Robert Wright: Ewolucja współczucia

Wykorzystując biologię ewolucyjną i teorię gier, Robert Wright wyjaśnia dlaczego doceniamy Złotą Regułę ("Rób to, co chcesz, aby inni Ci czynili"), dlaczego czasami ją ignorujemy i dlaczego istnieje nadzieja, że w niedalekiej przyszłości wszyscy będziemy mieć wystarczająco dużo współczucia, aby się nią kierować.

Będę mówił o współczuciu i złotej regule

z perspektywy świeckiej, a w zasadzie nawet z perspektywy naukowej.

Spróbuję przybliżyć wam odrobinę historii naturalnej

współczucia i złotej reguły.

Tak więc, czasami zdarzy mi się użyć rodzaju języka klinicznego,

i zapewne nie będzie to brzmiało tak ciepło i przyjemnie

jak codzienna rozmowa o współczuciu.

Od razu chcę was o tym uprzedzić.

Chcę więc na początku powiedzieć, że, no wiecie, współczucie jest wspaniałe.

Złota reguła jest wspaniała. Jestem wielkim fanem ich obu.

I uważam to za wspaniałe, że światowe religie,

ich przywódcy

zgadzają się co do tego, że współczucie i złota reguła są fundamentalnymi elementami

budującymi ich religie.

Jednak, myślę, że współczucie nie jest jedynie zasługą religii.

Uważam, że natura w pewien sposób podała im swoją pomocną dłoń.

Zamierzam dzisiaj dowieść, że współczucie i złota reguła

są, w pewnym sensie, częścią ludzkiej natury.

No dobra. Ale czego także zamierzam dowieść

to to, że w momencie kiedy zrozumie się sposób w jaki są one wbudowane w ludzką naturę

zrozumie się również, że umacnianie współczucia

i stosowanie złotej reguły to za mało.

Oprócz tego pozostaje jeszcze dużo do zrobienia. Ok.

Dobra, to teraz trochę historii naturalnej. Najpierw współczucie.

Na początku było współczucie

i nie mam tu na myśli czasu kiedy pojawili się pierwsi ludzie,

ale, w zasadzie, nawet przed tym.

Prawdopodobnie zdarzyło się to tak, że w ludzkim rodowodzie ewolucyjnym,

nawet jeszcze zanim pojawił się Homo sapiens,

uczucia takie jak współczucie, miłość czy sympatia

wypracowały swoją drogę do naszej puli genów

i biolodzy całkiem dobrze rozumieją jak to się stało.

A stało się to przez zasadę zwaną doborem krewniaczym.

A główny sens doboru krewniaczego jest taki,

że jeżeli zwierzę odczuwa współczucie wobec bliskiego krewnego,

i współczucie skłania to zwierzę do pomocy krewnemu,

to ostatecznie, współczucie właściwie nakręca wspomaganie genów

sprzyjających samemu współczuciu.

Tak więc, z biologicznego punktu widzenia, współczucie jest niczym innym jak

sposobem genu na wspieranie samego siebie. Ok.

Ostrzegałem, że nie będzie ciepło i przyjemnie. Ok.

Ale to się jeszcze zmieni. Mam nadzieje, że jeszcze będzie trochę przyjemniej.

Dla mnie nie jest to... nie jest to specjalnie wielkim problemem,

że podstawowe darwinowskie uzasadnienie współczucia

służy samo sobie na poziomie genetycznym.

Właściwie, wydaje mi się, że złą wiadomością na temat doboru krewniaczego

jest raczej to, że taki rodzaj współczucia

jest stosowany naturalnie jedynie w obrębie rodziny.

Oto zła wiadomość. Dobra mówi natomiast, że współczucie jest naturalne.

Zła wiadomość to to, że współczucie płynące z doboru krewniaczego

jest naturalnie zarezerwowane dla rodziny.

Jest jednak więcej dobrych wiadomości, które przyniosła ewolucja

- drugi rodzaj logiki ewolucyjnej.

Biolodzy nazywają to altruizmem odwzajemnionym. Ok.

I jego główną zasadą jest to,

że współczucie prowadzi do czynienia dobra wobec ludzi, którzy w przyszłości to odwzajemnią.

