Cuộc cách mạng về lòng trắc ẩn

Robert Wright dùng sinh học tiến hóa và thuyết trò chơi để giải thích tại sao chúng ta trân trọng Qui Tắc Vàng ("Làm cho người khác..."), tại sao chúng ta có đôi lúc lại phớt lờ điều đó và tại sao có hi vọng rằng, trong tương lai gần, chúng ta có thể có lòng trắc ẩn để noi theo.

Tôi sẽ nói về lòng trắc ẩn và
qui luật vàng

từ một góc nhìn công minh và có lẽ
mang tính khoa học.

Tôi sẽ cố gắng kể cho bạn một chút về lịch sử
tự nhiên

của lòng trắc ẩn và qui tắc vàng.

Nên, có lúc tôi sử dụng
những từ chuyên ngành,

đương nhiên sẽ không mập mờ
và ấm áp

như bạn thấy thông thường đâu.

Tôi muốn cảnh báo bạn về nó.

Tôi muốn nói rằng, từ lúc bắt đầu,
tôi nghĩ lòng trắc ẩn là tuyệt vời.

Qui tắc vàng cũng tuyệt vời.
Tôi đều ủng hộ cả hai.

Tôi nghĩ nó tuyệt bởi

những nhà lãnh đạo của các tôn giáo
trên thế giới

đang đề cao lòng trắc ẩn và qui
tắc vàng như một nguyên lý căn bản

mà ăn sâu vào trong niềm tin của họ.

Nhưng tôi nghĩ tôn giáo không đáng
nhận mọi công trạng.

Tôi nghĩ thiên nhiên đã giúp họ
rất nhiều.

Tối nay tôi sẽ phản biện lại rằng
lòng trắc ẩn và qui tắc vàng

với ý nghĩa nhất định,
có trong bản tính con người.

Nhưng tôi cũng sẽ giải thích

là một khi bạn hiểu khía cạnh mà
nó tồn tại trong bản chất con người,

bạn sẽ thấy rằng
việc chỉ tôn vinh lòng trắc ẩn,

kể cả qui tắc vàng, thật sự không đủ.

còn rất nhiều việc cần thực hiện

Thế nên, ngắn gọn về lịch sử tự nhiên,
bắt đầu với lòng trắc ẩn.

Từ thuở sơ khai đã có lòng trắc ẩn,

không chỉ lúc con người
đầu tiên xuất hiện,

thậm chí trước đó nữa,

Tôi nghĩ có lẽ vấn đề nằm ở
quá trình tiến hóa của con người,

trước thời kì chủng người
tinh khôn

những cảm xúc như trắc ẩn
tình yêu và tội nghiệp

đã len lỏi được vào bộ gen,

các nhà sinh học biết khá rõ
về khởi nguồn việc này.

Nó xảy ra theo một quy luật gọi là
chọn lọc họ hàng.

Và ý tưởng cơ bản
của chọn lọc họ hàng là,

nếu một con vật động lòng trắc ẩn
cho một họ thân thuộc,

và nó tự nguyện giúp đỡ họ hàng,

cuối cùng, lòng trắc ẩn
lại giúp bộ gen

ấn định lòng trắc ẩn của nó.

Từ góc nhìn của nhà sinh học,
lòng trắc ẩn

lại là một cách của bộ gen giúp đỡ
chính nó. Được thôi.

Tôi đã cảnh báo trước là sẽ không
mập mờ gì rồi mà.

Tôi sẽ nói nhanh thôi - hi vọng nó
sẽ gây khó hiểu hơn.

Điều này không làm phiền tôi nhiều,

khi mà tỉ lệ lòng trắc ẩn của Darwin

là loại tự phục vụ ở cấp độ di truyền.

Thật ra, tôi nghĩ tin xấu về cấu tạo da

chỉ là có nghĩa là loại lòng trắc ẩn này

thường được triển khai
chỉ trong gia đình.

Đó là tin xấu. Tin tốt là
sự trắc ẩn là tự nhiên.

Tin xấu là lòng bi mẫn được lựa chọn này

bị hạn chế trong gia đình.

Một tin tốt nữa liên quan đến sự tiến hóa,

loại lập luận tiến hóa thứ hai.

Nhà sinh học gọi là lòng vị tha lẫn nhau

Và ý tưởng cơ bản là

sự trắc ẩn hướng bạn đến làm việc tốt cho
người mà sẽ làm điều tương tự với bạn.

