< Return to Video

Dan Gilbert pyet, Pse jemi te lumtur?

  • 0:00 - 0:02
    Kur ke vetem 21 minuta per te folur
  • 0:02 - 0:05
    2 milion vjet te duket nje kohe shume e gjate
  • 0:05 - 0:08
    Por ne kontekstin e evolucionit, 2 milion vjet nuk jane asgje
  • 0:08 - 0:14
    dhe megjithate ne 2 milion vjet, masa e trurit njerezor eshte pothuaj trefishuar
  • 0:14 - 0:17
    nga truri 568 grame i paraardhesit tone ketu, Habilis,
  • 0:17 - 0:23
    tek qoftja pothuaj 1.37 kilograme qe secili prej nesh ka mes vesheve.
  • 0:23 - 0:30
    Pse kishte natyra valle kaq vrull per te na dhene nje tru kaq te madh?
  • 0:30 - 0:33
    Me sa duket kur truri trefishohet
  • 0:33 - 0:37
    nuk rritet vetem ne mase, por ne te krijohen struktura te reja
  • 0:37 - 0:41
    Nje nga arsyet e rritjes se trurit tone, eshte pajisja e tij me nje pjese te re
  • 0:41 - 0:45
    -lobin frontal. Rendesi te vecante pati sidomos pjesa e korteksit parafrontal.
  • 0:45 - 0:49
    Cfare roli te rendesishem paska korteksi parafrontal qe solli
  • 0:49 - 0:54
    ristrukturimin e plote te kafkes ne nje kohe rekord?
  • 0:54 - 0:57
    Ne te vertete korteksi parafrontal ka shume funksione
  • 0:57 - 0:59
    por nje nga me te rendesishmit eshte se
  • 0:59 - 1:03
    sherben si simulues pervoje.
  • 1:03 - 1:07
    Pilotet perdorin fluturim te simuluar
  • 1:07 - 1:09
    per te mos bere gabime me vone gjate fluturimit me aeroplane.
  • 1:09 - 1:12
    Njerezit kane nje veti te mrekullueshme
  • 1:12 - 1:16
    ata mund te kene nje sere pervojash ne mendje
  • 1:16 - 1:18
    para se ti praktikojne ato ne jeten e perditshme.
  • 1:18 - 1:21
    Ky eshte nje marifet qe asnje nga paraardhesit tane nuk e bente dot,
  • 1:21 - 1:26
    qe asnje kafshe tjeter nuk mund ta beje ashtu sic mundemi ne. Eshte nje pershtatje e mrekullueshme.
  • 1:26 - 1:30
    Po ashtu si gishti i madh i dores, gjuha, qendrimi drejt
  • 1:30 - 1:33
    Eshte nje nga gjerat qe e sollen specien tone nga
  • 1:33 - 1:35
    maja e pemes drejt e ne mapo.
  • 1:35 - 1:38
    (Qeshje) - te gjithe ju e beni apo
  • 1:38 - 1:39
    e dini se per cfare po flas
  • 1:39 - 1:43
    Ben e Jerry nuk kane kane akullore me shije melcije dhe qepesh
  • 1:43 - 1:46
    jo sepse provuan ta gatuajne dhe ju duk e shpifur
  • 1:46 - 1:49
    por sepse, pa u ngritur fare nga kolltuku,
  • 1:49 - 1:53
    mund "ta provosh" ne koke shijen, dhe ta shohesh qe s'ben.
  • 1:53 - 1:58
    Le te shohim per nje moment se si funksionon simulatoret e eksperiencave tuaja.
  • 1:58 - 2:02
    Le te bejme nje prove te vogel para se te vazhdoj me ligjeraten time.
  • 2:02 - 2:06
    Une po u kerkoj te mendoni per dy te ardhme te ndryshme,
  • 2:06 - 2:10
    mundohuni te simuloni ne koke skenaret dhe te me thoni ke preferoni.
  • 2:10 - 2:15
    Ne njerin prej tyre fitoni llotarine, rreth 314 milione dollare.
  • 2:15 - 2:18
    Ne tjetrin jeni i paralizuar nga mesi e poshte.
  • 2:18 - 2:21
    Mendoni per nje moment.
  • 2:21 - 2:24
    Nuk besoj se do u duhej shume kohe per ta vrare mendjen.
  • 2:24 - 2:28
    Ne fakt, ekzistojne te dhena mbi keto dy grupe njerezish,
  • 2:28 - 2:30
    Te dhena mbi sa te lumtur ndjehen ata.
  • 2:30 - 2:33
    Dhe kjo eshte tamam ajo qe prisnit apo jo?
  • 2:33 - 2:36
    Faktet tregojne dicka tjeter. Keto i sajova vete!
  • 2:36 - 2:41
    Keto jane te dhenat.Nuk e kaluat testin e pare rrufe qe ne pese minutat e para te leksionit.
  • 2:41 - 2:45
    Fakti qendron qe nje vit pas paralizimit,
  • 2:45 - 2:50
    apo pas fitimit te llotarise, fituesit e llotarise dhe te paralizuarit
  • 2:50 - 2:52
    jane njesoj te lumtur me jeten e tyre.
