" และ "งานประดิษฐ์"

ในเมืองฟลอเรนซ์ ประเทศอิตาลี

แนวคิดใหม่ทางวัฒนธรรม ซึ่งภายหลังเรียกว่า

แนวคิดมนุษยนิยมในยุครุ่งเรือง

ก็เริ่มก่อตัวขึ้น

ในกลุ่มนักคิดชาวฟลอเรนซ์ และพวกเขา
ส่งต่อแนวความคิด

ในการสร้างงานรูปแบบคลาสสิก
ตามแบบกรีกและโรมัน

โดยให้คุณค่ากับความคิดสร้างสรรค์
ของแต่ละบุคคล

มากกว่าการทำงานเป็นกลุ่ม

นักวาดภาพที่กล้าหาญจำนวนหนึ่ง

ในช่วงเวลาหลาย 100 ปีที่ผ่านมา

ได้รับเงินค่าจ้างจากการวาดภาพ
โดยคิดเป็นตารางฟุต

ประสบความสำเร็จในการโน้มน้าวให้ผู้ว่าจ้าง

จ่ายค่าจ้างตามคุณค่าของตัวงาน
แทนการจ่ายตามขนาดพื้นที่

การเปลี่ยนแปลงนี้
ทำให้ในคนรุ่นถัดมา

ความคิดของผู้คนเกี่ยวกับสิ่งของ
และผู้ผลิตสิ่งของเหล่านั้น

ก็เปลี่ยนไปอย่างมาก

เช่น ในปี ค.ศ. 1550

จิออร์จิโอ วาซารี่

เพื่อนของ มิเกลอันเจโล

ได้พิมพ์หนังสือที่มีอิทธิพลมากเล่มหนึ่งชื่อ

"ชีวิตของนักวาดภาพ ประติมากร
และสถาปนิกที่มีความสามารถ"

ซึ่งเป็นการยกระดับบุคคลในอาชีพสร้างสรรค์

ให้กลายเป็นดารา ด้วยการบอกเล่าถึง
ประวัติส่วนตัวที่น่าสนใจ

ทำให้คนส่วนใหญ่เห็นว่า

ภาพเขียน ประติมากรรม และ ผลงานสถาปัตยกรรม

กลายเป็นผลงานที่ได้รับการยกย่องในเชิงศิลปะ

และผู้ใช้ความคิดสร้างสรรค์ผลงานเหล่านั้น
จึงกลายเป็น "ศิลปิน"

ในขณะเดียวกัน กลุ่มที่ยังทำคงเดิม

ตามกฏเกณฑ์และขนบของสมาคมอยู่อย่างซื่อสัตย์

ผลิตเทียน เครื่องปั้นดินเผา

เครื่องประดับทองคำ หรือประตูเหล็กอันประณีต

ถูกเรียกรวมๆกันว่า เป็น "ช่างฝีมือ"

และผลงานของพวกเขา ถูกเรียกว่า
ของประดับตกแต่ง

ซึ่งแสดงถึงสถานะที่ต่ำกว่า

ทำให้การสร้างความแตกต่าง

ระหว่าง "ศิลปะ" และ "งานฝีมือ"
ชัดเจนยิ่งขึ้น

ในโลกตะวันตก

ถ้าเราจะนับว่า ภาพวาด

ของเรมเบรนท์ หรือ ปิกัสโซ่
เป็นผลงานศิลปะ

แล้วทำไม หน้ากากแบบแอฟริกัน

หรือแจกันเครื่องปั้นดินเผาจากจีน

หรือ พรมนาวาโจ จะไม่นับเป็นผลงานศิลปะ

คำตอบคือ ตามแนวคิดประวัติศาสตร์ศิลปะ

คุณค่าของสิ่งต่างๆ ขึ้นอยู่กับนวัตกรรม

ที่นอกเหนือจากจากมาตราฐานทั่วไป

ในหลายวัฒนธรรมทั่วโลก

ความแตกต่างระหว่างงานศิลปะและงานฝึมือ

นั้นไม่เคยมีอยู่เลย

ที่จริงแล้ว ผลงานบางอย่างที่น่าจะ
จัดเป็นงานประดิษฐ์

อย่างพรมของชาวเปรู

แจกันสมัยราชวงศ์หมิง

หรือโทเท็มโพล

จัดเป็นผลงานที่ทรงอิทธิพลในด้านวัฒนธรรม

เมื่อนักประวัติศาสตร์ศิลปะในศตวรรษที่ 19

ได้เห็นศิลปะของประเทศอื่นๆ
ที่ไม่ใช่ชาวตะวันตก

ซึ่งไม่มีการเปลี่ยนแปลงเลยนับพันๆปี

พวกเขาจัดประเภทงานเหล่านี้ว่า
เป็นงานแบบดั้งเดิม

ซึ่งผู้ผลิตผลงานเหล่านี้ไม่สามารถ
สร้างผลงานในรูปแบบใหม่ๆได้

จึงไม่เรียกพวกเขาว่าเป็น"ศิลปิน"

สิ่งที่นักประวัติศาสตร์ศิลปะในยุคนั้นไม่ได้คำนึงถึงก็คือ

ผู้ผลิตผลงานเหล่านี้่ ไม่ได้ตั้งใจจะคิดค้น
สิ่งใหม่เลย

เพราะคุณค่าของผลงานของพวกเขา

คือการอนุรักษ์ประเพณีที่สืบทอดกันมา

โดยไม่พยายามเปลี่ยนแปลงมัน

ในช่วงหลายสิบปีที่ผ่านมา ผลงาน

เช่น งานทำผ้านวม เครื่องปั้นดินเผา
และงานแกะสลักไม้

ได้รับการรวบรวมให้มีบทบาท

อยู่ในหนังสือประวัติศาสตร์ศิลปะ

และถูกจัดแสดงในพิพิธภัณฑ์ต่างๆ

เทียบเคียงกับภาพวาด และประติมากรรม

บางทีอาจถึงเวลาที่เราต้องแจกแจง
ความหมายของคำรวมๆ

อย่างงานศิลปะ กับงานประดิษฐ์

ในแบบเดียวกับคำว่า "ทัศนศิลป์"

ซึ่งบ่งบอกถึงความหมายของสิ่งที่ถูกผลิตขึ้น
ในแบบกว้างๆ

เพราะว่าในที่สุดแล้ว ถ้าความนิยมของเรา
ต่อสิ่งของ

และต่อผู้ผลิตสิ่งของเหล่านั้น

ในวัฒนธรรม และในประวัติศาสตร์

ถ้าเช่นนั้น ความหมายของคำว่า "ศิลปะ"

คงเป็นไปตามความคิดเห็น
ของผู้ชมแต่ละคน