Một lần nữa, tôi biết đây không phải là
khái niệm của lòng trắc ẩn

như bạn đã từng nghe trước đây.

nhưng từ quan điểm của nhà sinh học,
lòng trắc ẩn và vị tha có liên quan

cuối cùng cũng là tự phục vụ.

Không phải như mọi người nghĩ,
khi họ cảm nhận lòng trắc ẩn.

Không hẳn là tự phục vụ, nhưng đối với
nhà sinh học thì đó là logic.

Bạn dễ dàng mở lòng trắc ẩn
với bạn bè và đồng minh.

Tôi chắc nhiều bạn, nếu có chuyện
thật kinh khủng xảy đến với bạn thân

bạn sẽ cảm thấy rất buồn.

Nhưng nếu bạn đọc tin tức trên báo

có gì đó thật sự kinh khủng
xảy đến với ai đó bạn không quen,

bạn có thể sống chung với chuyện đó.

Đó chỉ là bản tính trời sinh.

Có chuyện tốt thì cũng có chuyện xấu.

Thật may khi lòng trắc ẩn
lan rộng trong gia đình

bởi logic tiến bộ này.

Tin xấu là nó không đem lại
lòng trắc ẩn khắp nơi.

Cho nên vẫn còn việc cần phải làm.

Có kết quả khác của động lực này
là lòng vị tha được thực thi,

tôi nghĩ đây là một tin tốt,

đó là cách nó tác động ngược lại
với loài người,

cho chúng ta sự trân trọng trực giác
về qui tắc vàng.

Tôi không có ý nói qui tắc vàng
được viết trong di truyền,

nhưng bạn có thể đi tới xã hội
săn bắt và hái lượm

không hướng vào bất kì
truyền thống tôn giáo nào,

không hướng vào triết lí đạo đức nào,

và bạn sẽ thấy, nếu bạn dành thời gian
với những người này,

cơ bản thì, họ tin rằng ở hiền gặp lành,

và ở ác gặp quả báo.

Những nhà tâm lí học tiến bộ nghĩ rằng
những trực giác cơ bản nằm trong gen.

Họ hiểu nếu bạn muốn được đối xử tốt,

bạn phải đối xử tốt với người khác.

Đối xử tốt với người khác
là một việc nên làm,

Nó gần như là một loại trực giác sẵn có.

Đó là một tin tốt. Giờ nếu bạn đang chú ý,

có lẽ bạn đang mong có tin xấu xảy ra,

chúng ta vẫn chưa hướng tới
tình yêu toàn cầu,

và thật ra là vì, dù cho
trân trọng qui tắc vàng là lẽ tự nhiên,

việc có ngoại lệ trong qui tắc vàng
cũng là điều tự nhiên.

Ý tôi là, ví dụ, chắc chắn không có ai
muốn ngồi tù,

nhưng chúng ta đều nghĩ có nhiều người
nên đi tù. Đúng chứ?

Chúng ta nghĩ mình nên đối xử với họ
khác đi.

Giờ chúng ta có một lí do cho chuyện này.

Chúng ta nói họ làm những chuyện xấu
thì họ nên đi tù.

Không ai thật sự áp dụng qui tắc vàng
một cách rộng rãi.

Chúng ta có thể tạo ra sự ngoại lệ,

đưa những người này vào loại đặc biệt.

Và vấn đề chính là -- dù trong trường hợp
đưa họ đi tù,

bạn có bộ máy tư pháp công bằng

quyết định ai sẽ bị
tống khỏi qui tắc vàng --

trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta
đều đưa ra những quyết định

về người mà chúng ta
truyền đạt lòng trắc ẩn,

là chúng ta dùng công thức
cứng nhắc có sẵn.

Cơ bản giống như vầy,
nếu bạn là kẻ thù,

nếu bạn không phải bạn,
không phải thành viên gia đình tôi --

Tôi cũng định áp dụng
qui tắc vàng cho bạn.

Chúng ta đều làm như vậy,

và bạn thấy chuyện này
diễn ra trên thế giới.

Bạn thấy chuyện này diễn ra ở Trung Đông:

những người, đến từ Gaza,
đang phóng tên lửa vào Israel.

Họ không muốn bị tên lửa bắn,
nhưng họ nói,

"À, những người Do Thái, hay một vài
trong số đó làm vài chuyện

khiến họ nằm trong loại đặc biệt."