  • 2:52 - 2:55
    Mos u ndjeni keq qe nuk e kaluat testin e pare rrufe,
  • 2:55 - 2:58
    Se te gjithe deshtojne ne testet rrufe tere kohes.
  • 2:58 - 3:01
    Puna kerkimore ne laboratorin tim,
  • 3:01 - 3:04
    po dhe ajo e ekonomisteve dhe psikologeve ne te gjithe vendin,
  • 3:04 - 3:07
    na ka cuar ne zbulimin e nje gjeje te mahnitshme.
  • 3:07 - 3:10
    ne zbulimin e efektit te paragjykimit
  • 3:10 - 3:13
    qe eshte ne fakt tendenca e pajisjes simuluese per te keqfunksionuar.
  • 3:13 - 3:17
    Per te na bere te besojme qe rezultate te ndryshme
  • 3:17 - 3:20
    jane me te ndryshme nga njera tjetra se sa ne realitet.
  • 3:20 - 3:22
    Nga studime ne laborator apo ne praktike,
  • 3:22 - 3:26
    veme re se te fitosh apo te humbesh zgjedhjet apo nje te dashur,
  • 3:26 - 3:31
    te ngrihesh apo jo ne pergjegjesi, te kalosh apo jo nje provim,
  • 3:31 - 3:36
    etj etj jane ngjarje shume me pak jetegjata apo vendimtare
  • 3:36 - 3:39
    sesa ne i presim ato te jene.
  • 3:39 - 3:42
    Ne fakt, nje studim i koheve te fundit arriti ne perfundimin qe per mua eshte shokues
  • 3:42 - 3:47
    se disa nga traumat me te medha jetesore ndikojne mbi njerezit vetem
  • 3:47 - 3:50
    ne 3 muajt pasardhes dhe,
  • 3:50 - 3:51
    me ca perjashtime te rralla,
  • 3:51 - 3:54
    nuk ndikojne fare ne lumturine tuaj.
  • 3:54 - 3:57
    Pse?
  • 3:57 - 4:01
    Sepse lumturia mund te sintetizohet.
  • 4:01 - 4:05
    Sir Thomas Brown shkruan ne 1642, "Jam njeriu me i lumtur nder te gjallet.
  • 4:05 - 4:11
    Kam brenda meje ate cka me ndihmon te kthej varferine ne pasuri, fatkeqesine ne mbaresi
  • 4:11 - 4:15
    Jam me i pathyeshem se Akili; fati nuk ka nje vend ku mund te me demtoje."
  • 4:15 - 4:19
    C'pajisje te mahnitshme ka ky njeri ne koken e tij?
  • 4:19 - 4:24
    Po te njejten qe kemi te gjithe ne te tjeret.
  • 4:24 - 4:30
    Qeniet njerezore kane nje sistem qe ne e quajme imuno-psiqik.
  • 4:30 - 4:35
    Nje sistem procesesh njohese, kryesisht te pandergjegjshme,
  • 4:35 - 4:39
    qe e ndihmojne ate te ndryshoje pikepamjet mbi boten,
  • 4:39 - 4:43
    ne menyre qe te ndihen me mire mbi ambjentin qe i rrethon.
  • 4:43 - 4:45
    Edhe ju si Sir Thomas keni po te njejten pajisje.
  • 4:45 - 4:49
    por ndryshe nga Sir Thomas, ju nuk jeni ne dijeni qe e keni.
  • 4:49 - 4:55
    Ne e "sintetizojme" lumturine, por mendojme se ajo eshte dicka qe duhet gjetur.
  • 4:55 - 5:00
    Besoj, se nuk keni nevoje per shembuj te "sintetizimit" te lumturise.
  • 5:00 - 5:03
    Megjithate do t'ju jap ca fakte nga disa eksperimente.
  • 5:03 - 5:06
    Nuk do u duhet te kerkoni shume per te gjetur shembuj.
  • 5:06 - 5:09
    Si nje prove per veten, me qe e perdor kete disa here ne leksionet qe jap,
  • 5:09 - 5:13
    kam marre me vete nje kopje te New York Times per te gjetur disa shembuj te "sintetizimit" te lumturise
  • 5:13 - 5:15
    Ja ku jane tre burra qe e bejne kete.
  • 5:15 - 5:18
    "Une ndjehem me mire fizikisht, financiarisht, emocionalisht dhe menderisht
  • 5:18 - 5:22
    dhe pothuaj ne cdo aspekt tjeter." "Nuk kam as keqardhjen me te vogel.
  • 5:22 - 5:25
    Ishte nje eksperience e lavdishme." "Mendoj se doli keshtu per me mire"
  • 5:25 - 5:27
    Kush dreqin na qenkan keto personazhe kaq te lumtura?
  • 5:27 - 5:29
    I pari eshte Jim Wright.
  • 5:29 - 5:33
    Disa nga ju ndoshta e mbajne mend akoma: ai ishte kryetari i dhomes se perfaqesuesve
  • 5:33 - 5:37
    qe dha doreheqjen kur nje republikan i ri i quajtur Newt Gingrich
  • 5:37 - 5:40
    zbuloi disa parregullsira ne lidhje me nje liber te tij
  • 5:40 - 5:42
    Ai humbi cdo gje. Demokrati me i fuqishem ne vend,
  • 5:42 - 5:43
    humbi cdo gje.
