Kelajak taymlapsi: Vaqtning oxiriga sayohat (4K)

Oʻzbekcha subtitrlar: Javohir Xolibekov

Har bir narsaning, hatto zulmat va sukunatning
ham o‘z mo‘jizasi bor...

Har bir narsaning, hatto zulmat va sukunatning
ham o‘z mo‘jizasi bor...
HELEN KELLER

Kelajak qanday bo‘ladi?

Koinot qanday yakun topadi?

Ehtimol, biz hech qachon aniq bilolmasmiz.

Biroq, ilm-fan kelajakda nimalar sodir bo‘lishi mumkinligi
haqida ajoyib tasavvurga ega bo‘la boshladi.

Keling, barchasi yakun topgunga qadar sayohat qilamiz.

Biz har 5 soniyada tezligimizni ikki baravar oshirib,
vaqt bo‘ylab ilgarilab boramiz.

Kelajak haqidagi tasavvurlarimiz, shubhasiz yangi dalillar
topilgani sari rivojlanib boradi. Ammo bir narsa aniq:

Koinot endigina boshlandi.

[Antropotsen davri]

Golosen davri tugadi.

Bizning hozir...

va yaqin yillarda qiladigan ishlarimiz...

kelgusi ming yilliklarga chuqur ta’sir ko‘rsatadi.

Zamonaviy insonlar hozirgacha bilgan yagona sharoitlar...

oʻzgarmoqda.

Juda tez oʻzgarmoqda.

Bu sayyorada hech narsa o‘zgarmasdan qolmaydi.
Hamma narsa oʻzgaradi.

Yer ana shunday sakrashlardan birini amalga oshirmoqda
va bu sakrashlarning narigi tomonida nima kutayotganini
hech kim bilmaydi.

Yer doimo sakrab turadi.

[ ]

Bu sayyorada hamma narsa harakatda!

Hech narsa to‘xtab turmaydi!

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

Quyoshning yoqilg‘isi tugay boshlaganda,

u shunchaki so‘nib yo‘q bo‘lib ketmaydi.

Uning yadrosi qulashi natijasida...

hosil bo‘lgan qo‘shimcha issiqlik
tashqi qatlamlarini kengaytiradi.

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

[ ]

Quyosh endi o‘ldi.

Uning qoldiqlari chuqur fazoning muzlash
haroratida asta-sekin sovib boradi.

Quyoshning taqdiri barcha yulduzlarniki bilan bir xil.

Bir kun kelib, barcha yulduzlar muqarrar so‘nadi
va koinot abadiy zulmatga gʻarq boʻladi.

Oxir-oqibat barcha yulduzlarning yoqilg‘isi tugaydi.

Koinotning harorati pasayadi.

Yulduzlar, birin-ketin tungi osmondan gʻoyib boʻladi.

Bundan keyin, yangi yulduzlar...

paydo boʻlmaydi.

Shunday qilib, koinot portlash bilan emas,

balki bir sokinlik bilan yakun topadi.

Olov bilan emas,

balki muz bilan.

So‘nggi quyoshning so‘nishi bilan, yulduzlar davri
ham oʻz nihoyasiga yetadi.

Koinot o‘lik yulduzlarning qoldiqlari bilan qoplangan,
ulkan kosmik qabristonga aylanadi.

Quyoshimiz, oq mittiga - issiq, zich va
kichraygan yulduz qoldig‘iga aylanadi.

Yoqilg‘isi tugagan oq mitti,

so‘ngan o‘choqdan qolgan oxirgi
issiqlik tufayli zaif porlaydi.

Yerning hozirgi o‘rnidan qaraganda,

u faqatgina tiniq kechada to‘lin oy beradigan
yorug‘lik miqdorinigina chiqaradi.

Oq mitti yulduzlarning zaif porlashi...

o‘lik yulduzlar va qora tuynuklar bilan to‘la qorong‘i
va bo‘m-bo‘sh fazoda yagona umid nuri boʻlib qoladi.