No i znów, wiecie, zdaję sobie sprawę, że nie jest to tak inspirująca wizja współczucia

o jakiej mogliście słyszeć w przeszłości,

ale z biologicznego punktu widzenia, taka związana z altruizmem odwzajemnionym wizja współczucia

jest ostatecznie także służąca sama sobie.

To nie tak, że ludzie się nad tym zastanawiają kiedy odczuwają współczucie.

Nie jest ono świadomie służące samo sobie, ale dla biologa, tak właśnie wygląda ten tok rozumowania.

W takim wypadku, łatwo przychodzi nam rozszerzanie zakresu współczucia do przyjaciół i sprzymierzeńców.

Jestem pewien, że wielu z was, czuje się naprawdę okropnie,

kiedy coś złego przytrafia się waszym dobrym przyjaciołom.

Ale gdy przeczytacie w gazecie,

że coś bardzo złego przytrafiło się komuś, o kim nigdy wcześniej nawet nie słyszeliście,

to, hmm, nie robi to na was większego wrażenia. Ok.

Tak po prostu wygląda ludzka natura.

Tak więc, jest to kolejna historia z dobrymi i złymi wieściami.

To dobrze, że zakres współczucia został rozszerzony poza rodzinę

w tym rozumieniu logiki ewolucyjnej.

Niestety, to nie prowadzi nas do uniwersalnego współczucia samego w sobie. Ok.

Więc, nadal mamy kupę roboty.

Następnie, jest tylko jeden rezultat tego mechanizmu zwany altruizmem odwzajemnionym,

który uznałbym za dobrą nowinę.

Jest to to, że sposób w jaki funkcjonuje on u gatunku ludzkiego

pozwala ludziom intuicyjnie doceniać złotą regułę.

Nie mam tutaj na myśli, że złota reguła jest sama w sobie wpisana w nasze geny

ale jeśli udacie się do społeczności zbieraczo-łowieckiej,

która nie była wystawiona na żadną z wielkich tradycji religijnych

ani systemów etycznych,

to po spędzeniu jakiegoś czasu z tymi ludźmi,

odkryjecie, że generalnie wierzą oni, że jeden dobry uczynek zasługuje na kolejny,

i że złe uczynki powinny być karane.

Psycholodzy ewolucyjni uważają, że taka intuicja ma swoją podstawę w genach,

więc rozumieją, że jeśli ktoś chce być dobrze traktowany,

to powinien dobrze traktować innych,

i że dobre traktowanie innych jest pożądane.

Jest to bliskie wbudowanej intuicji.

W takim razie, to dobra wiadomość. Następnie, jeśli uważaliście,

to pewnie oczekujecie teraz złej wiadomości,

czyli tego, że nadal nie docieramy do uniwersalnej miłości.

I to jest prawda, bo chociaż docenianie złotej reguły jest naturalne,

to naturalne jest także wykształcanie wyjątków od złotej reguły. Ok.

Chodzi mi o to, że, przykładowo, prawdopodobnie żaden z nas nie chce iść do więzienia,

ale wszyscy uważamy, że są pewni ludzie, którzy powinni się tam znaleźć. Mam rację?

Tak więc, myślimy, że powinniśmy traktować ich inaczej niż sami chcielibyśmy być traktowani.

No i mamy do tego powody.

Twierdzimy, że ci ludzie są winni jakichś złych uczynków, które sprawiają, że powinni pójść do więzienia.

Żaden z nas, tak na prawdę, nie rozszerza złotej reguły do prawdziwie szerokiego, uniwersalnego wymiaru.

Mamy zdolność do kształtowania wyjątków,

do porządkowania ludzi według specjalnych kategorii.

A problemem jest to, że chociaż w przypadku wysyłania ludzi do więzienia

budzisz w sobie swego rodzaju bezstronnego sędziego,

który określa, kto powinien zostać wyłączony ze złotej reguły

to na co dzień, sposób w który wszyscy dokonujemy decyzji

o tym kogo powinniśmy wyłączyć ze złotej zasady

używamy dużo ostrzejszej i prostszej reguły.

Generalnie to jest tak, że jeśli jesteś moim wrogiem czy rywalem

a nie moim przyjacielem czy krewnym,

to jestem o wiele mniej skłonny zastosować wobec ciebie złotą regułę.

Wszyscy tak postępujemy,

i widać to na całym świecie.

No wiecie, tak jest na Bliskim Wschodzie.