  • 5:43 - 5:46
    Humbi parate, pushtetin.
  • 5:46 - 5:48
    C'thote ai pas gjithe ketyre viteve mbi kete ngjarje?
  • 5:48 - 5:51
    "Une ndjehem me mire fizikisht, financiarisht, emocionalisht dhe menderisht
  • 5:51 - 5:53
    dhe pothuaj ne cdo aspekt tjeter."
  • 5:53 - 5:55
    Cfare aspekti tjeter ka lene jashte?
  • 5:55 - 5:59
    Aspektin perimor, mineral apo shtazor? Ai i ka mbuluar te tera.
  • 5:59 - 6:01
    Moreese Bickhamit mund te mos ia keni degjuar emrin.
  • 6:01 - 6:05
    Ai u shpreh keshtu pasi u lirua nga burgu.
  • 6:05 - 6:07
    Ishte 78 vjet dhe kish qene 37 vjet ne burgun
  • 6:07 - 6:10
    e Luizianes per nje krim qe nuk e kish kryer ai.
  • 6:10 - 6:12
    Me ne fund u deklarua i pafajshem,
  • 6:12 - 6:15
    ne moshen 78 vjecare ne saje te proves se ADN-se.
  • 6:15 - 6:17
    Si e komentoi ai pervojen e tij?
  • 6:17 - 6:19
    "Nuk kam as keqardhjen me te vogel. Ishte nje eksperience e lavdishme."
  • 6:19 - 6:21
    E lavdishme! Ai nuk po thote:
  • 6:21 - 6:23
    "Epo kishte dhe atje ca djem te mire. Kishte dhe nje palester."
  • 6:23 - 6:24
    Ishte "e lavdishme,"
  • 6:24 - 6:28
    nje fjale qe ne e perdorim per nje ekperience thuaj mistike.
  • 6:28 - 6:32
    Harry S. Langerman, kete ndoshta mund ta njihni, i shqiptoi keto fjale
  • 6:32 - 6:35
    teksa lexoi ne 1949 nje artikull te shkurter ne gazete
  • 6:35 - 6:39
    mbi nje kioske te vogel hamburgerash te dy vllezerve te quajtur McDonalds.
  • 6:39 - 6:41
    Dhe ai mendoi, "Kjo eshte vertete nje ide e lezetshme!"
  • 6:41 - 6:43
    Ai shkoi ti gjente ata. Ata i thane:
  • 6:43 - 6:45
    "Ta japim ekskluzivitetin per 3,000 dollare."
  • 6:45 - 6:49
    Harry u kthye ne New York, dhe i kerkoi vellait te tij, nje bankieri
  • 6:49 - 6:50
    ti jepte nje kredi prej 3,000 dollaresh.
  • 6:50 - 6:52
    Fjalet e pavdekshme te vellait te tij ishin:
  • 6:52 - 6:53
    "Ti je idiot. E kush ha hamburgera?!"
  • 6:53 - 6:56
    Nuk i dha borxh te vellait, dhe sic dihet 6 muaj me vone
  • 6:56 - 6:58
    Ray Croc pati tamam te njejten ide.
  • 6:58 - 7:00
    Njerezit sic duket hengerkan hamburgera,
  • 7:00 - 7:04
    dhe Ray Croc, per ca kohe, ishte njeriu me i pasur ne Amerike.
  • 7:05 - 7:07
    Dhe ne fund - me e bukura!
  • 7:07 - 7:12
    Disa nga ju ndoshta e njohin kete foto te hershme te Pete Best,
  • 7:12 - 7:14
    bateristit fillestar te Beatles,
  • 7:14 - 7:17
    deri ne mometin kur ata sic e dini e "hoqen qafe"
  • 7:17 - 7:20
    dhe moren fshehurazi tij Ringon ne nje tur.
  • 7:20 - 7:22
    Ne 1994 kur i bene nje interviste, Pete Best,
  • 7:22 - 7:25
    qe ende eshte muzikant dhe baterist
  • 7:25 - 7:28
    kish vetem kaq per te thene: " Jam me i lumtur sesa po te isha me Beatles."
  • 7:28 - 7:31
    Mire atehere. Kemi nje gje te rendesishme per te mesuar nga keta njerez -
  • 7:31 - 7:33
    sekretin e lumturise.
  • 7:33 - 7:35
    Ja pra tek eshte.
  • 7:35 - 7:38
    Fillimisht: grumbullo pasuri, pushtet dhe prestigj,
  • 7:38 - 7:41
    dhe pastaj humbi te gjitha. (Qeshje)
  • 7:41 - 7:44
    Se dyti: kalo sa me shume kohe te jete e mundur ne burg.
