-
Titel:
Genetik harika çağı
-
Beschreibung:
CRISPR gibi gen düzenleme teknolojileri yaşamı en basit seviyede programlamamıza izin veriyor. Ancak bu bazı soruları da beraberinde getiriyor: Eğer sıfırdan yeni türler meydana getirebilirsek, bu ne olmalı? İnsanlığı da yeniden programlamalı mıyız? Juan Enriquez, genetik düzenleme çalışmalarının olası geleceği, uçsuz bucaksız bilinmezliği ve sınırları hakkında öngörülerde bulunuyor.
-
Sprecher:
Juan Enriquez
-
Roy Amara ile başlayalım.
-
Roy yeni teknolojilerin etkilerinin
-
başlangıçta abartılmaya müsait olduğunu
-
ama zaman içinde
onlara alışmamız nedeniyle
-
küçümsenmeye başladığını iddia ediyor.
-
Mucize ve merak dolu günler.
-
Paul Simon'ın müthiş şarkısını hatırlayın.
¶
-
İki dizesi vardı.
-
Olağanüstü olduğunu düşündüren şey neydi?
-
Nesneleri yavaşlatmak
-
ve uzak mesafeleri aramak.
-
Çünkü tabii ki aramalarınızı bölüp size,
-
"Uzun mesafe görüşmesi.
-
Kapatmak ister misiniz?"
-
diyen operatörlere alışkınsınız.
-
Artık dünya çapında bir şey aramıyoruz.
-
Aslında okuma ve programlama dünyasında da
-
benzer şeyler gerçekleşiyor olabilir.
-
Ama bu konuyu açmadan önce
-
teleskoplar üzerine konuşalım.
-
Teleskoplar fazlasıyla abartılmıştı.
¶
-
Bu Galileo'nun ilk modellerinden biri.
-
İnsanlar bunun tüm dinleri
yok edeceğini düşünmüşlerdi.
-
-
Anladığınız üzere teleskoplara
o kadar da önem vermiyoruz.
¶
-
Şüphesiz on sene önce çıkmış teleskoplarla
-
bu Volkswagen'i aya yollayabilir
-
ve Volkswagen'in üstündeki ışıkların
ayı aydınlatmasını görebilirdiniz.
-
İşte bu size uzak güneşlerin etrafında
dolanan minik toz parçalarını görmeyi
-
mümkün kılacak türde
bir çözünürlük kuvveti.
-
Varsayalım ki bu bir milyar ışık yılı
uzaklığındaki bir güneş
-
ve onun önünde küçük bir toz parçası var.
-
Güneş sisteminin dışında
bir gezegen öyle keşfedilir.
-
Havalı olan kısmıysa
şimdiki teleskoplar
-
Ay'ın üstünde yanan bir mumu dahi
görmenizi sağlayabilir.
-
Bir plakayla teleskobu bölmüş olsaydınız
-
aynı mesafede birbirinden bağımsız
iki mum görebilirdiniz.
-
O minik toz zerreciğini fotoğraflamak,
¶
-
Güneş'in etrafında dolanırken
-
mavi-yeşil bir iz bırakıp
bırakmadığını görmek için
-
ihtiyacınız olan çözünürlük işte bu kadar.
-
Eğer mavi-yeşil bir iz bırakıyorsa
-
bu evrende yaşam olduğu anlamına gelir.
-
Uzak bir gezegende mavi-yeşil bir
iz gördüğünüz ilk anda
-
orada fotosentez olduğunu,
-
su olduğunu anlarsınız.
-
Fotosentezin olduğu başka bir gezegeni
görme ihtimaliniz sıfıra yakındır.
-
Takvimleri değiştirecek bir etkinlik.
-
Evrende yalnız oluşumuzun
öncesi ve sonrası var:
-
kıtaların keşfini falan unutun.
-
Siz bunun hakkında düşündükçe
-
evreni hayal edebilmeye başlıyoruz.
-
Bu mucize ve harikayla dolu bir an.
-
Bunu bahşedilmiş olarak algılıyoruz.
-
Hayatta da benzer bir şeyler oluyor.
¶
-
Hayatı küçük ıvır zıvırlar olarak duyarız.
-
CRISPR ve CRISPR teknolojisi hakkında
-
bir şeyler duymuşuzdur.
-
Ancak en temelinde hayat kodlara dönüşür.
