Zaskakująca nauka o szczęściu

Dan Gilbert, autor "Stumbling on Happiness", kwestionuje tezę, że jesteśmy nieszczęśliwi, jeśli nie dostaniemy tego, czego chcemy. Nasz "psychologiczny system odpornościowy" pozwala nam odczuwać szczęście nawet wtedy, gdy rzeczy nie idą zgodnie z planem.

Kiedy masz 21 minut na wystąpienie,

dwa miliony lat
wyglądają na szmat czasu.

Z punktu widzenia ewolucji,
2 miliony lat to drobiazg,

a jednak przez 2 miliony lat
ludzki mózg prawie potroił swoją masę,

od 500 g mózgu naszego przodka, Habilis,

do prawie 1,5 kg sztuki mięsa,

którą każdy ma między uszami.

Co takiego jest w dużym mózgu,

że natura tak hojnie nas nim obdarzyła?

Okazuje się,
że gdy mózg rośnie trzykrotnie,

nie tylko staje się trzy razy większy,

ale też zyskuje nowe struktury.

Mózg urósł głównie dlatego,
że dostał nową część,

tak zwany płat czołowy,

a zwłaszcza część zwaną korą przedczołową.

Jaka korzyść z kory przedczołowej

usprawiedliwia kapitalny remont czaszki,

w ewolucyjnym mgnieniu oka?

Okazuje się, że kora przedczołowa
odpowiada za wiele rzeczy,

a jedną z najważniejszych

jest symulacja doznań.

Piloci trenują w symulatorze lotu,

by nie mylić się w samolocie.

Fenomen adaptacji istot ludzkich

polega na umiejętności
doświadczania rzeczy w wyobraźni,

zanim wypróbuje się je w prawdziwym życiu.

Tej sztuczki nie potrafił
żaden z naszych przodków,

ani żadne zwierzę dzisiaj.

To niesamowite przystosowanie.

Obok przeciwstawnych kciuków,
postawy wyprostowanej i mowy

to jeden z powodów,
dla których nasz gatunek zszedł z drzew

i znalazł się w centrach handlowych.

(Śmiech)

Każdy z was to robi.

Nie ma lodów o smaku
wątróbkowo-cebulowym,

nie dlatego, że zostały
wypróbowane i odrzucone,

lecz dlatego, że nie opuszczając fotela,

umiesz zasymulować ten smak

i z góry powiedzieć "ohyda".

Zobaczmy jak działają
symulatory doświadczenia.

Przeprowadzimy krótki test,
zanim pójdę dalej.

Rozważcie dwie różne wizje przyszłości.

Spróbujcie je zasymulować
i powiedzcie, którą wolicie.

Jedna to wygrana na loterii.
Chodzi o 314 milionów dolarów.

Druga to całkowite porażenie.

(Śmiech)

Pomyślcie przez chwilę.

Pewnie nie czujecie potrzeby,
żeby zbyt długo myśleć.

Co ciekawe, mamy dane
na temat tych dwóch grup ludzi,

na temat tego, jak są szczęśliwi.

Tego się właśnie spodziewaliście, co?

Ale to nie są dane. Zmyśliłem je!

Oto prawdziwe dane.

Zawaliliście test
po pięciu minutach lekcji.

Okazuje się bowiem,
że w rok po utracie kontroli nad nogami

i w rok po wygranej w na loterii

zarówno zwycięzcy jak i paralitycy

są tak samo zadowoleni ze swojego życia.

Nie przejmujcie się wynikiem testu,

bo wszyscy wciąż oblewają wszystkie testy.

Badania, które przeprowadzało
moje laboratorium

oraz ekonomiści
i psychologowie w całym kraju,

wykazały coś zaskakującego.

Coś, co nazywamy tendencyjnością wpływu,

czyli tendencją symulatora
do wadliwego działania.

Symulator przekonuje nas,
że zróżnicowanie wyników

jest większe niż w rzeczywistości.

Z badań w terenie i w laboratorium widać,

że wygrana lub przegrana w wyborach,
pozyskanie albo strata partnera,

otrzymanie lub utrata awansu,
zdanie lub oblanie egzaminu

mają znacznie mniejszy wpływ,
są mniej intensywne i długotrwałe,

niż się oczekuje.