Qandaydir ma’noda bu arvohlar olamiga o‘xshaydi -
bizni kelajakda kutib oladigan narsalar o‘lik yulduzlardir.

Vaqt o‘tishi bilan gravitatsiya

o‘lik yulduzlar va sayyoralarni o‘z galaktikalaridan
chiqarib, ularni muzlagan bo‘shliqqa uloqtiradi.

Tasodifan, ba’zi qo‘ng‘ir mittilar to‘qnashib,
utilmagan yangi yulduzlarni hosil qiladi.

To‘qnashuvchi neytron yulduzlar o‘ta yorqin
supernova bilan zulmatni yoritib o‘tadi.

Omon qolgan har qanday hayot shakllari...

qarigan Oq mittilar atrofida panoh topishi mumkin.

Ammo vaqt o‘tishi bilan hatto Oq mittilar
ham so‘nib, yo‘q bo‘lib ketadi.

Qora mitti - bu oxirgi Oq mitti yulduzlarning yakuniy taqdiri bo‘ladi.

Ular shunchalik sovuq bo‘lib qoladiki,
deyarli hech qanday issiqlik yoki yorug‘lik chiqarmay qo‘yadi.

Qora mittilar degeneratsiyaga uchragan moddadan iborat bo‘lib,

qorayib borayotgan va yemirilayotgan sharlarga o‘xshaydi.

Yulduzlarning kuli bo‘lgan bu jismlarning tarkibiy
atomlari shunchalik kuchli siqilganki...

Qora mittilar bizning Quyoshimizdan million marta zichroqdir.

Yulduzlar bu bosqichga yetib kelishi
shunchalik uzoq vaqt talab qiladiki,

biz hozirda koinotda qora mittilar mavjud
emas deb hisoblaymiz.

Galaktikasidan qochib chiqolmagan har qanday materia,

markazdagi o‘ta massiv qora tuynuk tomonidan yutib yuboriladi.

[ ]

Uzoq vaqt uyquda bo‘lgan qora tuynuklar birdan shon-shuhrat alangasida porlaydi.

[ ]

Qora tuynuklarning aylanma energiyasi har qanday g‘aroyib kelajak
tamaddunlari uchun oxirgi ishonchli energiya manbai bo‘lib qoladi.

Bizning hayot sur’atimiz hozirda mavjud
bo‘lgan energiyaga asoslanadi.

Siz biznikidan juda farq qilivchi sur’atda rivojlanadigan...

va shu sababli tasavvur qilganingizdan ancha uzoqroqqa
cho‘ziladigan tirik, ongli tizimlarni ko‘z oldingizga
keltirib ko‘rishingiz mumkin

Agar har 10 trillion yilda bir fikr paydo bo‘ladigan tirik tizim
mavjud bo‘lsa, bu oddiy hol deb qabul qilinishi mumkin.

Hatto bizning hayotimiz yoʻqolib ketsa ham,

uzoq kelajakda ongli hayotning yana qisqa muddatga...

paydo bo‘lishiga imkon beradigan
o‘zgarish sodir bo‘lishi mumkin.

Shunday qilib, vaqt oralig‘ida qandaydir...

aql-idrok orollari paydo bo‘lishi mumkin.

[ ]

Koinotning kengayishi tezlashgani sayin, u materiyani
yorug‘lik tezligidan ko‘ra tezroq tarqata boshlaydi.

Bu vaqtga kelib, galaktikalar va yulduzlar shunday uzoqlashadiki,
ularning yorug‘ligini endi payqab boʻlmay qoladi.

Koinotning sirlari abadiy qulflangan.

Hozirgi nazariyalarga ko‘ra, atomlar o‘zi-o‘zidan
parchalanishni boshlaydi, bu esa koinotda qolgan barcha
materiani yo‘q boʻlishiga olib keladi.

