Η μάθηση σε έναν κόσμο γεμάτο όρια | Μαριάνθη Λιάπη | TEDxAthens

Η εκπαίδευση χρειάζεται ανασχεδιασμό και μη συμβατικό τρόπο σκέψης, σύμφωμα με τη νεαρή αρχιτεκτόνισσα, Μαριάνθη Λιάπη. Γι’ αυτό φέρνει την Αρχιτεκτονική στη σχολική τάξη.

Η Μαριάνθη Λιάπη είναι αρχιτεκτόνισσα και ερευνήτρια, και ειδικεύεται στην ποιοτική αναβάθμιση των εκπαιδευτικών χώρων μέσα από την καινοτόμο ένωση του συμμετοχικού σχεδιασμού και τη σύγχρονη maker κουλτούρα. Ανέπτυξε τη διατμηματική μεθοδολογία Εκπαιδότοποι, καθοδηγώντας τη συνεργασία ανάμεσα σε αρχιτέκτονες και δασκάλους με τους μαθητές τους σε δημιουργικές, χειροπιαστές δραστηριότητες εκμάθησης με ένα δυναμικό χωρικό αποτύπωμα που επηρεάζει θετικά το σχολείο.

Αυτή η ομιλία έγινε σε μια εκδήλωση TEDx, η οποία χρησιμοποιεί τη μορφή των συνεδρίων TED αλλά διοργανώνεται ανεξάρτητα, από μια τοπική κοινότητα. Διαβάστε περισσότερα στο http://ted.com/tedx

Σκεφτόμουν ότι εκτός απ' το να επιτεθείς
κατά μέτωπο στους φόβους σου,

ή να τους αγκαλιάσεις
μέσα από τον διαλογισμό,

υπάρχει μια δραστηριότητα,
η οποία μας προετοιμάζει

με φοβερό ποσοστό επιτυχίας
για το άγνωστο και το απροσδόκητο -

το παιχνίδι.

Όλοι μπορούμε να παίξουμε.

Το παιχνίδι δεν έχει ηλικία.

Κάπου, όμως, στην πρόοδό μας,
χάσαμε το νόημα αυτό.

Κι έχουμε συνδέσει το παιχνίδι
με το χάσιμο του χρόνου

και με την παιδιάστικη συμπεριφορά.

Για μένα, αυτός είναι ένας

απ' τους μεγαλύτερους ευνουχισμούς
στην ιστορία.

Δεν μπορώ να καταλάβω
γιατί έχουμε δαιμονοποιήσει το παιχνίδι.

Είναι μια τόσο φυσική πηγή μάθησης.

Ξεχάστε για λίγο ό,τι ξέρετε
ή ό,τι νιώθετε για το παιχνίδι.

Δείτε τo σαν μια βάση δεδομένων,

στην οποία, από πολύ μικρή ηλικία,
αποθηκεύετε σενάρια, δράσεις, αντιδράσεις,

και ανατρέχετε σε αυτά κάθε φορά
που θέλετε να βρείτε λύσεις.

Και είναι τόσο φανταστική
αυτή η βάση δεδομένων,

που λειτουργεί με έναν τέτοιο αλγόριθμο,

ο οποίος μαθαίνει από τα δεδομένα
και εξελίσσεται.

Δείτε τα παιδιά.

Τα παιδιά ζούνε μέσα από το παιχνίδι.

Εμείς, σαν παιδιά,
μάθαμε για τον εαυτό μας,

μάθαμε για τους άλλους,
μάθαμε για το περιβάλλον γύρω μας -

με τον δικό μας τρόπο,
στον δικό μας χρόνο,

μέσα από ατέλειωτες ώρες διασκέδασης.

Ποιος γονιός δεν έχει δει
το σαλόνι του σπιτιού του

να μετατρέπεται σε σκηνή από ταινία,
σε ηφαίστειο, σε διαστημόπλοιο,

μέσα από το παιχνίδι των παιδιών του.

Προφανώς, δεν χρειάζονται ένα holodeck
για να το ζήσουν αυτό,

είναι όλα εδώ μέσα,
τροφοδοτούνται από τη φαντασία,

τη βασική πηγή ενέργειας του παιχνιδιού.

Εκείνη τη στιγμή είναι αστροναύτες,
αποφεύγουν αστεροειδείς,

συνδιαλέγονται σε μια δική τους γλώσσα
με εξωγήινους.

Ζούνε στο εδώ και στο τώρα,

ενώ ταυτόχρονα
είναι στον κόσμο της φαντασίας.