Người Do Thái không muốn
nền kinh tế bao vây áp đặt lên họ,

nhưng họ lại áp đặt lên Gaza, và họ nói,

"À, những người Palestine,
tự mình áp đặt mình."

Cho nên, những ngoại lệ của qui tắc vàng
gây nhiều rắc rối cho thế giới.

Và như vậy cũng là lẽ đương nhiên.

Thật ra qui tắc vàng tự hình thành trong chúng ta

không phải chính nó, sẽ mang đến
tình yêu toàn cầu cho chúng ta.

Làm vậy cũng không giải cứu được thế giới.

Có tin tốt là tôi có thể
cứu thế giới. Được thôi.

Mọi người định vị chỗ của mình chưa?

Tốt, vì trước khi tôi nói với bạn
về tin tốt này,

tôi sẽ phải quan sát
địa hình học thuật một chút.

Tôi mong tôi thu hút được các bạn
về lời hứa tin tốt lành này

có thể giải cứu thế giới.

Đây là trò chơi tổng khác 0
mà bạn mới nghe.

Chỉ là lời giới thiệu ngắn
về thuyết trò chơi.

Chuyện này không gây tổn thương.
Được thôi.

Đó là trò chơi có tổng bằng 0
và tổng khác 0.

Nếu bạn hỏi tình huống nào

khiến nhiều người trở thành bạn
và đồng minh của nhau,

câu trả lời máy móc là
trò chơi có tổng khác 0.

Và nếu bạn hỏi tình huống nào

khiến nhiều người xác định
là kẻ thù của nhau,

đó là trò chơi có tổng bằng 0.

Vậy những cụm từ đó có nghĩa là gì?

Cơ bản, trò chơi có tổng bằng 0
là trò được áp dụng trong thể thao,

có người thắng và kẻ thua.

Cho nên, vận may của họ tăng đến 0.

Trong môn tennis, mỗi điểm có thể
tốt cho bạn mà xấu cho người khác,

hoặc tốt cho họ, xấu cho bạn,

Dù sao vận may cũng tăng đến 0
- trò chơi có tổng bằng 0.

Giờ, nếu bạn định chơi gấp đôi,

thì đồng đội của bạn

sẽ có mối quan hệ có tổng khác 0 với bạn,

mỗi điểm hoặc tốt cho cả 2
-- tích cực, cả 2 thắng.

hoặc xấu cho cả hai, đó là cùng thua.

Đó là trò chơi có tổng khác 0.

Và trong thực tế, có nhiều trò chơi
có tổng khác 0.

Trong lĩnh vực kinh tế,
nếu bạn mua một món gì đó:

nghĩa là bạn có hàng hóa nhiều hơn tiền,

nhưng thương lái muốn có
nhiều tiền hơn hàng hóa.

Cả 2 đều cảm thấy mình thắng cuộc.

Trong chiến tranh, 2 đồng minh
đang chơi trò có tổng khác 0.

Kết quả có thể cả 2 đều thắng hoặc thua.

Cho nên, có nhiều trò chơi có tổng khác 0
trong đời sống.

Và bạn cơ bản có thể lặp lại
những gì đã nói trước đó,

về cách lòng trắc ẩn được triển khai
và qui tắc vàng cũng vậy,

nói như vậy, lòng trắc ẩn tự nhiên
theo trò chơi có tổng khác 0

nơi mà nhiều người tự nhận
có khả năng thắng

với bạn bè và đồng minh của họ.

Sự triển khai qui tắc vàng

hầu như diễn ra tự nhiên
theo kênh có tổng khác 0.

Cho nên, mạng lưới có tổng khác 0

là nơi bạn chờ lòng trắc ẩn
và qui tắc vàng

diễn ra như ma thuật.

Với kênh có tổng bằng 0
bạn lại mong chuyện khác.

Được rồi, giờ bạn sẵn sàng đón tin tốt
mà tôi đã nói là có thể cứu thế giới.

Và giờ tôi có thể chấp nhận
cũng có thể không xảy ra,

giờ tôi đã thu hút được chú ý của bạn
trong 3 phút với những thứ kĩ thuật này.

Nhưng cũng có thể.
Và tin tốt là lịch sử đó

tự nhiên mở rộng thành mạng lưới
có tổng khác 0,

có nhiều mạng lưới có thể là những kênh
dành cho lòng trắc ẩn.