  • 7:44 - 7:49
    (Qeshje). Se treti: ndihmo dike tjeter te behet shume shume i pasur. (Qeshje)
  • 7:49 - 7:53
    dhe se fundi: mos u be kurre pjese e Beatles. (Qeshje)
  • 7:53 - 7:58
    Tani, ashtu si dhe Ze Frank, une mund te parashikoj ate qe po mendoni
  • 7:58 - 8:00
    "Posi posi!" Ne momentin kur njerezit
  • 8:00 - 8:04
    "sintetizojne" lumturine, ashtu sic kane bere dhe keta zoterinjte,
  • 8:04 - 8:08
    te gjithe buzeqeshim, rrotullojme syte me dyshim dhe themi:
  • 8:08 - 8:11
    "Posi, ty as nuk te pelqente ajo lloj pune."
  • 8:11 - 8:12
    "Posi. Ti nuk kishe aq gjera
  • 8:12 - 8:15
    te perbashketa me te,
  • 8:15 - 8:17
    dhe e kuptove tamam ne kohen
  • 8:17 - 8:19
    kur ajo te hodhi syve unazen e fejeses."
  • 8:19 - 8:23
    Ne qeshim plot ironi sepse besojme se lumturia e "sintetizuar"
  • 8:23 - 8:26
    nuk eshte njesoj si ajo qe ne quajme lumturi e natyrshme.
  • 8:26 - 8:27
    Cila eshte domethenia e ketyre koncepteve?
  • 8:27 - 8:31
    Lumturia e natyrshme eshte kur marrim ate cka duam,
  • 8:31 - 8:36
    ndersa "sintetikja" eshte ajo qe perjetojme kur nuk marrim ate qe duam.
  • 8:36 - 8:39
    Ne shoqerine tone besojme se,
  • 8:39 - 8:42
    lumturia e "sintetizuar" eshte me inferiore.
  • 8:42 - 8:44
    Pse mendojme keshtu?
  • 8:44 - 8:48
    Eshte shume e thjeshte. Cfare lloj ekonomie do te vazhdonte
  • 8:48 - 8:49
    te zhvillohej nese
  • 8:49 - 8:55
    ne do te besonim qe edhe sikur te mos merrnim cfare donim do ishim po aq te lumtur sa ne te kunderten?
  • 8:55 - 8:59
    Duke i kerkuar te falur shokut time Matthieu Ricard,
  • 8:59 - 9:01
    them se nje mapo plot me murgj budiste,
  • 9:01 - 9:03
    nuk do kishte aq fitim,
  • 9:03 - 9:07
    sepse ata nuk do deshironin shume gjera.
  • 9:07 - 9:10
    Une dua tu propozoj tezen qe lumturia "sintetike" eshte
  • 9:10 - 9:13
    po aq e vertete e jetegjate
  • 9:13 - 9:16
    sa lumturia qe takoni rastesisht
  • 9:16 - 9:19
    kur gjeni tamam ate qe kerkonit.
  • 9:19 - 9:20
    Une jam shkencetar dhe nuk do te perdor retoriken,
  • 9:20 - 9:22
    por do ju paraqis ca te dhena per t'ju bindur.
  • 9:23 - 9:25
    Do ju tregoj fillimisht te dhenat e nje modeli eksperimenti qe perdoret
  • 9:25 - 9:29
    per te treguar "sintezen" e lumturise
  • 9:29 - 9:31
    mes njerezve normale. Kete model nuk e kam krijuar une.
  • 9:31 - 9:34
    Eshte nje paradigme 50-vjecare dhe quhet paradigma e zgjedhjes se lire.
  • 9:34 - 9:36
    Eshte shume i thjeshte.
  • 9:36 - 9:39
    Merrni per shembull 6 objekte
  • 9:39 - 9:41
    dhe kerkojini dikujt ti radhise ato sipas preferences.
  • 9:41 - 9:44
    Ne kete rast eskperimenti bazohet ne radhitjen e
  • 9:44 - 9:46
    6 posterave te pikturave te Monese.
  • 9:46 - 9:48
    Secili mund te radhise posterat e Monese,
  • 9:48 - 9:50
    ne baze te preferences.
  • 9:50 - 9:52
    Tani u japim nje zgjedhje:
  • 9:52 - 9:55
    "Ne kemi disa postera shtese ne dollap.
  • 9:55 - 9:57
    Do ju japim nje si cmim dhe mund ta merrni me vete ne shtepi.
  • 9:57 - 10:00
    Por kemi vetem posterat 3 dhe 4,"
  • 10:00 - 10:03
    i themi pjesemarresit ne eksperiment. Kjo zgjedhje eshte paska e veshtire
  • 10:03 - 10:06
    sepse asnje nga dy posterat nuk eshte nder me te preferuarit,
  • 10:06 - 10:09
    por ne menyre te natyrshme, njerezit zgjedhin 3shin
  • 10:09 - 10:11
    sepse u pelqente pak me shume se 4a.
  • 10:12 - 10:15
    Ca kohe me vone - te themi pas 15 minutash apo ditesh -
  • 10:15 - 10:18
    i paraqisim subjekteve te njejtet poster
  • 10:18 - 10:20
    dhe i kerkojme atyre ti radhisin perseri
  • 10:20 - 10:22
    "Na thoni se cilat jane preferencat tuaja."
  • 10:22 - 10:25
    Cfare ndodh? Vereni se si "sintetizohet" lumturia.
  • 10:25 - 10:29
    Rezultati i meposhtem eshte dicka qe perseritet cdo here.