Και παρόλ' αυτά δοκιμάζονται,
και σωματικά και ψυχολογικά,

κι έτσι μαθαίνουν να κατακτούν
τους φόβους τους,

έτσι μαθαίνουν να ξεπερνάνε τα όριά τους,

μέσα στο ασφαλές περιβάλλον
του παιχνιδιού.

Ήθελα κι εγώ να έχω
ένα ασφαλές περιβάλλον παιχνιδιού

όταν προετοιμαζόμουν
για την εμπειρία μου σήμερα εδώ.

Και σκέφτηκα
να χρησιμοποιήσω ένα παιχνίδι,

το οποίο το παίζω με τις κόρες μου
συνήθως στο αυτοκίνητο.

Διαλέγουμε πέντε λέξεις,

οι οποίες δεν έχουν απαραίτητα
κάποια σύνδεση μεταξύ τους,

και μετά χτίζουμε
με αυτές τις λέξεις μια ιστορία.

Οι λέξεις που διάλεξα για σήμερα είναι:

μάθηση,

παιδί,

αστροναύτης,

χώρος,

όριο.

Νομίζω το τελευταίο το περιμένατε.

Θα ξεκινήσω από τη μάθηση την ιστορία μου.

Είναι στη φύση μας να μαθαίνουμε, σωστά;

Είναι μια φυσική ανάγκη, είναι περιέργεια,
είναι θέληση, μας γεμίζει.

Και ξέρετε τι;

Είναι αυτού του είδους η μάθηση
που μας κάνει πλουσιότερους,

και ικανότερους να ξεπερνάμε
τα όρια που βρίσκουμε μπροστά μας.

Κι αυτό είναι στη φύση μας -
να ξεπερνάμε τα όρια.

Άλλωστε δε θα ήμασταν
εδώ που είμαστε σήμερα.

Τα παιδιά, λοιπόν,
έχουν μια φανταστική ικανότητα,

να συνδυάζουν αυτά τα δύο,
να μαθαίνουν και να ξεπερνάνε τα όρια.

Κι αν τους δώσουμε
σαν εργαλείο το παιχνίδι, ξέρετε τι;

Μπορούν μεγαλώνοντας να γίνουν οτιδήποτε.

Όταν είμαστε παιδιά,
είμαστε σαν βλαστοκύτταρα,

μπορούμε να γίνουμε οτιδήποτε.

Κάθε παιδί είναι εν δυνάμει μουσικός,

είναι εν δυνάμει μαθηματικός,

είναι εν δυνάμει φιλόσοφος,
είναι εν δυνάμει αστροναύτης.

Και κάποια παιδιά γίνονται αστροναύτες.

Όπως το πλήρωμα της αποστολής Apollo 17.

Ξέρετε γιατί είναι διάσημη
αυτή η αποστολή του 1972;

Είναι η πρώτη επανδρωμένη
διαστημική αποστολή,

η οποία φωτογράφισε τη Γη ολόκληρη.

Καταλαβαίνετε τι σημαίνει αυτό;

Χάρη σε αυτή τη φωτογραφία
είδαμε τον πλανήτη μας από μακριά.

Χάρη σε αυτήν την εικόνα

ξαφνικά συνειδητοποιήσαμε
ότι ξεπεράσαμε το απόλυτο όριο.

Πήγαμε από την άλλη μεριά,

σε έναν κόσμο που μέχρι τότε
ανήκε στο μεταφυσικό.

Εκεί όμως μας περίμενε μια έκπληξη.

Ό,τι μέχρι τώρα
θεωρούσαμε δεδομένο στη Γη,

έπρεπε να το ξαναμάθουμε από την αρχή.

Τι εννοώ;

Οι αστροναύτες
για δεύτερη φορά στη ζωή τους,

έπρεπε να μάθουν να κινούν
το σώμα τους με ασφάλεια.

Έπρεπε να μάθουν να τρώνε,

να κοιμούνται, να πλένονται,
ακόμα και να πηγαίνουν τουαλέτα.

Κάποιες ανέκδοτες περιγραφές
από το Human Research Program της NASA

λένε ότι κάθε φορά που πηγαίνει
μια καινούρια αποστολή

στον Διεθνή Διαστημικό Σταθμό,

το πλήρωμα που βρίσκεται ήδη εκεί
κάνει babyproof όλο το εσωτερικό,

για να μη χτυπήσουν οι νεοφερμένοι
την ώρα που προσαρμόζονται

μέσα στο καινούριο περιβάλλον.