Bạn có thể quay trở về thời kì đồ đá:

cuộc cách mạng công nghệ -- đường sá,
bánh xe, sách vở,

nhiều phương tiện đi lại
và công nghệ thông tin liên lạc --

vừa mới khẳng định càng nhiều người

có thể nằm trong
mối quan hệ có tổng khác 0

với nhiều người ở xa thật là xa.

Đó là câu chuyện của dân tộc văn minh.

Đó là lí do tổ chức xã hội phát triển
từ thời săn bắt hái lượm

tới xã hội cổ đại, đế quốc,
và giờ là thế giới toàn cầu hóa.

Và câu chuyện về toàn cầu hóa
là câu chuyện lớn về tổng khác 0.

Chắc có lẽ bạn đã nghe cụm từ
"phụ thuộc lẫn nhau"

dùng ở thế giới hiện đại.
Là cụm từ khác dành cho tổng khác 0.

Nếu vận may của bạn
phụ thuộc người khác,

bạn sống trong mối quan hệ có tổng khác 0.

Và bạn thấy chuyện này khắp mọi lúc
trên thế giới.

Bạn thấy chuyện này xảy ra
trong cuộc khủng hoảng kinh tế gần đây,

những chuyện xấu
xảy ra trong nền kinh tế --

chuyện xấu xảy ra cho mọi người,
cho cả thế giới.

Những chuyện tốt diễn ra
và tốt cho cả thế giới.

Và tôi rất vui khi nói rằng,
tôi nghĩ thật sự có bằng chứng

sự kết nối của loại tổng khác 0 này

có thể mở rộng tư tưởng đạo đức.

Nếu bạn nhìn vào
thái độ của người Mĩ

đối với người Nhật
trong thế chiến thứ hai --

nhìn vào sự miêu tả của người Nhật

trong truyền thông Mĩ
không hề có tính người,

sự thật là chúng ta đã bỏ bom nguyên tử,

mà không hề đắn đo suy nghĩ --

và bạn so sánh với thái độ hiện tại,

tôi nghĩ một phần là vì
sự phụ thuộc kinh tế lẫn nhau,

Bất cứ hình thứ phụ thuộc,
hay quan hệ có tổng khác 0

buộc bạn phải công nhận
tính nhân đạo của con người.

Cho nên tôi nghĩ đó là chuyện tốt.

Và thế giới toàn là động lực học
có tổng khác 0.

Những vấn đề môi trường,
nhiều cách khác nhau, đều chung cảnh ngộ.

Và có những mối quan hệ có tổng khác 0
có thể nhiều người không để ý.

Ví dụ, nhiều người Mĩ theo đạo Thiên Chúa

không nghĩ chính bản thân họ
đang trong mối quan hệ có tổng khác 0

với những người đạo Hồi
ở nửa vòng Trái Đất,

nhưng chúng có thật, vì nếu
người đạo Hồi ngày càng hạnh phúc

với vị trí của họ trên thế giới
và cảm thấy có chỗ đứng,

đó là chuyện tốt với người Mĩ,
vì sẽ có ít kẻ khủng bố

đe dọa an ninh của nước Mĩ.

Nếu họ ngày càng ít cảm thấy hạnh phúc,
đó sẽ là chuyện xấu đối với nước Mĩ.

Cho nên, có nhiều tổng khác 0.

Và vì vậy, câu hỏi là:
Nếu có quá nhiều tổng khác 0,

tại sao thế giới vẫn chưa trải qua
tình yêu, hòa bình và thấu hiểu?

Câu trả lời rất phức tạp. Đây là dịp
để chúng ta ngồi lại cùng nhau.

Chắc chắn là có vài chuyện tương tự,

trước tiên, có nhiều tình huống
có tổng khác 0 trên thế giới.

Đôi lúc cũng có nhiều người không nhận ra

động lực học có tổng khác 0 trên thế giới.

Trong những lĩnh vực đó,

tôi nghĩ các nhà chính trị
có thể đóng một vai trò.

Đây không chỉ là về tôn giáo.

Tôi nghĩ nhà chính trị có thể
thúc đẩy mối quan hệ có tổng khác 0.

Việc hòa nhập kinh tế nói chung
tốt hơn bị phong tỏa,

trong lĩnh vực này.