-
Kodlarla yaşam önemli bir kavramdır
-
çünkü bir cümleyi İngilizce, Fransızca
-
veya Çincede yazdığınız
gibi yazabileceğiniz,
-
kopyalayabileceğiniz,
-
düzenleyebileceğiniz,
-
yazdırabileceğiniz anlamına gelir.
-
Bunları yaşam üzerinde de
yapmaya başlamak üzereyiz.
-
Bu dili nasıl okuyabileceğimizi
öğrenmeye başlamak üzereyiz.
-
Bu portakalın kullandığı bir dil.
-
Peki portakal bu kodu nasıl çalıştırdı?
¶
-
Bilgisayarların yaptığı gibi
-
bir ve sıfırlar kullanarak değil.
-
Portakallar bir ağaçta asılı dururlar
-
ve bir gün pat diye düşerler!
-
Bu çalıştır demektir.
-
AATCAAG: bana minik bir kök yap.
-
TCGACC: bana minik bir gövde yap.
-
GAC: bana birkaç yaprak yap.
AGC: bana birkaç çiçek yap.
-
Son olarak GCAA: bana daha çok
portakal yap.
-
Eğer bir kelime işlemcisinde
İngilizce bir cümleyi düzenlersem
¶
-
bir kelimeden diğer kelimeye geçebilirim.
-
Eğer bu portakalda bir şeyi düzenlersem
-
ve CRISPR veya başka bir teknolojiyi
kullanarak GCAAC'nin içine koyarsam
-
bu portakal bir limona
-
ya da greyfurta
-
veya bir mandalinaya dönüşür.
-
Binlerce harften birini değiştirirsem
-
bugün yanınızdaki insana dönüşebilirsiniz.
-
Oturduğunuz yere dikkat edin.
-
-
Sorun şu ki bu çalışması
oldukça pahalı bir teknolojiydi.
¶
-
Uzun mesafe telefon görüşmesi gibi.
-
Ancak fiyatı Moore yasasından
%50 daha hızlı düşüyor.
-
İlk 200$ tam genomu dün Veritas duyurdu.
-
Bu sistemlere bakıyoruz,
-
önemsiz , önemsiz,
önemsiz ve sonra önemli.
-
Size bunun haritasını göstereyim.
¶
-
Bu büyük bir keşif.
-
Burada 23 kromozom var.
-
Güzel.
-
Şimdi bir teleskop uyarlaması
kullanalım fakat teleskop yerine
-
kromozomların yetersizliklerine,
-
yani Y kromozomuna
-
odaklanmak için mikroskop kullanalım.
-
Y kromozomu, X kromozomunun
üçte biri büyüklüğündedir.
-
Çekiniktir ve mutasyonludur.
-
Fakat sadece bir erkek.
-
Bunlara baktıkça
-
mesela bu ülkeler düzeyinde,
-
400 baz çift çözünürlük
düzeyinde görüntüdür.
-
Önce 550 kez yakınlaştıralım.
Daha sonra 850 kez yakınlaştıralım.
-
Yakınlaştırdıkça daha çok
geni tanımlamaya başlarsınız.
-
Sonra eyaletler
seviyesine yaklaştırırsanız,
-
kimin lösemisi olduğunu,
lösemiye nasıl yakalandıklarını,
-
ne çeşit lösemileri olduğunu,
-
neyin nereden nereye
kaydığını söyleyebilirsiniz.
-
Sonra Google sokak görünümü
seviyesinde yakınlaştırırsınız.
-
Eğer kolon kanseriniz varsa
ortaya bu görüntü çıkar.
-
Bu görüntü bir hastanın
harf harf çözünürlükteki görüntüsüdür.
-
Yaptığımız, bilgileri bir araya getirerek
¶
-
büyük boyutta bir bilgi havuzu oluşturmak.
-
Bu evrendeki en geniş veri havuzudur.
-
Bu veri havuzu
onları depolayabileceğimiz bilgisayarlar
-
inşa edebilmemizden daha hızlı büyür.
-
Bunlarla akıl almaz haritalar
oluşturabilirsiniz.
-
Vebanın ne olduğunu
ve neden bir türün hıyarcıklı olduğunu
-
anlamak istersiniz,
-
diğeri farklı bir tür veba
-
ve diğeri de farklı bir tür veba?
