Làm thế nào để tận dụng sự kém hiệu quả

Liệu nỗi ám ảnh về sự hiệu quả có thật sự khiến ta kém hiệu quả hơn? Trong buổi nói chuyện này, nhà văn, nhà sử học Edward Tenner thảo luận về những triển vọng và hiểm nguy mà chúng ta gặp phải trong nỗ lực hoàn thành mọi thứ càng nhanh càng tốt và đưa ra bảy cách chúng ta có thể dùng "sự kém hiệu quả đầy cảm hứng" để tạo ra năng suất cao hơn.

Ai mà không thích sự hiệu quả?

Tôi thì cực thích.

Hiệu quả là làm ít được nhiều.

Đi được xa hơn với mỗi lít xăng,
sáng hơn với mỗi oát,

nhiều từ hơn trong mỗi phút.

Làm ít được nhiều là điều tuyệt vời nhất

sau ngồi mát ăn bát vàng.

Các thuật toán, dữ liệu lớn, đám mây
đang giúp ta làm ít được nhiều.

Liệu ta đang tiến tới
một xã hội không tưởng

hay cơn ác mộng bị giám sát?

Tôi không rõ nữa.

Điều tôi quan tâm là hiện tại.

Và tôi muốn cho các bạn thấy

cách quá khứ có thể giúp ta
hiểu về hiện tại.

Chẳng có gì tổng hợp

cả những hứa hẹn và nguy hiểm
của sự hiệu quả

bằng củ khoai tây bé nhỏ.

Khoai tây bắt nguồn từ dãy Andes

và lan đến châu Âu nhờ người Inca cổ.

Khoai tây là một kiệt tác
của sự cân bằng dinh dưỡng.

Và nó có vài người bạn rất quyền lực.

Quốc vương Frederick của Đế quốc Phổ
là tín đồ đầu tiên.

Ông tin rằng khoai tây có thể giúp

làm tăng số dân Phổ khỏe mạnh.

Và càng nhiều người dân Phổ khỏe mạnh,

nghĩa là càng nhiều lính Phổ khỏe mạnh.

Và vài người trong số đó

đã bắt một dược sĩ quân đội Pháp
tên Parmentier.

Lúc đầu Parmentier phát hoảng

bởi chế độ ăn sáng, trưa và tối
toàn khoai tây dành cho tù binh,

nhưng ông dần thích thú.

Ông nghĩ chúng khiến ông trở thành
một người khỏe mạnh hơn.

Vậy nên, khi được thả,

ông tự lãnh trách nhiệm
truyền bá khoai tây tới Pháp.

Và ông có vài người bạn quyền lực.

Benjamin Franklin
khuyên ông tổ chức một bữa tiệc lớn,

tại đó mỗi món ăn đều có kèm khoai tây.

Và Franklin là một khách mời danh dự.

Thậm chí đức vua và hoàng hậu của Pháp

cũng bị thuyết phục để đeo khoai tây,

xin lỗi, hoa khoai tây trên người.

(Cười)

Đức vua cài hoa khoai tây trên áo,

và hoàng hậu thì cài
hoa khoai tây trên tóc.

Đó quả thật là một ý tưởng
quan hệ công chúng tuyệt vời.

Nhưng đó lại là cái bẫy.

Khoai tây quá hiệu quả
cho lợi ích của Châu Âu.

Ở Ai-len, nó gần như là một phép màu.

Khoai tây phát triển mạnh, dân số tăng.

Nhưng có một nguy cơ tiềm ẩn.

Khoai tây của Ai-len có một
đặc tính di truyền.

Chúng là một giống rất hiệu quả,
được gọi là Lumper.

Và vấn đề với Lumper
là bệnh tàn rụi từ Nam Mỹ

mà một cây khoai tây bị bệnh
sẽ ảnh hưởng tất cả.

Sự bóc lột tàn nhẫn của người Anh
là một phần nguyên nhân,

nhưng chính sự độc canh là lý do

dẫn đến một triệu người chết

và hai triệu người khác buộc phải di cư.

Loài cây tưởng chừng sẽ kết thúc nạn đói

lại tạo ra một trong những nạn đói
kinh khủng nhất.

Ngày nay, những vấn đề về sự hiệu quả

ít nghiêm trọng nhưng lại dai dẳng hơn.