Jak wynika z ostatnich badań,

co mnie powaliło,

wielkie traumy życiowe,

od których minęło ponad trzy miesiące,

z paroma wyjątkami,

nie mają wpływu na nasze szczęście.

Dlaczego?

Ponieważ szczęście można syntetyzować.

Sir Thomas Brown napisał w 1642 roku:

"Jestem najszczęśliwszym z żyjących.

Mam zdolność zmiany biedy w bogactwo,

przeciwności losu w powodzenie.

Jestem bardziej nietykalny niż Achilles;

szczęście nie może mnie tknąć".

Jaką niesamowitą maszynerię
ma w głowie ten facet?

Otóż tę samą, jaką posiada każdy z nas.

Istoty ludzkie mają coś,

co można nazwać
psychologicznym układem odpornościowym.

System procesów poznawczych,
w większości nieświadomych,

który pomaga zmienić pogląd na świat tak,

że poprawia samopoczucie
w bieżącej sytuacji.

Jak Sir Thomas, ty także masz tę maszynę.

Ale w odróżnieniu od niego,
chyba o tym nie wiesz.

Syntetyzujemy szczęście, choć myślimy,
że szczęście trzeba znaleźć.

Nie trzeba chyba dawać wam

zbyt wielu przykładów ludzi,
którzy wytwarzają szczęście.

Pokażę kilka dowodów eksperymentalnych,

nie trzeba ich daleko szukać.

Ponieważ wspominam o tym w wykładach,
sam podjąłem wyzwanie.

Poszukałem w New York Times przykładów
ludzi syntetyzujących szczęście.

Oto trzej goście syntetyzujący szczęście.

"Czuję się znacznie lepiej fizycznie,
finansowo, emocjonalnie, umysłowo",

"Nie żałuję ani minuty.
to było cudowne przeżycie",

"To był najlepszy obrót spraw".

Co za ludzie są tak cholernie szczęśliwi?

Pierwszy to Jim Wright.

Był przewodniczącym Izby Reprezentantów

i zrezygnował w niesławie,
kiedy młody Republikanin, Newt Gingrich,

odkrył jego przekręt finansowy.

Stracił wszystko.

Jeden z najpotężniejszych
Demokratów w kraju

stracił wszystko.

Stracił pieniądze, władzę.

I co ma do powiedzenia wiele lat później?

"Czuję się znacznie lepiej fizycznie,
finansowo, emocjonalnie, umysłowo

i w każdy inny sposób".

Jak jeszcze można czuć się lepiej?

Warzywnie? Mineralnie? Zwierzęco?
Chyba niczego nie pominął.

O drugim pewnie nigdy nie słyszeliście.

Moreese Bickham powiedział te słowa,
gdy go zwalniano.

Miał 78 lat. 37 spędził
w więzieniu stanowym w Louisianie

za przestępstwo, którego nie popełnił.

Został uniewinniony w wieku 78 lat,

dzięki dowodom DNA.

Co mówił na temat tych doświadczeń?

"Nie żałuję ani minuty.
To było cudowne przeżycie".

Cudowne! Ten facet nie mówi:

"Było kilku fajnych chłopaków i siłownia".

Było "cudownie,"

zwykle rezerwujemy to słowo
dla opisów doświadczeń religijnych.

Harry S. Langerman powiedział tak.

Nie udało się wam go poznać,

bo w 1949 r. przeczytał artykuł

o stoisku z hamburgerami,
należącym do dwóch braci McDonald.

Uznał, że to doskonały pomysł.

Odnalazł ich. Powiedzieli:

"Damy ci franczyzę za 3000 dolców".

Harry poprosił brata,
bankiera od inwestycji,

o pożyczenie 3000 dolarów.

Niezapomniane słowa brata brzmiały:

"Ty idioto, nikt nie je hamburgerów".

I nie pożyczył mu pieniędzy,
a sześć miesięcy później

Ray Croc miał dokładnie ten sam pomysł.

Okazało się, że ludzie jedzą hamburgery,

i przez jakiś czas Ray Croc
był najbogatszym Amerykaninem.

Teraz najlepszy ze światów.

Niektórzy rozpoznają zdjęcie
młodego Pete'a Besta,

który był pierwszym perkusistą Beatlesów,

póki mu nie uciekli pod byle pozorem

i na trasę zabrali Ringo.