Atom materiyasining asosiy qurilish bloklaridan
biri bo‘lgan, bizni tashkil etuvchi proton...

o‘z-o‘zidan parchalanib ketishi mumkin.

Qora tuynukning tortishish kuchidan qochib
qutula olgan har qanday materia,

oxir-oqibat, uning protonlari parchalanishi
bilan yo‘q bo‘lib ketadi.

Proton parchalanishi hali isbotlanmagan bo‘lib,

yangi kashfiyotlar tufayli kelajak haqidagi bu bob
butunlay boshqacha ko‘rinish olishi mumkin.

Koinotdagi eng so‘nggi materia - qora mittilar...

vaqt o‘tishi bilan bug‘lanib,

radiatsiya ko‘rinishida bo‘shliqqa tarqalib ketadi
va ortida mutlaqo hech narsa qoldirmaydi.

[Qora tuynuk davri]

Qora mittilar yo‘q boʻlib ketgach...

materianing bironta atomi ham qolmaydi.

Bir zamonlar boy bo‘lgan koinotimizdan...

faqat yorug‘lik zarralari va qora tuynuklar qoladi.

Qora tuynuk davri boshlandi.

Na sayyoralar, na yulduzlar, na hayot davom
etishi uchun yulduz qoldiqlari bor.

Shunga qaramay, hozir ham vaqt juda tez o‘tmoqda.

Inson umri miqyosida qaraganda, koinot go‘yo
endigina ona qornidan chiqqan chaqaloqdek.

Sovuq, qorong‘i va bo‘m-bo‘sh - koinot umrining
koʻp qismini ana shunday holatda o‘tkazadi.

Koinotimiz hayotga porlab turish uchun
faqat qisqa bir lahza beradi -

bu olovli tug‘ilishi va muzli o‘limidan xavfsiz
bo‘lgan, vaqt oraligʻidagi boshpanadir.

Vaqt o‘qi koinotning o‘smirlik davrida hayot uchun
imkon yaratadigan yorqin "darchani"ni hosil qiladi.

Ammo bu "imkoniyat darchasi" uzoq vaqt ochiq turmaydi.

Koinotning umri nuqtai nazaridan,

uning boshlanishidan so‘nggi qora tuynukning
bug‘lanishigacha o‘lchanganda,

biz bilgan hayot atiga...

0.000

0.000000000000

0.000000000000000000000

0.000000000000000000000000000000

0.000000000000000000000000000000000000000

0.000000000000000000000000000000000000000000000000

0.000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

0.000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

0.00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

0.00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000

0.00000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000000001 fozilik davrdagina mavjud bo‘lishi mumkin.

Qora tuynuklar koinotning asosiy tarkibiy qismiga aylanadi.

Galaktika markazida supermassiv qora tuynuk bo‘lib,
uning atrofida kichikroq qora tuynuklar aylanadi.

Qora tuynuklar bilan to‘lib-toshgan zombi
galaktikalar rivojlanishda davom etadi.

Ular bir-birini yutib, kattalashib borishadi...

ehtimol ular ham suppermassiv qora tuynuklarga
tushib yanada kattalashishi mumkin.

Koinot hamon hayajonli va o‘zgaruvchan joy bo‘lib qolaveradi.

Faqat biz endi ming yoki million yillar haqida emas,

balki trillion yillar haqida gapirmoqdamiz.

Ushbu uzoq davrlarda...

qora tuynuklarning birlashuvi asosiy voqeaga aylanadi.

Ba’zilari ulkan o‘lchamlarga yetib,
ehtimol quyoshimiz massasidan trillion marta ko‘proq
bo‘lgan massaga ega bo‘ladi.

Ular birlashganda, butun koinot bo‘ylab kuchli tortishish
to‘lqinlari tarqalib, aks sado beradi.

Qora tuynuklar xuddi barabanni bolg‘a bilan urganday,
fazo-vaqtni tebratishi mumkin.