  • 10:29 - 10:30
    Tani do shihni se si "sintetizohet" lumturia.
  • 10:30 - 10:35
    A doni ta shihni perseri? Lumturi!
  • 10:35 - 10:37
    "Ajo poster qe mora une eshte me e mire sec mendoja!
  • 10:37 - 10:39
    Tjetra eshte kot fare!"
  • 10:39 - 10:41
    (Qeshje) Kjo eshte "sinteza" e lumturise.
  • 10:41 - 10:47
    Cili do ishte reagimi juaj? "Posi posi!"
  • 10:47 - 10:50
    Tani te shohim eksperimentin qe beme,
  • 10:50 - 10:51
    dhe shpresoj qe ky do t'ju binde qe
  • 10:51 - 10:54
    "Posi posi!" nuk eshte pergjigjia e duhur.
  • 10:54 - 10:56
    Ne beme nje eksperiment me nje grup pacientesh
  • 10:56 - 10:59
    qe kishin amnezi anterograde. Keta jane paciente te shtruar ne spital.
  • 10:59 - 11:01
    Shumica e tyre kane sindromen e Korsakovit,
  • 11:01 - 11:06
    nje psikoze polineurotike - kane pire shume alkol ne te shkuaren,
  • 11:06 - 11:08
    dhe nuk mund te krijojne kujtese te re.
  • 11:08 - 11:12
    Huh? Ata mbajne mend femijerine e tyre po nese i prezantohesh per here te pare,
  • 11:12 - 11:13
    dhe pastaj largohesh,
  • 11:13 - 11:15
    kur kthehesh perseri nuk te mbajne mend.
  • 11:16 - 11:19
    Sollem posterat e Monese ne spital.
  • 11:19 - 11:23
    I kerkuam pacienteve ti radhisnin ato
  • 11:23 - 11:26
    sipas preferences.
  • 11:26 - 11:30
    U dhame atyre me pas zgjedhjen mes posterit 3 dhe 4
  • 11:30 - 11:32
    Po ashtu si ne rastin e subjekteve normale, ata thane,
  • 11:32 - 11:34
    "Eh doktor! Fantastike! Do me pelqente te kisha nje poster.
  • 11:34 - 11:36
    Po marr treshin."
  • 11:36 - 11:40
    I thame qe do ua postonim posterin tre.
  • 11:40 - 11:43
    I mblodhem materialet, dolem nga dhoma,
  • 11:43 - 11:45
    dhe qendruam gjysem ore.
  • 11:45 - 11:48
    Hyme ne dhomes perseri dhe thame,"Ckemi, u kthyem."
  • 11:48 - 11:52
    Pacientet, sic pritej thane, "Ah, me vjen keq, doktor,
  • 11:52 - 11:54
    une kam problem me kujtesen, prandaj jam ketu.
  • 11:54 - 11:56
    Nese te kam takuar me pare, nuk e mbaj mend."
  • 11:56 - 11:59
    "Vertet, Jim, nuk te kujtohet? Une sapo isha ketu me posterat e Monese."
  • 11:59 - 12:02
    "Me vjen keq. Nuk e kam idene."
  • 12:02 - 12:05
    "S'ka problem Jim. Ajo qe dua eshte te rradhitesh keto postera
  • 12:05 - 12:10
    sipas preferences, nga ai qe te pelqen me shume tek ai me pak."
  • 12:10 - 12:12
    E c'bene ata? Ne fillim le te kontrollojme ne se jane vertet
  • 12:12 - 12:14
    amneziake. I pyetem ata te na thoshin,
  • 12:14 - 12:18
    se cili prej posterave ishte i tyre,
  • 12:18 - 12:21
    ke zgjodhen radhen e kaluar.
  • 12:21 - 12:25
    Ne vume re qe ata vetem hamendesojne.
  • 12:25 - 12:27
    Ky eshte grupi i kontrollit, sepse nese e beja kete me ju,
  • 12:27 - 12:29
    te gjithe do te dinit se ke poster zgjodhet.
  • 12:29 - 12:31
    Po me amneziaket eshte ndryshe,
  • 12:31 - 12:37
    ata nuk e kane idene. As foton e tyre nuk e dallojne dot.
  • 12:37 - 12:41
    Grupi i kontrollit ben tamam "sintetizimin" e lumturise.
  • 12:41 - 12:43
    Vertet? Ky eshte ndryshimi ne preference
  • 12:43 - 12:46
    nga hera e pare ne te dyten.
  • 12:46 - 12:47
    Grupi i kontrollit demonstron
  • 12:47 - 12:49
    - ate magjine qe une u tregova -
  • 12:49 - 12:52
    tani po jua tregoj ne menyre me grafike -
  • 12:52 - 12:55
    "E imja eshte me mire sec mendova. Ajo qe nuk zgjodha
  • 12:55 - 12:58
    nuk eshte aq e mire sa mendoja."
  • 12:58 - 13:03
    Amneziaket bejne po te njejten gje. Mendoni per nje cast.
  • 13:03 - 13:06
    Keta njerez preferojne ate qe cka zoterojne,
  • 13:06 - 13:09
    paveresisht se nuk e dine qe eshte e tyrja.