-
İşte bu bir veba haritası.
-
Bazıları insanlar için ölümcül,
-
bazıları değil.
-
Dikkat edin, haritanın aşağısına indikçe
-
vebanın tüberkülozdan farkı nedir?
-
Tüberküloz ve farklı vebalar
arasındaki fark budur.
-
Bu haritayla
dedektifçilik oynayabilirsiniz.
-
Mesela Haiti'yi etkilemiş
-
bir kolerayı ele alabilir;
-
hangi ülkeden geldiğine,
-
hangi bölgeden geldiğine,
hangi askerin onu muhtemelen
-
bir Afrika ülkesinden
Haiti'ye taşıdığına bakabilirsiniz.
-
-
Sadece yakınlaşmıyor.
-
Bu insanlık tarihinin en harika haritası.
-
Bilim insanları bildikleri tüm türlere ait
-
tüm bilgileri aldılar,
-
yakınlaştırıp uzaklaştıracağınız
tek bir sayfada,
-
tek bir yaşam ağacında topladılar.
-
Bu ortaya çıkan ilk şey onun
nasıl çeşitlendiği, nasıl dallandığı,
-
genomun ne kadar geniş olduğu
-
ve hepsi tek bir sayfada.
-
Dünya'daki hayatın evreni
-
ve düzenli olarak
güncellenip tamamlanıyor.
-
Bu haritaya baktığınızda
en önemli değişikliğin
¶
-
eski biyolojinin tepkisel olması
olduğunu görebilirsiniz.
-
Eskiden mikroskopları, büyüteçleri
mercekleri olan birçok biyoloğumuz vardı
-
ve bu biyologlar
hayvanları inceliyorlardı.
-
Yeni biyoloji önetkindir.
-
Olayları sadece gözlemlemezsiniz,
olayları siz yaparsınız.
-
Bu çok büyük bir gelişme
-
çünkü bunun gibi şeyler
yapmamıza izin verir.
-
Biliyorum ki resim için
çok heyecanlısınız.
-
-
Bu resmi yapmak sadece dört yılımızı
¶
-
ve 40 milyon dolarımızı aldı.
-
-
Bir hücredeki tüm genetik kodu çıkardık --
¶
-
sadece tek bir geni değil,
-
tüm genetik kodu çıkardık--
-
tamamıyla yeni bir genetik kod yaptık,
-
bu kodu hücreye yerleştirdik,
-
hücrenin bu kodu çalıştırmasını sağladık
-
ve yeni bir tür meydana getirdik.
-
Bu dünya üzerindeki ilk insan yapımı tür.
-
Peki onunla ne yapıyoruz?
¶
-
Bu dünyayı değiştirecek türden bir şey.
-
Size üç kısa vadeli trendi tanıtayım
-
ve dünyayı değiştireceklerini göstereyim.
-
Yeni bir endüstriyel devrimi göreceğiz.
¶
-
Tam anlamıyla endüstriyel devrim.
-
İsviçre, Almanya ve Britanya'nın
-
makinelerle dünyayı değiştirmesi
-
ve güç oluşturması gibi,
-
CERN yeni aletler kullanarak
dünyayı ve evreni değiştirecek.
-
Aynı şekilde programlanabilir
yaşam formları da
-
dünyayı değiştirecek.
-
Bilgisayar çipinizi
programlayabildiğiniz gibi
-
bir hücreyi programlayabilirseniz
-
her şeyi yapabilirsiniz.
-
Bilgisayar çipiniz fotoğraflar üretebilir;
¶
-
müzikler, filmler, aşk mektupları,
-
tablolar üretebilir.
-
Bunlar sadece ortalıkta dolanan
birler ve sıfırlardan ibarettir.
-
Eğer ATCG'ler oradan oraya uçuşabilirse
-
bu yazılım kendi donanımını
oluşturmaya başlar
-
ve çok kolay ölçeklenebilir.
-
Ne olursa olsun,
-
eğer bir cep telefonunu
yatağınızın kenarında bırakırsanız
-
ertesi sabah milyarlarca
cep telefonuyla uyanmazsınız.
-
Fakat aynısını yaşayan
organizmalara yaparsanız
-
bir süre sonra daha çok
yaşayan organizmanız olur.