Ular juda o‘ziga xos qo‘shiqqa ega.

Birgalikda uzoq umr kechirgan ikkita
qora tuynukni tasavvur qiling.

Umrlarining oxirida ular bir-birining atrofida aylanib,

soniyaning bir qismida minglab kilometr
masofani bosib o‘tishadi.

Shunday qilib, ular o‘z ortlarida fazoning jarangini,

ya’ni fazo-vaqtdagi haqiqiy to‘lqinni qoldirib ketadilar.

Bu qora tuynuklar koinotga zarba berganida,
fazo siqiladi va cho‘ziladi.

Bu gravitatsion to‘lqinlar bo‘lib, aslida
koinotning "jaranglash tovushlaridir".

Ular qora tuynuklardan yorug‘lik tezligida tarqalib,
so‘nib boradi va bitta sokin qora tuynukka birlashadi.

Agar siz yetarlicha yaqin turganingizda edi...

qulog‘ingiz fazoning siqilishi va kengayishiga mos tebranardi,

siz haqiqatan ham bu tovushni eshitgan bo‘lardingiz.

Yengil qora tuynukning juda og‘ir qora tuynuk
tomon tushishini tasavvur qiling.

Siz eshitayotgan tovush...

har safar yaqinlashganda yengil qora tuynukning
fazoga urilishidan hosil bo‘ladi.

U tushgan sari tezlashib, ovozi ham balandlashib boradi.

Olimlar ilgari qora tuynuklarni abadiy deb hisoblardilar,

ammo ular ham bir kun yo‘q bo‘lib ketadi.

Endi biz tasavvur qilib bo‘lmaydigan
darajada uzoq kelajak haqida...

kvadrilion yillar davomidagi vaqt mashtablarini gaplashyapmiz.

Bu vaqt miqyosida hatto qora tuynuklar
ham bug‘lanishni boshlaydi.

[Hoking radiatsiyasi]

Kvant mexanikasiga ko‘ra,

fazo doimo juft-juft bo‘lib paydo bo‘ladigan, bir-biridan ajraladigan,

qayta birlashadigan va o‘zaro yo‘q boʻladigan...

virtual zarralar va antizarrachalar bilan to‘lgan.

Qora tuynuk mavjud bo‘lganda,

virtual zarrachalar juftligining bir
a’zosi tuynukka tushishi mumkin,

natijada boshqa a’zo yo‘q bo‘lib
ketish uchun sherigisiz qoladi.

Qolgan zarracha...

qora tuynukdan tarqalayotgan radiatsiyaga oʻxshaydi.

Shunday qilib,

qora tuynuklar abadiy emas.

Ular tobora tezlashayotgan sur’atda bug‘lanib,

oxir-oqibat ulkan portlash bilan yo‘q bo‘lib ketadi.

Kvant mexanikasi...

zarrachalar va nurlanishga eng so‘nggi qamoqxona...

Qora tuynukdan qochib
chiqish imkonini beradigan

Qora tuynuklar bug‘lanib yo‘qola boshlaydi, bu jarayon
koinotdagi so‘nggi yirik tuzilmalarni oʻchirib tashlaydi.

Ular o‘layotganda qorong‘ilikni birin-ketin yoritishadi.

Qora tuynuklar asta-sekin yo‘q
bo‘lib borayotgan bir paytda,

koinot biz hali tushunib yetmagan sirli kuch
ta’sirida kengayishda davom etadi.

Bu inson bilimining chegarasi - kashfiyot va yangiliklar
uchun boy imkoniyatlarga to‘la bo‘lgan sarhaddir.

Faylasuflar va shoirlar...

Dunyo olov bilan tugarmikin yoki muz bilan?"
degan savolni o‘rtaga tashlaganlar.

Endi biz javob bera olamiz.