  • 13:10 - 13:13
    "Posi, posi" nuk eshte pergjigjia e duhur!
  • 13:14 - 13:17
    Teksa "sintetizuan" lumturine keta njerez,
  • 13:17 - 13:20
    ndryshuan realisht reagimet e tyre
  • 13:20 - 13:25
    reagimet e tyre emocionale, hedonike dhe estetike ndaj posterit.
  • 13:25 - 13:28
    Ata nuk po reagojne ashtu sepse e zoterojne gjene,
  • 13:28 - 13:31
    sepse kete fakt nuk e dine.
  • 13:32 - 13:35
    Kur psikologet u tregojne histograma,
  • 13:35 - 13:38
    e dini qe ata po u tregojne mesataren e disa njerezve.
  • 13:38 - 13:42
    e megjithate te gjithe ne e kemi kete sistem imuno-psiqik
  • 13:42 - 13:44
    kapacitetin per te "sintetizuar" lumturine
  • 13:44 - 13:47
    por disa nga ne ia dalin me mire se te tjeret.
  • 13:47 - 13:51
    Disa situata na lejojne ta bejme kete me mire
  • 13:51 - 13:54
    sesa disa te tjera.
  • 13:55 - 13:59
    Me sa duket liria -
  • 13:59 - 14:02
    pra aftesia per ta bere mendjen te nderroje mendje -
  • 14:02 - 14:05
    eshte nje shok i mire i lumturise natyrore, sepse na lejon te zgjedhim
  • 14:05 - 14:10
    mes disa skenareve te kendshem te se ardhmes ate me te pelqyeshmin.
  • 14:10 - 14:12
    Por liria per te zgjedhur
  • 14:12 - 14:16
    per te ndryshuar apo ndare mendje - eshte armiku i lumturise "sintetike."
  • 14:16 - 14:18
    Tani do ju them pse.
  • 14:18 - 14:19
    Dilbert e di kete sigurisht.
  • 14:19 - 14:21
    Po e lexoni kete nderkohe qe une flas.
  • 14:21 - 14:23
    "Dogbert, asistenca teknike. Si mund t'ju abuzoj?"
  • 14:23 - 14:26
    "Printeri me nxjerr nje faqe te zeze pas cdo dokumenti qe printoj."
  • 14:26 - 14:28
    "E pse ankohesh kur merr leter qyl?"
  • 14:28 - 14:30
    "Qyl? A nuk po marr thjesht letren time?"
  • 14:30 - 14:32
    "Egad, te lutem! Shih pak cilesine e letres qyl
  • 14:32 - 14:33
    dhe krahasoje me letren normale qe eshte kot fare!
  • 14:33 - 14:36
    Vetem nje budalla apo genjeshtar do thoshte se jane njesoj!"
  • 14:36 - 14:39
    "Hm! Tani qe po ma thua, kjo sikur eshte ca si e mendafshte!"
  • 14:39 - 14:41
    "Cpo ben?"
  • 14:41 - 14:44
    "Po mundohem te ndihmoj njerezit te pranojne qe gjerat mund te ndryshojne" Tamam.
  • 14:44 - 14:47
    Sistemi imuno-psiqik punon me mire
  • 14:47 - 14:51
    kur ne jemi te paralizuar, pa rrugedalje.
  • 14:51 - 14:53
    Ky eshte dhe ndryshimi mes nje takimi dashurie dhe marteses. Apo jo?
  • 14:53 - 14:55
    Dua te them kur del ne nje takim te pare dashurie,
  • 14:55 - 14:57
    dhe djali kruan hundet; thjesht nuk e takon ate perseri.
  • 14:57 - 14:59
    Nese je i martuar me nje djale qe krruan hunden?
  • 14:59 - 15:00
    Eh, po ai e ka zemren flori ama;
  • 15:00 - 15:02
    mos e prek kekun e frutave. Apo jo? (Qeshje)
  • 15:02 - 15:06
    E gjen nje menyre per tu kenaqur me cka ndodhur.
  • 15:06 - 15:09
    Ajo qe dua tu tregoj tani eshte se
  • 15:09 - 15:12
    njerezit nuk e dine kete cilesi te tyren,
  • 15:12 - 15:15
    dhe kjo padituri mund te shkaktoje nje dizavantazh te madh.
  • 15:15 - 15:17
    Ja nje eksperiment qe zhvilluam ne Harvard.
  • 15:17 - 15:20
    Ofruam nje kurs fotografie bardh e zi,
  • 15:20 - 15:23
    dhe i lejuam nxenesit te vinin dhe te mesonin si perdorej dhoma e erret.
  • 15:24 - 15:26
    I dhame atyre aparate fotografike, ata u verdallosen neper kompleksin studentor,
  • 15:26 - 15:31
    bene 12 fotografi te profesoreve te preferuar, te dhomes se tyre, qenit,
  • 15:31 - 15:33
    dhe te subjekteve te tjere qe donin ti ruanin ne kujtese,
  • 15:33 - 15:36
    Na sollen aparatet, beme nje printim te te gjithe negativeve
  • 15:36 - 15:38
    per te pare se cilat ishin 2 fotot me te mira,
  • 15:38 - 15:40
    dhe harxhuam rreth 6 ore per tu mesuar ne dhomen e erret,
  • 15:40 - 15:42
    se si ti zmadhonin dy fotot,
  • 15:42 - 15:44
    Ata bene dy foto me shkelqim 8-me-10
  • 15:44 - 15:46
    te subjekteve te rendesishme per ta dhe ne u thame,
  • 15:46 - 15:49
    "Ke do na jepni ne?"
