CIVIX Explains: Disinformation

[Maelezo ya uongo]

Maelezo yote yasiyo ya kweli ni uchafu.

Lakini ingawa baadhi yake ni kama uchafu,

baadhi yake ni kama uchafu wenye sumu.

Yanaweza kuchafua mazingira ya
mtandaoni na kuharibu jamii.

Maelezo ya uongo ni yasiyo ya kweli
au yanayopotosha

yanayosambazwa kimakusudi ili kusababisha
madhara.

Maelezo ya uongo yanaweza pia kutumiwa
kubuni mchanganyiko kuhusu

iwapo hata inawezekana kujua ukweli.

Wanaobuni na kusambaza maelezo ya uongo

wangependa kuathiri jinsi
wengine wanafikiri na kutenda.

Maelezo ya uongo yanaweza kubuniwa
na serikali za kigeni,

mashirika ya nchini,

au makundi ya watu.

Yanaweza kubuniwa ili:

kufedhehesha mtu au ujumbe wake;

kuzidisha migawanyiko ya jamii
kwa kuzidisha mzozo

kati ya walio na maoni tofauti;

kupunguza imani kwa taasisi za demokrasia
k.m vyombo vya habari na serikali,

kama njia ya kuwafanya raia
kuhisi beuzi au kutojali;

kuhimiza nadharia za uongo
zinazoshuku uhalisia wa matukio ya kweli;

au kuathiri matokeo ya uchaguzi.

Maelezo ya uongo yanaweza kuanza kwenye
ubao wa ujumbe

ambako watu "wachokozi" wanaeneza
uvumi usio wa kweli kuhusu watu,

matukio na masuala kwa kutumia
mtandao jamii,

au yanaweza kubuniwa katika
viwanda vya uchokozi,

ambako watu hulipwa kutunga makala

yanafanana na habari za kweli.

Kwa hivyo hili hufanya kazi vipi?

Wanaobuni maelezo ya uongo wanajua

jinsi ya kugeuza akili zetu na teknolojia

ili kusaidia kueneza maelezo ya uongo
na ya kupotosha.

Maelezo ya uongo yananuiwa
kulenga hisia zetu,

ili tuweze kuwa wepesi wa kuyakubali

na kuyashiriki kwa wengine.

Hadithi na madai yasiyo ya kweli yanaweza
pia kuwa na ukweli fulani

ili kufanya maelezo yote yaaminike zaidi.

Picha na meme zaweza kusaidia
kueneza maelezo ya uongo haraka,

kwa sababu watu
hawafikiri zaidi kuhusu picha

kuliko wanavyofikiri maneno.

Watu wanaweza kulengwa na maelezo ya uongo

kwa sababu ya sifa yetu au tunachoamini.

Mtandao unaruhusu ujumbe
kuenea mbali na haraka,

hasa wakati unajua
jinsi ya kufanya maudhui yasambae.

Kwenye mtandao jamii,

algoriti za kompyuta huamua watakachoona
watumiaji katika mipasho yao.

Algoriti hizi huonyesha
maudhui ambayo ni maarufu.

Watayarishaji wa maelezo ya uongo wanaweza
kuzidisha umaarufu wa wazo

kwa kutumia vijibu,

programu za kompyuta zinazochapisha,
kupenda na kushiriki kiotomatiki.

Akaunti za vijibu zinaweza kuifanya
ionekane kwamba watu wanazungumzia kitu

ilhali hawazungumzii.

Wazo ni kushawishi mazungumzo

kwa kutangaza mawazo fulani
au kukosoa mengine.

Baada ya watu kuona, kushiriki
na kuingiliana na machapisho haya bandia,

yatakuwa maarufu kihalisia.

Maelezo ya uongo
yanayotangazwa kwa njia hii

yanaweza kuvutia umakini
wa mashirika halali ya habari.

Wanahabari wanaweza kuripoti
kuyahusu, na kuyaeneza zaidi—

inayofanya wachokozi kufaulu.

Kuna watu wengi ambao
wangependa kushawishi jinsi unavyofikiri,

kuanzia wanasiasa hadi watangazaji,
hadi familia na marafiki.

Ni muhimu kujua kuwa pia kuna
makundi yaliyojipanga mtandaoni

ambayo yangependa kukupotosha,
kukuchanganya na kukushawishi

na huenda malengo yao yasijulikane mara
moja.

Hivyo, unaweza kuchukua hatua ipi?

Hatua nzuri ya kwanza ni
kutathmini hisia zako.

Je, hadithi au chapisho linakufanya
ukasirike, au ufurahi ili ulishiriki?

Huo ni wakati mzuri wa kusubiri
na kufanya utafiti kiasi.

Sifa ya chanzo ni ipi?

Je, maudhui ni ya kweli au yanapotosha?

Vyanzo vingine vina maoni yapi?

Subiri kisha ukague,

ili usidanganywe.

[Imeletwa kwako na CIVIX]

[Kwa usaidizi wa Kanada]

Manukuu ni ya Claudia Contreras
Ukaguzi ni wa Carol Wang