Ci ludzie, którzy ze Strefy Gazy kierują rakiety na Izrael,

nie chcieliby, aby ktoś kierował rakiety w ich stronę. Mówią wtedy:

"No tak, ale Izraelczycy, lub przynajmniej niektórzy z nich, robili rzeczy,

które sprowadzają ich do osobnej kategorii."

Izraelczycy z kolei, nie chcieliby, żeby ktoś nałożył na nich blokadę ekonomiczną,

ale sami nakładają ją na Strefę Gazy. Mówią wtedy:

"No tak, ale Palestyńczycy, lub przynajmniej niektórzy z nich sami się o to prosili."

W ten sposób, stosowanie podobnych wyjątków do złotej reguły jest powodem dużej części problemów na świecie.

I jest to całkiem naturalne.

Więc fakt, że złota reguła jest w pewnym sensie w nas wbudowana,

nie oznacza, że zaprowadzi ona nas do uniwersalnej miłości.

Nie ocali świata.

Jest jednak jeszcze jedna dobra wiadomość, która może go ocalić. No dobra...

Nie możecie się doczekać?

To dobrze, bo zanim wam o niej opowiem,

mam zamiar zabrać was na małą wycieczkę w pewien naukowy obszar.

Mam nadzieję, że zyskałem waszą uwagę obiecując wam dobrą nowinę,

która może ocalić świat.

Chodzi o sumowanie niezerowe o którym już trochę słyszeliście

-to tylko krótki wstęp do teorii gier.

Nie będzie bolało. Ok.

Chodzi o gry o sumie zerowej i o sumie niezerowej

Jeśli zastanowimy się nad tym jaki rodzaj sytuacji

prowadzi ludzi do zostawania przyjaciółmi lub sprzymierzeńcami,

to techniczną odpowiedzią będzie sytuacja sumy niezerowej.

A jeśli zastanowimy się jaki rodzaj sytuacji

prowadzi ludzi do określania innych jako wrogów,

to wtedy będzie to sytuacja sumy zerowej. No dobrze...

więc co te terminy w ogóle znaczą?

Generalnie, gra sumy zerowej to ten rodzaj gry, do której przyzwyczajeni jesteśmy w sporcie,

gdzie jest zwycięzca i przegrany.

- tak więc ich wyniki niwelują się. Ok...

W tenisie więc, każdy punkt jest albo korzystny dla ciebie a zły dla przeciwnika,

albo dobry dla niego a zły dla ciebie.

W każdym razie, wasze wyniki niwelują się. To jest właśnie gra sumy zerowej.

Natomiast, jeśli gracie w debla,

to relacją twojego partnera do ciebie

jest suma niezerowa,

ponieważ każdy punkt jest albo dobry dla was obojga - pozytywny (zwycięstwo - zwycięstwo),

lub zły dla was obojga (czyli przegrana - przegrana).

To jest gra sumy niezerowej.

W codziennym życiu ma miejsce mnóstwo gier sumy niezerowej.

W przypadku ekonomii, dajmy na to, jeśli coś kupujemy

oznacza to, że wolelibyśmy mieć dany towar zamiast kwoty pieniędzy którą płacimy.

Sprzedawca natomiast, woli pieniądze zamiast towaru.

Obaj czujecie się tu zwycięzcami.

Na wojnie dwoje sprzymierzeńców uczestniczy w grze sumy niezerowej.

Wtedy jest to albo wygrana-wygrana albo przegrana-przegrana.

Widzimy więc, że jest wiele gier sumy niezerowej w codziennym życiu.

I pewnie można by przeformułować to co powiedziałem wcześniej,

o tym, jak współczucie i złota reguła funkcjonują,

mówiąc po prostu, że współczucie najbardziej naturalnie przepływa przez kanały sumy niezerowej,

gdzie ludzie postrzegają siebie samych jako kandydatów na sytuację zwycięstwo-zwycięztwo

razem ze swoimi przyjaciółmi lub sprzymierzeńcami.

Zastosowanie złotej reguły

najbardziej naturalnie przebiega przez te kanały sumy niezerowej

- czyli przez swego rodzaju sieci sytuacji niezerowych

i tam, gdzie można się spodziewać magicznego funkcjonowania

złotej reguły i współczucia.

W przypadku kanałów sum zerowych można się spodziewać czegoś innego.

