Xương tạo ra máu như thế nào - Melody Smith

Xem bài giảng chi tiết tại: https://ed.ted.com/lessons/how-bones-make-blood-melody-smith

Xương có vẻ cứng như đá, nhưng thực chất chúng lại có khá nhiều lỗ rỗng. Đa số các xương lớn trong cơ thể bạn đều có lõi rỗng chứa tủy xương. Điều đặc biệt ở tủy xương đó chính là các tế bào gốc tạo máu và đối với các bệnh nhân mắc các bệnh về máu như bệnh ung thư máu trắng hay bệnh lymphoma, cơ may chữa khỏi với họ sẽ đến từ một cuộc cấy ghép tủy xương. Vậy quá trình này diễn ra như thế nào? Melody Smith sẽ giải thích ở bài giảng này.

Bài giảng bởi Melody Smith, được đạo diễn bởi Artrake Studio.

Mỗi giây phút trôi qua, có hàng nghìn tỷ
tế bào di chuyển trong mạch máu của bạn,

đôi khi chúng hoàn thành vòng tuần hoàn
chỉ trong một phút.

Mỗi tế bào ấy đều có nguồn gốc từ
sâu bên trong xương của bạn.

Xương có vẻ cứng như đá,
nhưng thực chất lại có khá nhiều lỗ rỗng.

Các mạch máu lớn nhỏ đi qua
các lỗ rỗng này.

Và bên trong đa số các xương lớn
trong cơ thể bạn đều có lõi rỗng

chứa tủy xương.

Tủy sống gồm mỡ và các mô nâng đỡ,

nhưng yếu tố quan trọng nhất là nó gồm
các tế bào gốc tạo máu.

Những tế bào gốc này liên tục phân chia.

Chúng có thể phát triển thành
hồng cầu,

bạch cầu, và tiểu cầu,

và đưa khoảng hàng trăm tỷ
tế bào máu mới

vào lưu thông mỗi ngày.

Những tế bào mới này đi vào mạch máu

thông qua các lỗ trong các mao mạch
trong tủy xương.

Bằng các mao mạch,

chúng tiến tới những mạch máu lớn hơn
và rời khỏi xương.

Nếu máu của bạn có vấn đề,

có khả năng nguyên nhân nằm ở tủy xương.

Bệnh ung thư máu thường xuất phát
từ đột biến gen ở tế bào gốc.

Bản thân tế bào gốc không bị ung thư,

nhưng sự đột biến có thể can thiệp
vào quá trình phân chia tế bào

và hình thành các tế bào máu ác tính.

Vậy nên với bệnh nhân mắc các bệnh
ung thư máu trắng và lymphoma,

cơ may chữa khỏi sẽ đến từ
việc dị ghép tủy xương,

tức là thay tủy xương của bệnh nhân
bằng tủy xương của người hiến tặng.

Quá trình này hoạt động như sau.

Đầu tiên, các tế bào gốc tạo máu
được chiết xuất từ người cho.

Thông thường,

tế bào gốc tạo máu được lọc ra khỏi
máu của người cho

bằng cách cho máu lưu thông
qua một cái máy

dùng để tách máu thành nhiều thành phần.

Ở một số trường hợp,
tủy xương được chiết xuất trực tiếp

bằng kim từ một loại xương bên hông,
đó là mào chậu,

Trong lúc đó, người nhận tủy
sẽ chuẩn bị cho quá trình cấy ghép.

Những liều hóa trị và xạ trị mạnh
sẽ tiêu diệt tủy xương cũ của bệnh nhân,

phá hủy cả các tế bào ác tính
và các tế bào gốc tạo máu.

Điều này cũng làm suy yếu hệ miễn dịch,

giúp giảm nguy cơ đào thải
các tế bào được cấy ghép.

Sau đó tế bào của người cho được truyền
cho bệnh nhân bằng tĩnh mạch trung tâm.

Các tế bào ban đầu tuần hoàn ngoại biên
cơ thể người nhận,

rồi các phân tử trong tế bào gốc, gọi là
chemokine, đóng vai trò dẫn đường

và nhanh chóng dẫn các tế bào
về tủy xương.

Trong khoảng vài tuần,

chúng bắt đầu phân chia và sản sinh
những thế bào máu mới và khỏe mạnh.

Chỉ cần một phần nhỏ
các tế bào gốc tạo máu

cũng có thể tạo ra lượng tủy xương
lành mạnh cho cả cơ thể.

Một cuộc cấy ghép tủy xương
có thể dẫn đến hiện tượng

graft-versus-tumor
(tạm dịch: tế bào ghép chống lại khối u),

khi các tế bào miễn dịch được
tạo ra từ tủy xương người cho

có thể loại bỏ các tế bào ung thư mà hệ
miễn dịch người nhận không loại bỏ được.

Hiện tượng này sẽ giúp trừ khử
những căn bệnh ung thư máu quái ác.

Nhưng việc cấy ghép tủy xương
cũng có những rủi ro,

bao gồm chứng graft-versus-host
(tế bào ghép chống lại chủ).

Điều này xảy ra khi hệ miễn dịch
được tạo ra từ tế bào người cho

tấn công các cơ quan của người nhận.

Hiện tượng nguy hiểm đến tính mạng này
xảy ra với khoảng 30-50% bệnh nhân

nhận tế bào hiến tặng từ
ai đó không phải là song sinh của mình,

cụ thể là khi các tế bào gốc
được chiết xuất

từ máu thay vì từ tủy xương.

Bệnh nhân có thể
uống thuốc ức chế miễn dịch

hoặc có thể bỏ đi một số tế bào miễn dịch
từ mẫu hiến tặng

để giảm nguy cơ mắc phải
chứng "tế bào ghép chống lại chủ".

Nhưng cho dù bệnh nhân không mắc
chứng "tế bào ghép chống lại chủ",

hệ miễn dịch của họ cũng có khả năng
đào thải tế bào ghép.

Vì vậy điều quan trọng là tìm được
người hiến tặng phù hợp nhất có thể.

Những vùng chủ chốt của mã di truyền
quyết định cách hệ miễn dịch

nhận dạng các tế bào lạ.

Nếu những vùng này ở người hiến tặng
và người nhận giống nhau,

hệ miễn dịch của người nhận
ít có khả năng đào thải tế bào ghép hơn.

Do các gen này được di truyền, nên người
hiến tặng phù hợp thường là anh chị em.

Thế nhưng nhiều bệnh nhân
cần cấy ghép tủy xương

thường không có người thân phù hợp.

Những bệnh nhân này sẽ cần
những người hiến tặng tình nguyện

cho đi tủy xương của mình.

Việc đăng kí hiến chỉ cần lấy mẫu
nước bọt trong má để tìm gen phù hợp.

Và trong nhiều trường hợp,
việc hiến tặng

không phức tạp hơn một lần hiến máu.

Đây là một cách để cứu người

với một nguồn cung
hoàn toàn có thể hồi phục lại.