W 1994 roku udzielał wywiadu.

Nadal jest perkusistą,
jest muzykiem studyjnym.

Miał do powiedzenia tylko:

"Jestem o wiele szczęśliwszy,
niż gdybym został z Beatlesami".

Możemy nauczyć się od nich czegoś ważnego,

a jest to sekret szczęścia.

I teraz wreszcie zostanie wyjawiony.

1. Zdobądź bogactwo, władzę i prestiż,

a potem wszystko strać. (Śmiech)

2. Siedź w więzieniu, ile się da. (Śmiech)

3. Wzbogać kogoś innego.

I wreszcie:

za nic nie dołączaj do Beatlesów.

(Śmiech)

Jak Ze Frank, mogę teraz
przewidzieć, co pomyślicie: "Akurat".

Kiedy ludzie syntetyzują szczęście,

tak w przypadku tych dżentelmenów,

z uśmiechem przewracamy oczami, mówiąc:

"Akurat nie chciałeś tej pracy".

"Tak, jasne. Tak naprawdę

nie miałeś z nią wiele wspólnego,

i zdałeś sobie sprawę właśnie wtedy,

gdy rzuciła w ciebie
pierścionkiem zaręczynowym".

Prychamy, bo wiemy,
że syntetyzowane szczęście

nie jest tej samej jakości,
co naturalne szczęście.

Co oznaczają te terminy?

Naturalne szczęście jest wtedy,
gdy dostajemy to, czego chcieliśmy,

a syntetyczne szczęście tworzymy sami,
gdy nie tego dostajemy.

W naszym społeczeństwie
panuje mocne przekonanie,

że syntetyczne szczęście
jest w gorszym gatunku.

Skąd to przekonanie?

To bardzo proste.

Czym napędzałaby się ekonomia,

gdybyśmy uwierzyli,
że nie spełnianie zachcianek

uszczęśliwia nas tak samo,
co spełnianie?

Z całym szacunkiem
dla kolegi Matthieu Ricarda,

centrum handlowe pełne mnichów Zen

nie będzie przynosić zysków,

bo oni nie chcą niczego posiadać.

(Śmiech)

Chcę wykazać, że syntetyzowane szczęście

jest w każdym calu tak samo prawdziwe

jak szczęście, którego doświadczamy

otrzymując dokładnie to, czego oczekujemy.

Jestem naukowcem,
więc nie podeprę się retoryką,

tylko zaleję was danymi.

Najpierw pokażę
eksperymentalny paradygmat,

który demonstruje,

jak zwykli ludzie syntetyzują szczęście.

Nie ja go wymyśliłem.

To 50-letni paradygmat
zwany paradygmatem wolnego wyboru.

Jest bardzo prosty.

Prosisz badanego
o uszeregowanie 6 przedmiotów

od najbardziej do najmniej lubianego.

W tym eksperymencie używa się

reprodukcji Moneta.

Każdy potrafi uszeregować reprodukcje

od takiej ulubionej do najmniej lubianej.

Teraz dajemy ci wybór

"Przypadkiem mamy w szafie
dodatkowe reprodukcje.

W nagrodę możesz jedną wziąć do domu.

Zostały nam tylko numery trzy i cztery".

To trochę trudny wybór,

bo nie masz zdecydowanej preferencji.

Ludzie zwykle wybierają numer trzy,

bo podobał im się
odrobinę bardziej niż czwórka.

Trochę później - to może być
15 minut albo 15 dni,

badani otrzymują te same bodźce

mają je ponownie uszeregować.

"Jak bardzo podobają Ci się teraz?"

Co się dzieje?

Patrzcie jak syntetyzowane jest szczęście.

Ten rezultat powtarzał się wielokrotnie.

Oglądacie właśnie
syntetyzowanie szczęścia.

Jeszcze raz?

Szczęście!

"Ten, który mi dali jest znacznie lepszy!

Ten, którego nie dali, jest do bani!"

(Śmiech)

Tak wygląda syntetyzowanie szczęścia.

Jak na to odpowiedzieć?

"Tak, jasne!"

Kolejny eksperyment, mam nadzieję,

przekona was, że "Tak! Jasne!"

to nie była dobra odpowiedź.

Ten eksperyment przeprowadziliśmy
z grupą pacjentów

cierpiących na amnezję następczą.