Chúng cũng có thể kéo dài những tai họa

mà chúng phải giải quyết.

Như hồ sơ bệnh án điện tử.

Nó có vẻ là câu trả lời cho vấn đề
về chữ viết của bác sĩ,

và nó đem lại lợi ích trong việc

cung cấp dữ liệu tốt hơn nhiều
cho việc điều trị.

Thực tế thì ngược lại, nó làm tăng
gấp nhiều lần các thủ tục điện tử

và các y sĩ phàn nàn rằng
họ đang có ít đi

thay vì nhiều thời gian hơn
để thăm khám từng bệnh nhân.

Nỗi ám ảnh về sự hiệu quả thật ra
khiến chúng ta kém hiệu quả hơn.

Nó còn gây phản tác dụng
bằng các báo động giả.

Các bệnh viện có hàng trăm thiết bị
có gắn báo động.

Thường thì, chúng đều đang báo động giả.

Mất thời gian để phân biệt chính xác.

Và khoảng thời gian đó tạo ra
sự mệt mỏi, căng thẳng và một lần nữa,

gây sao lãng những vấn đề
của những bệnh nhân thật sự.

Cũng có những báo động giả
trong nhận dạng mẫu.

Xe buýt trường học, từ góc nhìn xiên,

có thể giống như một bao cát.

Cần có thời gian
để loại bỏ việc nhận dạng nhầm.

Nhận định sai cũng là một vấn đề.

Các thuật toán có thể nhận biết nhanh hơn.

Nhưng chúng chỉ có thể
cho ta biết về quá khứ.

Nhiều tác phẩm kinh điển tương lai
từng bị đánh giá thấp, như "Moby Dick,"

hay bị từ chối bởi nhiều nhà xuất bản,

như loạt truyện "Harry Potter."

Sẽ thật lãng phí khi cố tránh
mọi sự lãng phí.

Sự hiệu quả cũng là một cái bẫy
khi bị đối thủ bắt chước.

Lấy khẩu pháo 75 mm thể kỷ 19
của Pháp làm ví dụ.

Nó từng là một cỗ máy
giết người kiệt xuất.

Khẩu pháo này có thể bắn
một viên đạn mỗi bốn giây.

Nhưng điều đó cũng
không quá đặc biệt.

Điều thật sự tài tình nằm ở
cơ chế giật lùi,

khẩu pháo có thể
trả về chính xác vị trí cũ

mà không cần nhắm bắn lại.

Thế là tỷ lệ bắn trúng tăng chóng mặt.

Nó có vẻ là một giải pháp cho Pháp

để đánh bại Đức trong trận chiến tới.

Nhưng có thể dự đoán được người Đức
cũng đang làm những điều tương tự.

Vậy nên, khi Thế chiến thứ nhất bùng nổ,

chiến tranh chiến hào đã kéo dài
hơn mong đợi.

Một công nghệ được thiết kế để rút ngắn
trận chiến đã kéo dài nó.

Cái giá lớn hơn cả có lẽ là
làm lỡ mất nhiều cơ hội.

Kinh tế nền tảng đang kết nối
người mua và người bán,

có thể là một sự đầu tư tuyệt vời,

và chúng ta đã thấy điều đó
trong vài tuần qua.

Những công ty vẫn đang lỗ
hàng trăm triệu đô-la

có thể tạo nên những tỷ phú
bằng việc phát hành cổ phiếu.

Nhưng những phát minh khó khăn nhất

thuộc về vật lý và hóa học.

Chúng là những rủi ro lớn hơn.

Chúng có thể đang thất thế,
vì phần cứng là thứ khó nhai.

Việc tăng quy mô của một phát minh
vật lý hay hóa học khó hơn nhiều

so với một phát minh trên cơ sở phần mềm.

Hãy nghĩ về những cục pin.

Pin Li-ion trong các thiết bị di động
và xe hơi chạy bằng điện

đang dựa trên một nguyên lý 30 năm tuổi.

Có bao nhiêu pin
điện thoại thông minh ngày nay

có thể duy trì suốt một ngày
trong một lần sạc?

Vâng, phần cứng rất khó.

