Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην τέχνη και τη χειροτεχνία; - Λάουρα Μορέλλι

Δείτε εδώ ολόκληρο το μάθημα: http://ed.ted.com/lessons/is-there-a-difference-between-art-and-craft-laura-morelli

Ήταν ο Ντα Βίντσι μια καλλιτεχνική μεγαλοφυΐα; Σίγουρα, αλλά γεννήθηκε στο κατάλληλο μέρος, την κατάλληλη στιγμή - λίγο πριν την Αναγέννηση, όπου οι Δυτικοί καλλιτέχνες δεν έχαιραν μεγάλης αναγνώρισης. Σε πολλούς μάλιστα μη δυτικούς πολιτισμούς, το παραδοσιακό ύφος χαίρει μεγαλύτερης εκτίμησης από ότι η καινοτομία. Συνεπώς, από που σχηματίζεται η αντίληψη μας για το τι είναι τέχνη ή χειροτεχνία; Η Λάουρα Μορέλλι κάνει αναδρομή στην ιστορία του πώς αποδίδουμε αξία στα αντικείμενα της οπτικής τέχνης.
Παράδοση από τη Λάουρα Μορέλλι, Κινούμενη εικονογράφηση από τον Σάντρο Καταμασβίλι

Όταν ακούτε τη λέξη τέχνη,

τι σας έρχεται στο μυαλό;

Ένας πίνακας ζωγραφικής, όπως η Μόνα Λίζα,

ή ένα διάσημο γλυπτό ή κάποιο κτήριο;

Τι θα λέγατε για ένα βάζο,
ένα πάπλωμα ή ένα βιολί;

Είναι κι αυτά καλλιτεχνίες
ή μήπως είναι χειροτεχνίες;

Ποια είναι η διαφορά τους;

Φαίνεται πως απάντηση
δεν είναι και τόσο απλή.

Ένα κουτάλι ή μια σέλα
ίσως είναι κομψά κατεργασμένα,

ενώ ένα μνημείο μπορεί και να μην εμπνέει.

Όπως υπάρχουν μουσικά όργανα
χωρίς πρακτική αξία

έτσι δεν εξυπηρετούν κάποιο σκοπό
όλοι οι πίνακες ζωγραφικής ή αγάλματα.

Αλλά αν είναι τόσο δύσκολο να
διαχωρίσουμε την τέχνη από τη χειροτεχνία,

τότε γιατί διακρίνουμε τα αντικείμενα
με αυτό το τρόπο;

Ίσως να είναι το αποτέλεσμα

μιας δραματικής
ιστορικής σειράς γεγονότων.

Ίσως είναι προφανές σε εμάς σήμερα

να θεωρούμε ανθρώπους,
όπως τον Ντα Βίντσι ή τον Μιχαήλ Άγγελο,

θρυλικούς καλλιτέχνες,

και φυσικά, διέθεταν εξαιρετικά ταλέντα,

αλλά έτυχε να ζήσουν στο κατάλληλο μέρος,

την κατάλληλη στιγμή,

καθώς προγενέστερα

η ιδέα του καλλιτέχνη ούτε καν υπήρχε.

Αν είχατε την ευκαιρία να βρεθείτε
σ' ένα μεσαιωνικό ευρωπαϊκό εργαστήριο,

θα παρακολουθούσατε μια παρόμοια σκηνή,

ανεξαρτήτως αν το μέρος άνηκε

σ'εναν λιθοχτίστη, έναν χρυσοχόο,
έναν κατασκευαστή καπέλων,

ή έναν τοιχογράφο.

Ο ειδικός, ακολουθώντας ένα αυστηρό
σύνολο συντεχνιακών κανόνων,

εξασφάλιζε
ότι οι μαθητευόμενοι και οι έμποροι

ανέβαιναν στις τάξεις των δημιουργών,

μετά από πολλά χρόνια πρακτικής

και επιτυχίας
σε καλά οργανωμένους στόχους,

μεταλαμπαδεύοντας τις καθιερωμένες
παραδόσεις στην επόμενη γενιά.

Οι πάτρωνες εκτιμούσαν
αυτούς τους δημιουργούς

σαν ομάδα παρά ατομικά.

και τα έργα τους,
από τα κρυστάλλινα ποτήρια Μουράνο

μέχρι τη Φλαμανδική δαντέλα,

αξιολογούνταν
σαν σύμβολα κοινωνικής καταξίωσης,

όχι μόνο για την ομορφιά τους,

αλλά και την προσήλωση τους
σε μια συγκεκριμένη παράδοση.

Ο πελάτης που τα παράγγελνε
και πλήρωνε για το έργο,

είτε ήταν κάποια κομψή καρέκλα,

ένα πέτρινο γλυπτό, ένα χρυσό κολιέ,

ή ένα ολόκληρο κτήριο,

πιθανότατα κέρδιζε μεγαλύτερη αναγνώριση

από εκείνον
που το σχεδίασε ή το κατασκεύασε.

Ήταν μόλις το 1400

που οι άνθρωποι ξεκίνησαν να βάζουν
διαχωριστική γραμμή

ανάμεσα στην τέχνη και τη χειροτεχνία.

Στη Φλωρεντία, στην Ιταλία,

ένα νέο πολιτισμικό ιδεώδες,
που αργότερα θα ονομαζόταν

Αναγέννηση,

ξεκίνησε να παίρνει μορφή.