Έχει κάποιες ομοιότητες
η ανάπτυξη του παιδιού στη Γη

με την πορεία της προσαρμογής
ενός αστροναύτη στο διάστημα.

Και αυτό που έχει ενδιαφέρον
είναι το τι γίνεται

όταν κατακτήσουν αυτές οι δύο ομάδες
αυτό το στάδιο.

Οι αστροναύτες το κατακτάνε
-μεταξύ μας- και πολύ γρήγορα

και συνεχίζουν την αποστολή τους
για την οποία έχουν εκπαιδευτεί χρόνια.

Εμένα με ενδιαφέρει, όμως,
τι γίνεται με τα παιδιά.

Σε αυτό το στάδιο τα έχουμε πετύχει
στην προσχολική ηλικία

πανευτυχή να παίζουν στο νηπιαγωγείο
και να μαθαίνουν παίζοντας.

Τι γίνεται όμως μετά,
όταν αυτά τα παιδιά πάνε στο δημοτικό;

Θα σας πω εγώ: σοκ.

Ένα μεγάλο σοκ.

Το σοκ της μετάβασης από ένα περιβάλλον
που μαθαίνω ελεύθερα στον δικό μου χρόνο,

σε ένα περιβάλλον όπου είμαι
αναγκασμένος να μάθω ακίνητος,

στον ίδιο χρόνο με όλους τους άλλους.

Είναι η μετάβαση από ένα περιβάλλον
στο οποίο μαθαίνω παίζοντας,

σε ένα περιβάλλον στο οποίο
πρέπει να μάθω αμίλητα, αδιαμαρτύρητα,

και μάλιστα μέσα σε έναν χώρο
που δεν μπορώ να πειράξω.

Και το χειρότερο ξέρετε ποιο είναι;

Το σχολείο για να λειτουργήσει
μας εξομοιώνει.

Θεωρεί ότι είμαστε όλοι το ίδιο.

Δε ρωτάει κανείς:

«Ποιες είναι οι ανάγκες σου;

Ποιες είναι οι ιδιαιτερότητές σου;

Ποια είναι τα ταλέντα σου;

Ποια είναι η μυστική σου δύναμη;»

Αυτό για μένα ήταν το καμπανάκι μου.

Σε αυτό το σημεία βρήκα
το δικό μου call for action.

Εγώ είμαι αρχιτέκτονας, στη βάση,

κι έχω την τεχνολογία σαν εργαλείο

και ερευνώ μια εναλλακτική
προσέγγιση στο σχολείο.

Μια προσέγγιση που ενισχύει
τη συμμετοχικότητα,

και ενισχύει την πολυτροπική μάθηση.

Σε ό,τι κάνω και σε ό,τι σκέφτομαι
καταλυτικό ρόλο έχει παίξει ένας άνθρωπος,

η Ίντιθ Άκερμαν, αναπτυξιακή ψυχολόγος,

η οποία μου έμαθε πώς εκεί
που οι άλλοι βλέπουν όρια και περιορισμούς

εγώ μπορώ να αλλάξω οπτική

και να ψάξω νέες δυνατότητες
και νέες πιθανές κατευθύνσεις.

Σημαντικό ρόλο έπαιξε επίσης
το Ίδρυμα Φούλμπραϊτ,

γιατί μου έδωσε μια υποτροφία,
όχι για τους βαθμούς μου,

γι' αυτό που είμαι συνολικά,
γι' αυτό που ονειρεύομαι,

γι' αυτά που θέλω,
ήθελα και θέλω ακόμα να προσφέρω.

Τι έχω κάνει, λοιπόν;

Εχώ καταφέρει -πιστεύω-
να δω το σχολείο αλλιώς.

Η δική μου προσέγγιση
πατάει σε μια αμφίδρομη,

αλλά αρκετά δυνατή σχέση,

ανάμεσα στις λέξεις
«μαθαίνω» και «αλλάζω».

Πρώτος στόχος;

Να αλλάξουμε τον τρόπο που μαθαίνουμε.

Ξέρουμε ότι τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα
μέσα από το παιχνίδι.

Αυτό, όμως, πρέπει να το πάρουμε
προσεκτικά τώρα

και να το βάλουμε
μέσα στον χώρο του σχολείου.

Εδώ είναι που βοηθάει η αρχιτεκτονική.