Dobra. No to teraz jesteście już gotowi na tą dobrą wieść, która może ocalić świat.

A teraz mogę już przyznać, że może wcale tego nie dokonać,

skoro już podtrzymałem waszą uwagę przez te trzy minuty technicznych bajerów.

Ale może. I tą dobrą nowiną jest to,

że historia naturalnie poszerza te sieci sumowania niezerowego

- tych sieci, które mogą być drogami do współczucia.

Nawet jeśli cofniemy się do epoki kamienia

to myślę, że technologiczna ewolucja, drogi, koło, pismo,

wszelkie technologie transportu i komunikacji

niewątpliwie sprawiły, że więcej ludzi

mogło znaleźć się w relacjach sum niezerowych

będąc oddalonymi od siebie na coraz większe odległości.

To historia cywilizacji.

To właśnie dlatego organizacja społeczna przerodziła się z wiosek łowiecko-zbieraczych

do pierwszych państw, imperiów, a ostatecznie do świata zglobalizowanego.

A właśnie historia globalizacji jest w ogromnym stopniu kwestią sumowania niezerowego.

W porządku. Pewnie obił wam się o uszy termin wzajemna zależność

który odnosi się do współczesnego świata. Cóż, to dokładnie to samo co suma niezerowa.

Jeśli czyjś los jest współzależny od losu kogoś innego,

to znaczy, że ta osoba żyje w relacji o sumie niezerowej z tą drugą.

I widać to na każdym kroku we współczesnym świecie.

Mieliśmy okazje zauważyć to podczas ostatniego kryzysu ekonomicznego,

kiedy źle się działo w gospodarce

-źle dla wszystkich, dla prawie całego świata.

Jeśli dzieje się coś dobrego, jest to dobre dla prawie całego świata.

No i, szczęśliwie, myślę, że na prawdę istnieją dowody

że takie powiązanie niezerowe

może pogłębiać zasięg moralności.

No wiecie, jeśli przyjrzymy się nastawieniu Amerykanów

wobec Japończyków podczas Drugiej Wojny Światowej

jeśli spojrzymy na to jak Japończycy przedstawiani byli

w amerykańskich mediach - jako niemalże podludzie

i jeśli przypomnimy sobie fakt, że zrzucaliśmy bomby atomowe,

bez specjalnego zastanowienia,

i jeśli porównamy to z obecnym nastawianiem,

to myślę, że w pewnym stopniu ta sytuacja jest wynikiem rodzaju gospodarczej współzależności.

Jakakolwiek forma współzależności, relacji sumy niezerowej

zmusza nas do wyrażenia uznania dla człowieczeństwa.

Tak więc, myślę, że to jest dobre.

A świat jest pełen mechanizmów sum niezerowych.

Problemy ekologiczne wrzucają nas wszystkich do jednego worka.

Istnieją relacje sum niezerowych, z obecności których ludzie pewnie nie zdają sobie sprawy.

No dobra, więc na przykład, prawdopodobnie wielu chrześcijan w Ameryce

nie zdaje sobie sprawy, że znajdują się w relacjach sum niezerowych

razem z muzułmanami po drugiej stronie globu,

ale na prawdę się w nich znajdują, ponieważ gdy ci muzułmanie stają się coraz szczęśliwsi

z powodu sensu swojego życia, i gdy czują, że mają ten sens,

to jest dobre dla Amerykanów ponieważ maleje liczba terrorystów

którzy mogliby zagrozić bezpieczeństwu Ameryki.

Gdy są coraz mniej szczęśliwi, to jest to złe dla Amerykanów. Ok.

Widzimy więc, że jest mnóstwo sytuacji o sumie niezerowej.

I w takim wypadku nasuwa się następujące pytanie: Jeśli jest tego tak wiele,

to dlaczego świat wciąż nie jest przepełniony miłością, pokojem i zrozumieniem?

Odpowiedź jest skomplikowana. Pewnie jest to temat na inną dyskujsję

ale co jest pewne to to,

że na świecie jest także wiele sytuacji o sumie zerowej.

No i znowu, wiecie, czasami ludzie nie zdają sobie sprawy

z mechaniki sum niezerowych na świecie.

I mam wrażenie, że w obu tych przypadkach

politycy mogą mieć na to swój wpływ.