To pacjencji hospitalizowani.

Większość z nich ma syndrom Korsakoffa,

psychozę wielonerwową.

Pili za dużo

i nic nowego nie potrafią zapamiętać.

Pamiętają dzieciństwo,
ale jeśli wejdziesz, przedstawisz się

i opuścisz pokój,

to jak wrócisz,
nie będą mieli pojęcia, kim jesteś.

Zabraliśmy nasze reprodukcje Moneta
do szpitala.

Poprosiliśmy, żeby pacjencji je uszeregowali

od ulubionych do najmniej lubianych.

Daliśmy im wybór między numerami 3 i 4.

Jak wszyscy inni, i oni powiedzieli:

"Dzięki, doktorze!
Obraz mi się na pewno przyda.

Wezmę numer trzy".

Wyjaśniliśmy, że numer trzy wyślemy pocztą.

Zabraliśmy rzeczy i wyszliśmy z pokoju,

odczekaliśmy pół godziny.

Wracamy do pokoju i znów się witamy.`

Poczciwi pacjenci mówią:
"Och, doktorze, przepraszam,

mam problemy z pamięcią,
dlatego tu jestem.

Jeśli się już spotkaliśmy,
to nie pamiętam".

"Naprawdę, Jim, nie pamiętasz?

Dopiero co tu byłem
z reprodukcjami Moneta?"

"Przepraszam, doktorze, pojęcia nie mam"

"Nie ma sprawy, Jim. Uszereguj to tylko

od tego, który podoba ci się najbardziej,
do tego, który podoba ci się najmniej."

Po pierwsze upewnijmy się,

czy na pewno mają amnezję.

Prosimy, żeby powiedzieli,
którą reprodukcję już mają,

którą wybrali ostatnim razem.

Otóż pacjenci z amnezją po prostu zgadują.

To warunki kontrolne. Gdybym badał was

pamiętalibyście,
którą reprodukcję wybraliście.

Ale osoby z amnezją nie mają pojęcia.

Nie umieją wybrać swojej reprodukcji.

Osoby z grupy kontrolnej
syntetyzują szczęście.

Prawda? Oto ta zmiana oceny

zmiana między pierwszym
a drugim rankingiem.

Grupa kontrolna pokazuje,

oto ta magia, którą Wam pokazywałem,

teraz przedstawię to w formie graficznej,

"To, co posiadam,
jest fajniejsze, niż sądziłem,

To, czego nie mam,

nie jest tak fajne, jak przypuszczałem."

Osoby z amnezją robią dokładnie to samo.
Pomyślcie o wynikach

Ci ludzie bardziej lubią to, co posiadają,

chociaż nie wiedzą, że to posiadają.

"Tak, jasne" to nie jest dobra odpowiedź!

Ci ludzie, kiedy syntetyzowali szczęście

naprawdę i szczerze zmienili

swoją afektywną, hedonistyczną,
estetyczną reakcję na ten plakat.

Oni nie mówią tego dlatego, że to posiadają,

ponieważ nie wiedzą, że to posiadają.

Teraz, kiedy psychologowie pokazują Wam słupki,

wiecie, że pokazują Wam średni wynik wielu ludzi.

I jak dotąd wskazują one, że wszyscy mamy psychologiczny system odpornościowy,

tą umiejętność do syntetyzowania szczęścia,

jednak niektórzy z nas, robią to lepiej niż inni.

I pewne sytuacje umożliwiają każdemu z nas działanie bardziej efektywne

niż inne sytuacje.

Okazuje się, że wolność

-- możliwość ustalenia sobie czegoś w głowie i zmiana tych ustaleń --

to przyjaciele naturalnego szczęścia, pozwalają Ci wybierać

spośród wszystkich tych wyśmienitych przyszłości, taką, która sprawi Ci najwięcej radości.

Ale wolność wyboru

-- zmiana i ustalenie czegoś w umyśle -- są wrogami syntetyzowanego szczęścia.

I zaraz pokażę Wam dlaczego.

Dilbert zresztą już to wie.

Czytajcie komiks a ja będę mówił.

"Pomoc techiczna Dogbert. Jak mogę przeszkodzić?"

"Moja drukarka wypluwa pustą stronę po każdym dokumencie."