Γιατί η αρχιτεκτονική
μας δίνει εκείνες τις παραμέτρους

που μας βοηθάνε να αλλάξουμε
μέσα από μια βιωματική εμπειρία

-το σχολείο-

και να το μετατρέψουμε
σε έναν τόπο μάθησης.

Αυτή είναι η αφετηρία
της εναλλακτικής μου προσέγγισης.

Θέλω, λοιπόν, να πετύχω
την ποιοτική αναβάθμιση του σχολικού χώρου

και της εκπαιδευτικής διαδικασίας.

Την προσέγγισή μου
την έχω ονομάσει «Εκπαιδότοποι»,

συνδυάζοντας τις λέξεις
«εκπαίδευση», «παιδί», «παιχνίδι»,

και όλα αυτά στο δικό τους κοινό τόπο.

Τι κάνουν οι Εκπαιδότοποι;

Αποτελούν ένα ενδιάμεσο πεδίο,
στο οποίο έρχεται ένας εκπαιδευτικός

και έρχεται κι ένας αρχιτέκτονας.

Και κάθονται μαζί
και θέτουν έναν μαθησιακό στόχο.

Και μετά βρίσκουν αμοιβαία λύσεις

πώς μπορούν να πετύχουν
με την ειδίκευσή τους

αυτόν τον μαθησιακό στόχο,

χρησιμοποιώντας τον χώρο του σχολείου
μέσα από μια παιδοκεντρική προσέγγιση,

στην οποία, φυσικά,
τα παιδιά έχουν πολύ ενεργό ρόλο.

Και πάμε στο δεύτερο βήμα.

Θέλουμε να δούμε τι σημαίνει

να μπορώ να μάθω να αλλάζω
τον χώρο του σχολείου.

Ας δούμε όμως πρώτα
τι σημαίνει για μας σήμερα «σχολείο».

Νομίζω είναι το ίδιο
για όλους μας εδώ μέσα,

εδώ και χρόνια.

Είναι λες και τα σχολεία κληροδοτούνται
αυτούσια από γενιά σε γενιά.

Νομίζω η πιο ενδιαφέρουσα περιγραφή
είναι μιας μαθήτριας έκτης δημοτικού,

την οποία την κράτησα
μέσα από τη συνεργασία μας

στον Εκπαιδότοπο,
στο σχολείο της στα Χανιά.

Λέει, λοιπόν, η Γεωργία:

«Είναι 8:20. Πάλι άργησα στο σχολείο.

Είναι Μάιος έξω, έχει μια υπέροχη μέρα.

Τα παιδιά έχουν μπει στις τάξεις,

αλλά εγώ κάθομαι στην είσοδο
του σχολείου και χαζεύω το κτίριο.

Χτες οι αρχιτέκτονες με ρώτησαν
ποια είναι η γνώμη μου γι' αυτό.

Δεν ήξερα τι να απαντήσω.

Βασικά, είναι τεράστιο,

δεν έχει χρώματα,

είναι το ίδιο με το γυμνάσιο
που πηγαίνει ο αδερφός μου -

ούτε copy-paste να έκαναν.

Δε νομίζω ότι αυτό το κτίριο
έχει φτιαχτεί για παιδιά.

Πηγαίνοντας προς την τάξη μου
θυμάμαι τη διαδρομή μου στο σχολείο,

θυμάμαι να βλέπω δέντρα
και λουλούδια και χρώματα.

Στην αυλή μου όμως μέσα τίποτα.

Δυο-τρία παγκάκια, οι μπασκέτες,
οι βρύσες, και τσιμέντο παντού.

Την ώρα που χτυπάω την πόρτα
να μπω στην τάξη,

εύχομαι να έχει αλλάξει κάτι.

Τίποτα.

Τα θρανία στην ίδια σειρά, στην ίδια θέση,
κοιτώντας τον δάσκαλο στην έδρα,

στον μαυροπίνακα, και τον διαδραστικό -
το καμάρι του σχολείου».

Νομίζω ότι η περιγραφή αυτή
μας δίνει μια εικόνα

για τα περισσότερα
σχολικά περιβάλλοντα στην Ελλάδα.

Και νομίζω ότι αυτός
είναι ο ελέφαντας στο δωμάτιο,

τον οποίο όλοι τον βλέπουμε,
αλλά δεν θέλουμε να τον δείξουμε.

Και θέλουμε οι Εκπαιδότοποι να έρθουν
να αλλάξουν αυτό το περιβάλλον.