Nie chodzi tylko o religię.

Myślę, że politycy mogą wspomagać relacje sum niezerowych,

no wiecie - zaangażowanie gospodarcze jest generalnie korzystniejsze niż blokady itp.

-tak myślę.

A politycy mogą i powinni być świadomi tego, że

kiedy ludzie z całego świata patrzą na nich,

na ich naród,

i rozpoznają wskazówki dotyczące tego

czy pozostają oni w relacjach sumy zerowej czy niezerowej wobec narodu

tak jak, powiedzmy, Ameryka, lub jakikolwiek inny naród,

to ludzki umysł będzie stawiał sobie pytania takie jak:

Czy czujemy się szanowani?

Bo wiecie... historia pokazuje, że jeśli nie jesteście szanowani

to prawdopodobnie nie zaangażujecie się w sumę niezerową,

która jest korzystną dla obu stron relacją międzyludzką.

Tak więc, musimy mieć świadomość sygnałów, które wysyłamy.

I znów, część z tego pozostaje w obrębie działań politycznych.

Jeśli miałbym wszystkich zachęcić do czegoś,

-polityków, przywódców religijnych i nas samych,

to było by to coś co nazywam poszerzaniem moralnej wyobraźni.

Czyli innymi słowy, zdolności do stawiania się

w sytuacji ludzi w różnych warunkach.

To nie to samo co współczucie,

ale do niego właśnie wiedzie. Otwiera kanały współczucia.

Obawiam się, że mamy tutaj kolejną historie z dobrymi i złymi wieściami.

Mówi ona, że wyobraźnia moralna jest częścią ludzkiej natury.

To dobrze, ale i tak używamy jej raczej selektywnie.

W momencie gdy określimy kogoś jako wroga,

ciężko nam jest postawić się w jego sytuacji. To naturalne.

No więc, weźmy pod uwagę szczególnie trudny przypadek, na przykład dla Amerykanina.

Dajmy na to, ktoś w Iranie kto pali amerykańską flagę i pokazywany jest w TV.

Cóż, przeciętny Amerykanin będzie się wzbraniał przed

moralnym ćwiczeniem postawienia siebie w sytuacji tego Irańczyka™

i będzie się wzbraniał przed myślą, że ma sporo wspólnego z tą osobą.

Okazuje się jednak, że ten Irańczyk uważa, ze Ameryka go nie szanuje

a nawet, że chce zdominować jego kraj. Z tego powodu nienawidzi Ameryki.

Czy nigdy nikt was nie znieważył tak mocno,

że przez moment czuliście do niego nienawiść?

Rozumiecie, oni będą się bronić przed takim porównanie i to jest całkiem naturalne i ludzkie,

I podobnie, gdy spróbujesz usprawiedliwiać w Iranie

Amerykanina, który powiedział, że Islam jest złem

to Irańczycy nie będą chcieli tego zrozumieć.

Tak więc, bardzo trudno jest zmusić ludzi do kierowania swoją moralną wyobraźnią

w kierunku, do którego nie zmierza ona naturalnie.

Wydaje mi się, że jest to warte zachodu,

ponieważ pomaga nam to zrozumieć

co można zrobić jeśli chcemy zmniejszyć ilość

ludzi, którzy palą flagi.

Poza tym, jest to dobra gimnastyka moralności.

I tutaj znów pojawiają się przywódcy duchowi,

ponieważ potrafią przekazywać treści w przystępny dla ludzi sposób,

i ujarzmiać ośrodki odpowiedzialne za emocje w ich mózgach

w celu zmiany ich świadomości oraz sposobu myślenia.

Chodzi mi o to, że przywódcy duchowi są jakby częścią procesu inspiracji.

Stoi przed nimi teraz wielkie zadanie,

aby zachęcić ludzi na całym świecie do poszerzenia swojej wyobraźni moralnej

i dostrzec, że w gruncie rzeczy wszyscy jadą na tym samym wózku.

Podsumowując jak się rzeczy mają, przynajmniej z perspektywy świeckiej,

współczucie i złota reguła

są wbudowane w ludzką naturę

w ludzką naturę.

Niestety, są stosowane selektywnie.

I będzie na prawdę ciężko to zmienić,

ale nikt nie powiedział, że odwalanie roboty za Boga będzie łatwe. Dzięki.

(Brawa)