"Dlaczego narzekasz, przecież dostajesz darmowy papier?"

"Darmowy? Czy nie dajesz mi po prostu mojego papieru?"

"Egad, człowieku! Popatrz na jakość tego darmowego papieru

w porównaniu z Twoim podłym zwykłym papierem!"

Tylko głupiec albo kłamca powiedziałby, że wyglądają tak samo!"

"Rzeczywiście, jak mi o tym powiedziałeś, wydaje się trochę bardziej jedwabisty!"

"Co robisz?"

"Pomagam akceptować ludziom rzeczy, których nie są w stanie zmienić". I rzeczywiście.

Psychologiczny układ odpornościowy działa najlepiej

jeśli jesteśmy zupełnie zablokowani, jesteśmy w pułapce.

To jest właśnie różnica między randkowaniem i ślubem, nieprawdaż?

To znaczy, wychodzisz z kimś na randkę

a on dłubie sobie w nosie. I na kolejną randkę już nie wychodzisz.

Jesteś żonaty z facetem, który dłubie w nosie?

Tak, ma złote serce

nie dotykaj tortu. Prawda? (śmiech)

Znajdujesz sposób by być szczęśliwym, mimo tego co się stało.

To co Wam chcę teraz pokazać, to że

ludzie nie wiedzą tego na swój temat,

a niewiedza, może się stać naszą największą wadą.

Oto eskperyment, który przeprowadziliśmy na Harvardzie.

Przygotowaliśmy kurs fotografii, oczywiście czarno-białej,

i pozwoliliśmy studentom przyjść i nauczyć się pracować w ciemni.

Więc daliśmy im aparaty, oni pochodzili po kampusie,

zrobili 12 zdjęć ich ulubionych wykładowców, pokojów i psów,

i wszystkich innych rzeczy, które miały być dla nich wspomnieniami z Harvardu.

Przynoszą nam aparaty, my robimy stykówkę,

oni zastanawiają się, które dwa zdjęcia są najlepsze

i spędzamy sześć godzin ucząc ich na temat ciemni,

i dwa z nich wywołują,

i mają dwa zachwycające odbitki 8x10

rzeczy, które coś dla nich znaczą, a my mówimy

"Którego z nich chcesz się pozbyć?"

Oni mówią, "Mam się któregoś pozbyć?"

"O tak. Musimy mieć jedno, jako dokumentację klasowego projektu.

Musicie mi oddać jedno. Musicie podjąć decyzję.

Jedno możecie zatrzymać, jedno zatrzymam ja."

Są dwa warunki, w których przeprowadzany jest eksperyment.

W jednym scenariuszu, mówimy studentom, "Wiecie,

jeśli chcecie zmienić zdanie, zawsze mam przy sobie tę drugą odbitkę,

i w ciągu następnych czterech dni, zanim wyślę ją do centrali

z przyjemnością" -- (śmiech) -- tak, "centrali" --

"z przyjemnością ją wymienię.

Przyjdę do Twojego pokoju, wystarczy

-- wystarczy email. Na wszelki wypadek jeszcze się odezwę.

Jeśli tylko zmienisz zdanie, zdjęcie jest jak najbardziej do odzyskania."

Druga połowa studentów usłyszała coś dokładnego odwrotnego:

"Dokonajcie wyboru. Aha,

za dwie minuty poczta jest wysyłana do Anglii.

Twoje zdjęcie będzie leciało nad Atlantykiem.

I nigdy go nie zobaczysz."

Połowa studentów, w każdym z warunków

jest pytana o ich przypuszczenia na temat tego

jak bardzo będą lubić zdjęcie, które mogli zatrzymać

i fotografię, z którą musieli się pożegnać.

Inni studenci zostali po prostu odesłani do swoich pokojów

i po sześciu dniach zbadaliśmy

ich poziom zadowolenia i satysfakcji ze zdjęć.

Popatrzcie, do jakich wyników doszliśmy.

Po pierwsze. Oto co studenci przypuszczają, że się stanie.

Myślą, że pewnie będą lubili zdjęcie, które wybrali

odrobinę bardziej niż to, które już nigdy nie zobaczą,

ale to nie są statystycznie istotne różnice.

To bardzo mały wzrost i właściwie nie ma znaczenia

czy byli w odwracalnej czy nieodwracalnej sytuacji.