Η αλλαγή αυτή έρχεται συμμετοχικά,

έρχεται από τη βάση, bottom-up, σταδιακά,

ένας-ένας δάσκαλος με την τάξη του,

και με την ομάδα μου από το Εργαστήριο
Μεταβαλλόμενων Ευφυών Περιβαλλόντων

στο Πολυτεχνείο Κρήτης.

Τι κάνουμε όλοι μαζί;

Προγραμματίζουμε, σχεδιάζουμε
και κατασκευάζουμε πυρήνες μάθησης

μέσα στο σχολείο,
με γνώμονα τον μαθησιακό στόχο

που θέσαμε μαζί με τον δάσκαλο.

Έχουν τη δική τους εμβέλεια,
είναι μικρόκοσμοι για τα παιδιά,

με πολύ ισχυρό χωρικό αποτύπωμα.

Θέλει, για παράδειγμα, η δασκάλα
να δείξει στα παιδιά

τι σημαίνει να έχω
ένα κυβικό μέτρο μπροστά μου.

Θέλει να τα βοηθήσει
να μάθουν την ιστορία,

όχι για να γράψουν καλά στο τεστ,

αλλά για να μπορούν
να τη διηγηθούν αργότερα.

Θέλει να τα βοηθήσει
να αγαπήσουν τη λογοτεχνία.

Κι έρχονται, λοιπόν,
οι Εκπαιδότοποι να βοηθήσουν τα παιδιά,

να τους δείξουν έναν άλλον δρόμο,

πέρα από τον μονόδρομο
των σχολικών βιβλίων.

Και σε όλα αυτά έχουν και την τεχνολογία.

Τα παιδιά μαθαίνουν από μικρή ηλικία
τι είναι ένας laser cutter,

τι είναι ένας 3D-printer,

ποιες οι δυνατότητές τους,

και πώς εγώ μπορώ να τις εκμεταλλευτώ
στο δικό μου project.

Ξεκίνησα αυτή τη μεθοδολογία
στο μεταπτυχιακό μου, το 2004.

Tην εφαρμόσαμε πιλοτικά
σε κάποια σχολεία της Κρήτης,

και σήμερα την εφαρμόζουμε
στον Δήμο Αθηναίων, σε 24 σχολεία,

με την υποστήριξη
της Σύμπραξης για την Αθήνα

και χρηματοδότηση
του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος.

Καταλαβαίνω ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο
για έναν εκπαιδευτικό

να αφεθεί σε μια τόσο ανοιχτή
διαδικασία μάθησης.

Αλλά πιστέψτε με,
πρέπει να εμπιστευτούμε τα παιδιά.

Είναι φανταστικό να τα βλέπεις
πώς βυθίζονται στον ρόλο του ερευνητή,

πόσο σε ευγνωμονούν που τους έχεις
μαζί σου στην ίδια διαδικασία

και σέβεσαι τη γνώμη τους.

Είναι φανταστικό να βλέπεις
τόση όρεξη και τόση δημιουργικότητα

να ξεδιπλώνεται αβίαστα μπροστά σου.

Και αυτό παρασέρνει κι εμάς
και τους δασκάλους τους.

Οι Εκπαιδότοποι δίνουν
ένα πολύ δυνατό σετ δεξιοτήτων στα παιδιά.

Και μαζί με αυτό το σετ έρχεται
η πρωτοβουλία, η αυτενέργεια,

η κριτική σκέψη, η αλληλεπίδραση.

Γιατί;

Για να μπορούν ανά πάσα στιγμή

να είναι ικανοί να πάρουν
την κατάσταση στα χέρια τους.

Για να μη θεωρούν τίποτα δεδομένο.

Για να μπορούν όποτε θέλουν
να αλλάξουν το περιβάλλουν γύρω τους.

Αλλάζω το πώς μαθαίνω.

Μαθαίνω να αλλάζω.

Αλλάζω τον κόσμο μου.

Είδαμε ότι τα παιδιά ξέρουν να μαθαίνουν,

ξέρουν να παίζουν, ξέρουν να ονειρεύονται.

Εσείς ξέρετε τι κοινό
έχουμε όλοι εμείς μεταξύ μας;

Ήμασταν όλοι παιδιά.

Υπάρχει ακόμα
αυτή η μαγική δύναμη μέσα μας.

Όμως για να την ενεργοποιήσουμε
πρέπει να κάνουμε ένα πράγμα.

Πρέπει να εμπιστευτούμε
και να συμπορευτούμε

με το παιδί που κρύψαμε μέσα μας.

Ευχαριστώ πολύ.

(Χειροκρότημα)