Mất hơn 20 năm để bằng sáng chế

cho phương pháp in khô,

của Chester Carlson năm 1938,

dẫn đến máy photocopy Xerox 914
trình làng năm 1959.

Công ty nhỏ, gan dạ Haloid
ở Rochester, New York

đã phải trải qua điều mà phần lớn
các công ty sẽ chẳng bao giờ chấp nhận.

Thất bại hết lần này đến lần khác,

và một trong những
vấn đề đặc biệt là cháy nổ.

Thực tế, khi 914 được tung ra thị trường,

nó vẫn có một thiết bị gọi là
thiết bị loại trừ cháy sém

nhưng thực chất nó là một đồ chữa cháy
nhỏ được cài đặt sẵn.

Câu trả lời của tôi cho tất cả mọi vấn đề
này là: sự kém hiệu quả đầy cảm hứng.

Phép đo và dữ liệu là cần thiết
nhưng không đủ.

Hãy dành vài chỗ cho trực giác
và kỹ năng con người.

Sự kém hiệu quả đầy cảm hứng
có bảy mặt.

Đầu tiên, chọn một tuyến đường thơ mộng,
đánh cược vào vận may.

Nhầm đường có khi lại bội thu.

Có lần, khi đang khám phá bờ đông
sông Mississippi,

tôi đã đi nhầm đường.

Tôi đang tiến đến một cây cầu thu phí
bắt ngang qua dòng sông lớn này,

và nhân viên thu phí nói
tôi không được quay đầu.

Vậy là tôi trả 50 xu,
giá tại thời điểm đó,

và tôi đã ở Muscatine, Iowa.

Trước đó tôi gần như
chưa từng nghe về Muscatine,

nhưng nó quả là một nơi tuyệt vời.

Muscatine có vài bãi trai
thuộc hàng dồi dào nhất thế giới.

Một thế kỉ trước,
1/3 số nút áo trên thế giới

được sản xuất tại Muscatine,

1,5 tỷ cái mỗi năm.

Những nhà máy cuối cùng giờ đã đóng cửa,

nhưng vẫn có một bảo tàng về
ngành công nghiệp sản xuất khuy trai

một trong những bảo tàng
hiếm có nhất trên thế giới.

Nhưng những nút áo chỉ là sự bắt đầu.

Chính căn nhà ở Muscatine

nơi vị chủ tịch tương lai của Trung Quốc
từng ở năm 1986,

như một thành viên của
một phái đoàn nông nghiệp.

Giờ nó là Nhà Hữu nghị Mỹ-Trung,

và nó là nơi hành hương
của các du khách Trung Quốc.

Sao tôi có thể đoán trước điều đó?

(Cười)

Thứ hai, thoát khỏi sự thoải mái.

Đôi khi sẽ hiệu quả hơn khi
thách thức bản thân.

Như Internet Vạn Vật.

Thật tuyệt vời khi có thể
kiểm soát các ánh đèn,

thiết lập bộ điều nhiệt,
thậm chí hút bụi căn phòng

mà không phải nhấc chân khỏi chỗ.

Nhưng các nghiên cứu y học đã chỉ ra

rằng thật ra việc cử động,
đứng dậy, đi lòng vòng

là một trong những điều tuyệt nhất
bạn có thể làm cho trái tim của mình.

Nó tốt cho tim mạch và vòng eo.

Thứ ba, biến sai lầm của bạn thành tiền.

Những khuôn mẫu tuyệt vời
có thể được tạo ra

bởi sự phát triển sáng tạo
của những tai nạn bất ngờ.

Tad Leski, một kiến trúc sư
của Nhà hát Metropolitan

tại Trung tâm Lincoln,

đang làm bản phác thảo
và vài giọt mực trắng rơi xuống bản vẽ.

Những người khác có thể sẽ vứt nó đi,

nhưng Leski đã lấy cảm hứng để
sản xuất chiếc đèn chùm starburst

loại đèn gần như
nổi tiếng nhất của thế kỉ 20.

Thứ tư, đôi lúc hãy thử thách bản thân.

Có thể sẽ hiệu quả hơn
khi ít thành thạo, lưu loát.

Các nhà tâm lý học gọi đó là
sự khó khăn mong muốn.

Ghi chú chi tiết với bàn phím

có vẻ như là cách tốt nhất
để nắm được bài giảng,

để có thể xem lại
bài giảng một cách chính xác nhất.