So‘nggi dalillar shuni ko‘rsatmoqdaki,

sekinlashish o‘rniga, aksincha nazoratdan
chiqib, tezlashib bormoqda.

Bizning fikrimizcha,

Koinot bundan trillionlab-trillionlab yillar keyin
muz bilan yoʻq boʻlib ketadi.

Bo‘sh fazoning o‘zida ham energiyaga mavjud.

Fazoning har bir cm³ da...

yerda biror narsa bor-yo‘qligidan qat’i nazar, zarralar,
modda, nurlanish mavjudligidan qat’i nazar,

hatto bo‘shliqning o‘zida ham energiya mavjud.

Eynshteynning ta’kidlashicha, bu
energiya koinotga turtki beradi.

Koinotni tezlashtiruvchi g‘alati narsa nima o‘zi?

Biz uni "Qorong‘u energiya" deb ataymiz.

Bu narsa koinotning asosiy qismidir.

Koinotning materiya-energiya tarkibining deyarli to‘rtdan uch qismi shu qorong‘u energiyadan iborat,

ammo biz uning nima ekanligini bilmaymiz.

Koinot kengayishi davomida,

qora energiya moddadan yoki radiatsiyadam
farqli ravishda siyraklashmaydi.

Buni koinotning kelajakdagi taqdiri uchun
hal qiluvchi ahamiyati bor.

Xo‘sh, koinotning kelajagi qanday bo‘ladi?

Agar qorong‘u energiya hukmron kuch bo‘lib qolsa,

Borliq abadiy kengayishda damov etadi.

Tezroq va tezroq va tezroq vaqt oʻtgani sari...

koinot ham kengayib boraveradi.

Koinot energiyasining 70 foizi...

bo‘sh fazoda joylashgan,

biz buning sababini tushunmayabmiz.

Lekin biz nima bo‘lishini bilamiz.

Agar bu energiya saqlanib qolsa...

Borliq sovuq, qorong‘i va bo‘m-bo‘sh bo‘lib qoladi.

Kelajak shunday bo‘lishi mumkin.

Qorong‘u energiyaning mohiyatini hali tushunmaganimiz
sababli, buni aniq bilmaymiz.

Biz buni bilmagunimizcha, kelajakni bila olmaymiz,

hatto o‘z kelib chiqishimizni ham tushunmaymiz.

Shuning uchun ham biz bu mavzuni o‘rganishni va
uning mohiyatini anglashni istaymiz.

Qorong‘u energiyaning haqiqiy tabiatini aniqlash...

kelajak haqidagi tasavvurimizni tubdan
o‘zgartirib yuborishi mumkin.

Agar u vaqt oʻtishi bilan sekin-asta kuchsizlansa,

koinot tortishish kuchi taʼsirida siqila boshlashi mumkin - 'big crunch'

Aksincha, agar u kuchaysa, koinotni chok-chokidan yirtib yuborishi mumkin - 'big rip'

Fiziklar bizning koinotimizdan tashqarida, har biri
o‘ziga xos fizika qonunlariga ega bo‘lgan koʻplab...

boshqa koinotlar mavjud bo‘lishi mumkinligini
tobora ko‘proq gumon qilmoqdalar.

Ba’zilari hayot uchun qulay sharoitlarga ega bo‘lishi mumkin.
Bazilari esa o‘z-o‘zidan qulab tushishi yoki parchalanib ketishi mumkin.

Boshqalari esa biz tasavvur qilganimizdan
ham gʻaroyibroq bo‘lishi mumkin.

Bu jumboqning yangi qismlari qayerdadir topilishini kutib turibdi.

Koinot tobora sovuqroq va tobora bo‘shroq
bo‘lib borishi bashorat qilinayotganga o‘xshaydi.

Albatta, biz o‘zimizga shunday savol berishimiz lozim:

Bu yakun yangi bir boshlanishga yo‘l ochmasmikin?