  • 15:49 - 15:50
    Ata pergjigjen, "Me duhet tu jap nje?"
  • 15:50 - 15:53
    "Po patjeter. Na duhet nje si prove per projektin ne klase."
  • 15:53 - 15:56
    Keshtu duhet te me japesh nje prej tyre. Zgjidh.
  • 15:56 - 15:59
    Ti mban nje dhe une mbaj ate tjetren."
  • 15:59 - 16:02
    Ne kete eksperiment pati dy grupe
  • 16:02 - 16:05
    Ne te parin, u thame studenteve:"Nese e nderron mendjen
  • 16:05 - 16:08
    une e kam akoma foton tjeter
  • 16:08 - 16:12
    dhe brenda kater diteve, para se ta postoj per ne qender
  • 16:12 - 16:15
    nuk do kisha problem" - (Qeshje) - po do postohej ne "qender"-
  • 16:15 - 16:18
    ta nderroja me ty. Ne fakt
  • 16:18 - 16:19
    une mund te vij tek dhoma jote dhe te ta jap -
  • 16:19 - 16:22
    vetem me jep emailin. Ose me mire do vihem vete ne kontakt.
  • 16:22 - 16:25
    Nese e nderron mendjen, ska problem ta kthej."
  • 16:25 - 16:28
    Pjeses tjeter te studenteve u thame te kunderten:
  • 16:28 - 16:30
    "Vendosni tani.
  • 16:30 - 16:33
    Une do ta postoj foton, per...hm 2 minuta, per ne Angli.
  • 16:33 - 16:35
    Fotoja jote do fluturoje mbi Atlantik.
  • 16:35 - 16:37
    Nuk do ta shohesh me ate."
  • 16:37 - 16:40
    Gjysmes se studenteve ne secilin nga 2 grupet
  • 16:40 - 16:42
    i kerkuam te parashikoje se sa
  • 16:42 - 16:45
    shume do u pelqeje foto qe mbajne
  • 16:45 - 16:47
    dhe sa ajo qe na japin ne.
  • 16:47 - 16:50
    Gjysmen tjeter e derguam neper dhomat e tyre
  • 16:50 - 16:55
    dhe per 3-6 diten ne vijim ne matem
  • 16:55 - 16:57
    preferencat, pelqimet dhe mospelqimet e tyre mbi fotot.
  • 16:57 - 16:58
    Shihni se cilat jane rezultatet.
  • 16:58 - 17:01
    Si fillim, te shohim se cfare parashikojne studentet.
  • 17:01 - 17:05
    Ata mendojne se do pelqejne pak me shume foton qe
  • 17:05 - 17:08
    zgjedhin sesa ate qe lene por,
  • 17:08 - 17:11
    ndryshimet nuk do jene statistikisht te konsiderueshme.
  • 17:12 - 17:14
    Ka nje rritje shume te vogel ne preference
  • 17:14 - 17:17
    dhe nuk ka rendesi se ne cilin grup do jene nxenesit.
  • 17:17 - 17:22
    Gaabim! Simulimatore te keqinj. Kjo eshte ajo qe ndodhi ne te vertete.
  • 17:22 - 17:25
    Si para zgjedhjes ashtu dhe 5 dite me vone,
  • 17:25 - 17:27
    studenteve qe "ju ngeci ne dore" fotoja,
  • 17:27 - 17:28
    ata qe nuk kishin zgjedhje,
  • 17:28 - 17:33
    ata qe nuk mund te nderronin mendjen, e pelqenin goxha foton e tyre!
  • 17:33 - 17:36
    Ata qe po ngurronin - "A duhet ta nderroj?
  • 17:36 - 17:38
    A kam zgjedhur te duhuren? Ndoshta kjo nuk eshte foto e duhur?
  • 17:38 - 17:40
    Ndoshta lashe me te mire" - po torturoheshin.
  • 17:40 - 17:42
    Atyre nuk u pelqente me fotoja e tyre,
  • 17:42 - 17:44
    edhe pasi afati per ta nderruar ate skadoi,
  • 17:44 - 17:50
    gjendja nuk ndryshoi. Pse?
  • 17:50 - 17:53
    Sepse mundesia e kthimit prapa nuk favorizon
  • 17:53 - 17:55
    "sintetizimin" e lumturise.
  • 17:55 - 17:58
    Tani po ju paraqes pjesen e fundit te eksperimentit.
  • 17:58 - 18:02
    Sollem nje grup te ri me student naive te Harvardit
  • 18:02 - 18:05
    dhe u thame atyre, "Ne kemi nje kurs fotografie,
  • 18:05 - 18:07
    dhe mund ta organizojme ne nje nga dy menyrat.