Tuy nhiên, các nghiên cứu đã chỉ ra rằng
khi chúng ta phải viết tắt,

phải tổng kết những gì người khác nói,

khi chúng ta đang ghi chú
bằng bút trên giấy,

chúng ta đang xử lý thông tin.

Chúng ta đang biến nó theo ý mình,

và chúng ta đang học một cách
chủ động hơn rất nhiều

so với khi chỉ sao chép lại
những gì đã được nói ra.

Thứ năm, thỏ khôn đào ba hang.

Độc canh có thể chí mạng.

Các bạn còn nhớ khoai tây chứ?

Nó đã hiệu quả đến khi
nó không còn hiệu quả.

Sự đa dạng cũng áp dụng
cho các tổ chức.

Phần mềm có thể cho biết điều gì khiến cho

những người trong một tổ chức
thành công trong quá khứ.

Và nó hiệu quả, đôi lúc,
trong việc sàng lọc nhân sự.

Nhưng hãy nhớ, môi trường
không ngừng thay đổi,

và phần mềm, phần mềm sàng lọc,
không có cách nào cho biết,

và chúng ta cũng không cách nào biết,
ai sẽ có ích trong tương lai.

Vậy nên, chúng ta cần phải bổ sung
cho các thuật toán

bằng trực giác và bằng việc tìm
những người

có tiểu sử đa dạng và cái nhìn đa chiều.

Sáu, sống yên ổn nghĩ tới ngày gian nguy.

Tại sao hai chiếc máy bay 737 Max lại rơi?

Chúng ta vẫn không biết rõ mọi chuyện,

nhưng chúng ta biết cách để
ngăn chặn những thảm kịch tương lai.

Chúng ta cần nhiều hệ thống độc lập.

Nếu một cái bị lỗi, những cái khác
có thể bỏ qua nó.

Chúng ta cũng cần những điều phối viên
giỏi để cứu nguy

và nó đồng nghĩa với việc
không ngừng rèn luyện.

Bảy, phung phí một cách hợp lý.

Thomas Edison là người mở đường
cho ngành điện ảnh

cũng như công nghệ ghi hình.

Không ai từng cống hiến nhiều
cho sự hiệu quả hơn ông.

Nhưng việc giảm chi phí của ông
không hiệu quả.

Quản lý của ông thuê một người
được gọi là kỹ sư hiệu quả,

người đã khuyên ông tiết kiệm tiền

bằng cách sử dụng kho phim mà
ông đã quay nhiều hơn,

quay lại ít hơn.

Edison là một thiên tài,

nhưng ông không hiểu những luật mới
về các đặc điểm của phim

và thực tế là thất bại đã trở thành
cái giá của thành công.

Nói cách khác, vài nhà làm phim kiệt xuất,
như Erich Von Stroheim thì ngược lại.

Họ là những nhà soạn kịch tài ba,

và Stroheim cũng là một
nam diễn viên đáng nhớ.

Nhưng họ không thể sống
bằng thu nhập của mình.

Nó không đủ.

Irving Thalberg, một cựu thư ký
với năng lực trực giác thiên tài,

đã có được sự phung phí hợp lý.

Đầu tiên tại Universal, rồi tại MGM,

trở thành nhà sản xuất phim lý tưởng
của Hollywood.

Tóm lại, để trở nên thật sự hiêu quả,

chúng ta cần sự kém hiệu quả
tốt nhất có thể.

Con đường ngắn nhất có thể là đường vòng

chứ không phải đường thẳng.

Charles Darwin hiểu điều đó.

Khi ông chạm trán một vấn đề khó,

ông đã tạo nên một vòng đường mòn,

con đường Sandwalk ông lập nên sau nhà.

Một con đường năng suất có thể hữu hình,
như của Darwin,

hay một con đường không thực,
hoặc một lối rẽ bất ngờ

từ con đường chúng ta đã đặt ra.

Quá hiệu quả có thể làm giảm hiệu suất.

Nhưng một ít sự kém hiệu quả đầy cảm hứng
có thể tăng cường nó.

Đôi khi, cách tốt nhất để tiến lên
là đi theo một vòng tròn.

Xin cảm ơn.

(Vỗ tay)