Và các chính trị gia có thể ý thức được,
và nên ý thức rằng,

khi nhiều người trên khắp thế giới
đang nhìn họ,

đang nhìn vào quốc gia của họ

và đón nhận ám hiệu của họ

để xem họ trong mối quan hệ có tổng
bằng hay khác 0 với một nước

giống như, Mĩ hay bất cứ
quốc gia nào chẳng hạn.

tâm lí con người là loại mà họ ám chỉ như:

Chúng ta có cảm thấy
mình được tôn trọng không?

Vì, bạn biết đó, theo lịch sử,
nếu bạn không được tôn trọng.

bạn sẽ không thắng được
trong tổng khác 0,

quan hệ có lợi với mọi người.

Cho nên chúng ta cần phải ý thức
dấu hiệu truyền tải là gì.

Một lần nữa, một trong số đó
là các việc liên quan chính trị.

Nếu có một chuyện tôi có thể khuyến khích
mọi người đều làm,

các chính trị gia, nhà lãnh đạo tôn giáo,
và chúng ta,

là cái tôi gọi là "mở rộng
tư tưởng đạo đức"

nói là vậy, khả năng của bạn
đặt mình vào tình huống

của người khác trong những trường hợp
khác nhau.

Điều này không giống lòng trắc ẩn,

nhưng nó có ích cho lòng trắc ẩn, mở ra
nhiều kênh cho lòng trắc ẩn.

Tôi e là chúng ta có câu chuyện
về tin tốt/ xấu khác,

mà tư tưởng đạo đức là
bản chất con người.

Đó là một điều tốt, nhưng một lần nữa
chúng ta hay triển khai có chọn lọc.

Khi chúng ta cho rằng ai đó là kẻ thù,

chúng ta tự nhiên tạo rắc rối cho mình.

Cho nên, nếu bạn muốn tạo
một vụ khó khăn cho người Mĩ:

có người ở Iran đốt cờ Mĩ,
và bạn thấy họ trên tivi.

À, một người Mĩ sẽ phản đối

loại đạo đức áp đặt họ vào đầu người khác,

sẽ phản đối ý tưởng là
họ có nhiều điểm chung với người khác.

Nếu bạn nói, "Họ nghĩ
người Mĩ không tôn trọng họ

thậm chí muốn thống trị họ,
họ ghét người Mĩ.

Có ai từng coi thường bạn nhiều tới nỗi

bạn ghét họ luôn không?"

Bạn biết đó, họ sẽ phản đối rằng
lòng trắc ẩn là bản chất của mỗi người.

Và, tương tự, người ở Iran:

khi bạn cố gắng nhân tín hóa ai đó ở Mĩ
mà từng nói đạo Hồi là kẻ xấu,

họ sẽ gặp rắc rối vì điều đó.

Cho nên, thật khó để mọi người
mở rộng tư tưởng đạo đức

thường xuyên ở một nơi nào đó.

Tôi nghĩ đây sẽ là rắc rối vì,

một lần nữa, nó giúp chúng ta hiểu được.

Nếu bạn muốn giảm số lượng người
đang đốt cờ ,

làm vậy giúp họ biết
điều gì khiến họ làm vậy.

Tôi nghĩ đây là một bài tập tư tưởng
khá hay.

Tôi định nói là nơi có mặt
những lãnh đạo tôn giáo

vì các nhà lãnh đạo rất giỏi
tạo vấn đề cho mọi người,

tập trung cảm xúc cho trung tâm não bộ

để mọi người thay đổi ý thức
và thay đổi suy nghĩ

Ý tôi là, các nhà lãnh đạo tôn giáo
là doanh nhân tạo cảm hứng.

Đã đến lúc kêu gọi,

để mọi người trên khắp thế giới
mở rộng tư tưởng đạo đức,

họ đồng cảnh ngộ
theo nhiều cách khác nhau.

Tôi sẽ tóm tắt trình tự mọi việc,
ít ra từ viễn cảnh thế tục này

cũng như lòng trắc ẩn và qui tắc vàng,

bằng cách nói rằng thật tốt
khi lòng trắc ẩn và qui tắc vàng

cùng được xây dựng
trong bản chất của con người.

Thật không may chúng có xu hướng
được triển khai có chọn lọc.

Và sẽ cần hành động thực tiễn để thay đổi.

Nhưng, không ai từng nói làm việc vì Chúa
là chuyện dễ dàng. Cảm ơn.

(Vỗ tay)