Źle. Złe symulatory. Oto, co się stało naprawdę.

Zarówno zaraz przed wymianą jak i pięć dni później

ludzie, którzy zostali z fotografią,

którzy nie mieli wyboru,

którzy nie mieli możliwości zmienić zdania, bardzo je lubią!

A ci, którzy deliberowali -- "Powinienem je zwrócić?

Czy mam dobre zdjęcie? Może to jednak nie jest dobre?

Może oddałem to fajne?" -- prawie się zabijali.

Nie lubią swoich zdjęć i w rzeczywistości

nawet kiedy nie mają już możliwości wymiany zdjęć

nadal nie lubią tych, które mają. Dlaczego?

Ponieważ odwracalna sytuacja nie sprzyja

syntetyzowaniu szczęścia.

To już ostatnia część eksperymentu.

Zapraszamy zupełnie nową grupę naiwnych studentów Harvardu

i mówimy, "Wiecie, organizujemy kurs fotograficzny

i możemy to zrobić na dwa sposoby.

Możemy zrobić to tak, że kiedy weźmiesz dwa zdjęcia

masz cztery dni na zmianę zdania

albo uruchomić kurs, w którym bierzesz dwa zdjęcia

od razu decydujesz które

i nigdy nie zmieniasz zdania. W którym kursie chcielibyście wziąć udział?"

O! Aż 66 procent studentów, dwie-trzecie

preferuje kurs, w którym ma możliwość zmiany zdania.

Hello? 66 procent studentów wybiera udział w kursie, który

zapewni im głębokie niezadowolenie ze zdjęć.

Ponieważ nie znają warunków sprzyjających syntetyzowanemu szczęście.

Bard przedstawił wszystko oczywiście najlepiej i ma tutaj rację

przedstawił to jednak przesadnie:

"Nie ma dobrego lub złego / Jednak myślenie takim je czyni."

To ładna poezja, ale nie może być w pełni prawdziwa.

Czy naprawdę nie ma czegoś takiego jak dobro i zło?

Czy naprawdę operacja pęcherzyka żółciowego i wycieczka do Paryża

są dokładnie tym samym? To mi wygląda na test IQ z jednym pytaniem.

One nie mogą być tym samym.

Trochę bardziej zawiła prozą, ale bliżej prawdy

był ojciec współczesnego kapitalizmu Adam Smith, który powiedział tak.

To jest warte kontemplacji:

"Istotne źródło zarówno cierpienia jak i niedogodności ludzkiego życia

pochodzi z przecenienia różnicy

pomiędzy jedną i drugą permanentą sytuacją

Niektóre z tych sytuacji, bez wątpienia, zasługują by być faworyzowanymi

jednak żadne z nich nie zasługują by dążyć do nich

z taką pasją, która skłania nas do łamania zasad

rozsądku i sprawiedliwości, aby korumpować przyszły spokój naszych umysłów

zarówno przed wstyd na wspomnienia o naszej głupocie

jak i wyrzuty z powodu klęski naszej własnej niesprawiedliwości."

Innymi słowy: tak, pewne rzeczy są lepsze niż inne.

Powinniśmy mieć preferencje, dzięki którym wybieramy pewnie przyszłości zamiast innych

Jednak jeśli te preferencje prowadzą nas zbyt daleko i zbyt szybko

ponieważ przeceniliśmy różnicę między tymi wizjami przyszłości

jesteśmy w niebezpieczeństwie.

Kiedy nasza ambicja jest ograniczona, pracujemy z satysfakcją.

Nieograniczona ambicja prowadzi nas do kłamstwa, oszustw, kradzieży i ranienia innych,

poświęcania rzeczy które mają prawdziwą wartość. Kiedy nasze lęki są ograniczone

jesteśmy rozważni, ostrożni, działamy w przemyślany sposób.

Kiedy nasze lęki są niczym nieograniczone

jesteśmy niebezpieczni i tchórzliwi.

Lekcja, którą chcę żebyście wyciągnęli z tych danych

jest taka, że nasze zmartwienia i tęsknoty są do pewnego stopnia rozdmuchane

ponieważ mamy w sobie zdolność do wytwarzania dokładnie tego,

co wybierając doświadczenie ciągle się ścigamy.

Dziękuję.