Οι διανοούμενοι της Φλωρεντίας
ξεκίνησαν να διαδίδουν την ιδέα

της ανασύνθεσης κλασικών
Ελληνικών και Ρωμαϊκών έργων,

ενώ έδιναν μεγαλύτερη αξία
στην ατομική δημιουργικότητα

παρά στη συλλογική παραγωγή.

Λίγοι γενναίοι ζωγράφοι,

οι οποίοι για πολλούς αιώνες,

πληρώνονταν με το τετραγωνικό μέτρο,

ζήτησαν επιτυχημένα
από τους πάτρωνες τους,

να τους πληρώνουν
με βάση την αξία του έργου.

Μέσα σε μία μόνο γενιά,

η συμπεριφορά των ανθρώπων προς
τα αντικειμένα και τους δημιουργούς τους

θα άλλαζε δραματικά,

μέχρι που το 1550,

ο Τζόρτζιο Βαζάρι,

δεν είναι τυχαίο
που ήταν φίλος του Μιχαήλ Αγγέλου,

δημοσίευσε ένα πολύ σημαντικό βιβλίο
που ονομαζόταν

«Οι Ζωές των Καλύτερων Ζωγράφων,
Γλυπτών και Αρχιτεκτόνων»,

που αναβάθμιζε
αυτού του είδους τους δημιουργούς

σε μεγάλους ροκ σταρ, διαρρέοντας
«ζουμερές» λεπτομέρειες για τη ζωή τους.

Στο μυαλό του κόσμου,

η ζωγραφική, η γλυπτική
και η αρχιτεκτονική

θεωρούνται πλέον τέχνη,

και οι δημιουργικοί ιθύνοντες
κατασκευαστές τους θεωρούνται καλλιτέχνες.

Εντωμεταξύ, όσοι διατήρησαν

συντεχνιακές παραδόσεις
και παρήγαγαν πιστά

κηροπήγια, κεραμικά αγγεία,

χρυσά κοσμήματα
ή σφυρήλατες σιδερένιες πόρτες,

θα ήταν γνωστοί ως τεχνίτες,

και τα έργα τους θα θεωρούνταν
δευτερεύουσα ή διακοσμητική τέχνη,

υπονοώντας μια κατώτερη κατάσταση

και στερεοποιώντας τη διάκριση

ανάμεσα στην τέχνη και τη χειροτεχνία
που υπάρχει ακόμα

στον δυτικό κόσμο.

Έτσι λοιπόν, αν θεωρούμε έναν πίνακα

του Ρέμπραντ ή του Πικάσο τέχνη,

γιατί να μην θεωρούμε τέχνη
και μια αφρικανική μάσκα;

Ένα κινέζικο πορσελάνινο βάζο;

Ένα χαλί από το Ναβάχο;

Αποδεικνύεται από την ιστορία της τέχνης,

πως η αξία που αποδόθηκε στην καινοτομία

είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας.

Σε πολλούς πολιτισμούς στον κόσμο,

η διάκριση ανάμεσα
στην τέχνη και τη χειροτεχνία,

δεν υπήρξε ποτέ.

Στην πραγματικότητα, κάποια έργα
που ίσως θεωρούνται χειροτεχνία,

όπως το Περουβιανό χαλί,

ένα βάζο από τη Δυναστεία Μινγκ,

ένα τοτέμ,

θεωρούνται αξιόλογες
οπτικές μορφές πολιτισμού.

Όταν οι ιστορικοί της τέχνης
του 19ου αιώνα,

είδαν πως η τέχνη
κάποιων μη-δυτικών πολιτισμών,

έμενε σταθερή χιλιάδες χρόνια,

κατηγοριοποίησαν
τα έργα τους ως ξεπερασμένα,

ισχυρίστηκαν πως οι κατασκευαστές τους
ήταν ανήμποροι να καινοτομήσουν,

και συνεπώς
δεν ήταν πραγματικοί καλλιτέχνες.

Αυτό το οποίο δεν κατάλαβαν ήταν

πως αυτοί οι δημιουργοί
δεν ήθελαν να καινοτομήσουν.

Η αξία των έργων τους στηριζόταν ακριβώς

στο ότι συντηρούσαν τις οπτικές παραδόσεις

παρά στο ότι διαφοροποιούνταν από αυτές.

Τις τελευταίες δεκαετίες, έργα όπως

τα παπλώματα, τα κεραμικά,
τα ξύλινα σκαλιστά έργα,

βρίσκονται σε περίοπτη θέση

σε εγχειρίδια για την ιστορία της τέχνης,

και εκθέσεων σε μουσεία

δίπλα σε πίνακες και γλυπτά.

Ίσως είναι ώρα να απαλλαχτούμε
από ασαφής όρους

όπως είναι η τέχνη και η χειροτεχνία

και να χρησιμοποιούμε
μία λέξη όπως οι οπτικές τέχνες

που περικλείει ένα ευρύτερο σύνολο
αισθητικής παραγωγής.

Εν τέλει, αν η εκτίμηση των αντικειμένων

και των δημιουργών είναι συνυφασμένη

με την κουλτούρα και την ιστορία μας,

τότε η τέχνη και ορισμός αυτής

να βρίσκετε στα μάτια
αυτού που την κοιτάει.