Shunday g‘oyalar mavjudki, ularning nazarida
bizning koinotimizning tugashi,

qaysidir ma’noda yangi bir koinotning
boshlanishiga olib kelishi mumkin.

Ba’zilar entropiya hamma narsani yo‘q qilishidan oldin...

koinotdan qochishning bir usuli bo‘lishi
mumkin, deb taxmin qilishadi.

Biz simulyatsiya qilingan virtual olamlarni...

yoki yetarli energiya mavjud bo‘lsa, o‘zimiznikiga
o‘xshash boshqa olamni yaratishimiz mumkin.

Biz matematik hisob-kitoblarni va tenglamalarni oʻrganib chiqdik.

Ular shuni ko‘rsatdiki, agar sizda bir nuqtada juda katta miqdordagi energiyani to‘play oladigan...

oladigan atom parchalagich bo‘lsa,

ehtimol, siz - chaqaloq koinotga o‘tish yoʻlagini...

ochishingiz mumkin.

Barcha mavjud narsalarning o‘limi bilan yuzlashganda,

ehtimol, bu ularning yagona qutulish imkoniyatidir.

Bu, shuningdek, juda qiziqarli bir imkoniyatni,

albatta sof taxmin bo‘lsa-da, keltirib chiqaradi:

ehtimol, aqlli hayot mavjud bo‘lgan har qanday
koinot yangi koinotlarni yaratadi,

"Najot kemalari"ni bunyod etadi...

va bola-koinotlarning ko‘payishiga olib keladi.

Shunday qilib, multiolam ichida koinotlar orasida
evolyutsiya sodir bo‘lishi mumkin.

Bunda eng moslashganlarning omon qolishi ehtimoldan yiroq emas.

Shu sababli, ongli hayot mavjud bo‘lmagan koinotlar
"bepusht" hisoblanadi, ya’ni ularning avlodlari yo‘q.

Ammo mo‘tadil haroratga va biznikiga o‘xshash
yulduzlarga ega bo‘lgan koinotlar...

sivilizatsiyalarni yaratishi mumkin. Bu sivilizatsiyalar
esa yangi kichik koinotlarni ochib, ularning ko‘payishiga
sabab bo‘lishi mumkin.

Agar koinotdan qochishning iloji bo‘lmasa,

entropiya davom etib,

oxirgi qolgan o‘ta ulkan qora tuynuklarni
ham yo‘q qilib yuboradi.

Oxirgisi portlab sonayotganda, u koinotni
so‘nggi bor o‘z nuri bilan yoritadi

Tasavvur qilib bo‘lmaydigan uzoq vaqt o‘tgach,

hatto qora tuynuklar ham bug‘lanib ketadi...

va koinot faqat fotonlar dengiziga aylanadi.

Bu fotonlar koinotning kengayishi tufayli asta-sekin sovib,

harorati mutlaq nolga tenglashadi.

Eng so‘nggi yulduzlarning oxirgi zarrachalari
ham butunlay yo‘q bo‘lib ketgach...

va barcha narsalar bir xil haroratga erishgach,

koinot hikoyasi...

nihoyat tugaydi.

VAQT MA’NOSIZ BO‘LIB QOLADI

Koinot o‘z hayotida ilk bor...

doimiy va o‘zgarmas bo‘ladi.

Entropiya nihoyat o‘sishdan to‘xtaydi,

chunki olam endi bundan ortiq tartibsizlana olmaydi.

Hech narsa sodir bo‘lmaydi...

va bu abadiy davom etadi.

Har bir narsaning, hatto zulmat va
sukunatning ham o‘z mo‘jizasi bor...

va men qanday holatda bo‘lishimdan qatʼiy nazar,
undan qanoatlanishni o‘rganaman.
HELEN KELLER

Melodysheep tomonidan yaratilgan
Oʻzbekcha subtitrlar:@javohirart

Oʻzbekcha subtitrlar: @javohirart