  • 18:07 - 18:10
    Ju mund te merrni dy fotot dhe
  • 18:10 - 18:12
    keni 4 dite per te ndryshuar mendjen,
  • 18:12 - 18:14
    ne kursin tjeter zgjidhni dy foto
  • 18:14 - 18:16
    menjehere dhe nuk keni
  • 18:16 - 18:18
    mundesine ta nderroni mendjen. Cilin kurs do zgjidhnit?
  • 18:18 - 18:23
    "Ha! 66% e studenteve, 2/3
  • 18:23 - 18:27
    preferuan kursin ku kishin mundesi te nderronin mendje.
  • 18:27 - 18:31
    Vini re 66% e studenteve zgjodhen kursin ne te cilin
  • 18:31 - 18:35
    ata do perfundonin teper te pakenaqur me foton e tyre.
  • 18:35 - 18:41
    Kjo ndodhi sepse ata nuk i njohin kushtet si kultivohet lumturia sintetike.
  • 18:41 - 18:46
    Poeti ka shpreshur cdo gje me mire,
  • 18:46 - 18:49
    kur edhe pse ne menyre hiperbolike thote:
  • 18:49 - 18:52
    "Ska asgje te mire apo te keqe/Mendimi e ben ate te tille."
  • 18:52 - 18:55
    Poezi e lezetshme, po nuk mund te jete tamam e sakte.
  • 18:55 - 18:58
    A eshte e vertete qe gjerat nuk jane as te mira as te keqija?
  • 18:58 - 19:01
    A eshte e vertete qe nje operaction i temthit dhe nje udhetim ne Paris
  • 19:01 - 19:08
    jane njesoj? Ky duket si nje test IQ me nje pyetje.
  • 19:08 - 19:10
    Ato nuk mund te jene njesoj.
  • 19:10 - 19:13
    Ne nje stil prozaik pak me te fryre, po me afer te vertetes,
  • 19:13 - 19:16
    Adam Smith, babai i kapitalizmit modern, u shpresh si me poshte.
  • 19:16 - 19:18
    Ia vlen te ndalemi pak tek kjo thenie:
  • 19:18 - 19:22
    "Burimi i madh i fatkeqesive dhe kaosit ne jeten njerezore
  • 19:22 - 19:25
    duket se fshihet ne mbivleresimin e ndryshimit
  • 19:25 - 19:28
    midis nje gjendjeje te perhershme dhe nje tjetre...
  • 19:28 - 19:33
    Disa nga keto gjendje, pa dyshim, meritojne te jene me te preferuara,
  • 19:33 - 19:39
    po asnje nga ato nuk e meriton te deshirohet
  • 19:39 - 19:43
    me pasionin e shfrenuar qe na con drejt thyerjes se rregullave
  • 19:43 - 19:48
    te maturise ose drejtesise, drejt shkaterrimit te paqes shpirterore,
  • 19:48 - 19:52
    si pasoje e turpit tek kujtojme budallallekun tone,
  • 19:52 - 19:56
    ose e pendimit per padrejtesine e tmerrshme qe kemi treguar.
  • 19:56 - 20:01
    E thene ndryshe: disa gjera jane me te mira se te tjerat.
  • 20:01 - 20:06
    Ne duhet te kemi preferenca e te zgjedhim nje te ardhme mbi tjetren.
  • 20:06 - 20:10
    Por kur keto preferenca na sforcojne shume
  • 20:10 - 20:14
    pikerisht sepse kemi mbivleresuar ndryshimin mes zgjedhjeve,
  • 20:14 - 20:17
    atehere jemi duke rrezikuar.
  • 20:17 - 20:20
    Kur ambicia jone eshte e kufizuar, punojme te kenaqur.
  • 20:20 - 20:26
    Kur eshte e pakufizuar, genjejme, mashtrojme, vjedhim, lendojme te tjeret,
  • 20:26 - 20:30
    sakrifikojme vlera te verteta. Kur frika ka kufi,
  • 20:30 - 20:34
    ne jemi te kujdesshem e te matur.
  • 20:34 - 20:37
    Kur frikat tona jane te pakufishme dhe te ekzagjeruara,
  • 20:37 - 20:40
    jemi te shkujdesur dhe frikacake.
  • 20:40 - 20:43
    Mesimi qe une nxorra nga keto te dhena
  • 20:43 - 20:48
    eshte se deshirat dhe shqetesimet tona jana disi te zmadhuara,
  • 20:48 - 20:54
    sepse ne kemi aftesine te prodhojme pikerisht ate
  • 20:54 - 20:58
    pas te ciles rendim kur zgjedhim te jetojme
  • 20:58 - 20:59
    Faleminderit.
Title:
Dan Gilbert pyet, Pse jemi te lumtur?
Speaker:
Dan Gilbert
Description:

Dan Gilbert, autori i librit Te Gjesh Lumturine "Pa Dashje", kundershton idene se lumturia qendron ne arritjen e asaj cka deshirojme. "Sistemi yne imuno-psiqik" na mundeson te jemi vertet te lumtur edhe kur gjerat nuk shkojne sic i kishim parashikuar.

more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
20:59
Jonada Rrapo added a translation

Albanian subtitles

Revisions