-
2025 itibariyle yapabileceğiniz
şeylerden biri de
-
ticari değeri olan
karbon salınımı dengeli yakıtlar
-
üretmeye başlamaktır.
-
Ekson ile yaptığımız şey budur.
-
Tarım alanlarının yerini de alabilirsiniz.
-
Yağ veya protein üretmek için
100 hektarlık bir alan yerine
-
bu tankların içinde hektar başına
-
10 ile 100 kat arasında daha
fazla verimlilikle üretim yapılabilir.
-
Bilgi depolayabilir ya da
-
bu üç tankın içinde tüm
dünyanın aşılarını üretebilirsiniz.
-
CERN'deki verilerin neredeyse tamamını
bu üç tankın içinde depolayabilirsiniz.
-
DNA çok güçlü bir depolama aygıtıdır.
-
-
teorik biyolojinin
yükselişine tanık olacağız.
-
Tıp fakülteleri dünya üzerindeki
en tutucu yerlerden biridir.
-
Bugün anatomiyi öğretme biçimleri ile
-
100 sene önceki anatomiyi
öğretme biçimleri aynıdır.
-
"Hoş geldin öğrenci. İşte kadavran."
-
Tıp fakültelerinin eksik oldukları nokta
-
yeni departmanlar
oluşturmaktaki başarısızlıklarıdır.
-
Bu yüzden bu durum oldukça sıra dışıdır.
-
Isaac Kohane Harvard Tıp Fakültesi'nde
-
informatik, veri ve bilgiye dayalı
bir departman oluşturmaya çalışıyor.
-
Sonuçta biyoloji
-
aynı gözlemsel ve deneysel
fizikte kullanıldığı gibi,
-
fiziğin adımlarını takip edebileceği
-
kadar çok veri toplamaya başladı
-
ve teorik biyolojinin
-
temellerini attı.
-
Elinizde çok sayıda
tıbbi kayıt olduğu için
-
bir süre sonra bunları
görmeye başlarsınız,
-
çünkü elinizde insanlar
hakkında çok fazla veri vardır:
-
genomlarına, viromlarına,
-
mikrobiyomlarına sahipsinizdir.
-
Bu bilgiler biriktikçe
-
tahminler yapmaya başlayabilirsiniz.
-
Üçüncü devrimse tüm bu gelişmelerin
bir alıcısının olması olacaktır.
¶
-
Siz bile genlerinizi sıralanmış
bir şekilde satın alabilirsiniz.
-
Bu durum 23andMe
gibi şirketleri ortaya çıkarır.
-
Bu gibi şirketler size
-
sadece yakınlarınız hakkında değil,
-
siz ve bedeniniz
hakkında bilgiler verebilir.
-
Bu bilgileri kıyaslayabilir,
-
bu gibi bilgileri zamana
göre de kıyaslayabilir.
-
Bu bilgiler oldukça geniş
veri tabanları oluşturabilir.
-
Aynı zamanda birçok farklı iş kolunu da
¶
-
beklenmedik bir şekilde etkileyebilir.
-
Normalde bir ürünün
reklamını yaptığınızda,
-
müşterinin reklamınızı işemek için
tuvalete götürmesini pek de istemezsiniz,
-
eğer IKEA değilseniz.
-
Çünkü reklamı dergiden
yırtıp üzerine işerseniz,
-
eğer hamileyseniz rengi maviye döner.
-
-
Ve size beşik için bir
indirim kuponu verirler.
¶
-
-
Değil mi? Müşteri güçlenmesi dediğimde
¶
-
ve bunun tüm biyoteknolojiye
yayıldığını söylediğimde
-
aslında bunda çok ciddiyim.
-
Şu an Synthetic Genomics'te
¶
-
bir hücre tasarlamanıza yarayan,
-
o hücreyi basmanızı sağlayan,
-
hücrede programı çalıştırmanıza
olanak veren yazıcılar üretiyoruz.
-
Artık bir uçak henüz yere inmeden
-
gereken aşıları
-
yazıcılarımızdan bastırabiliriz.
-
Bu sene makinelerin
78 tanesini naklediyoruz.
-
Bu teorik biyoloji değil.
Bu baskı biyolojisi.
-
Size uzun vadede sizi de etkileyecek
¶
-
iki uzun vadeli trendden
bahsetmeme izin verin.
-
İlk olarak türleri yeniden
tasarlamaya başlıyoruz.
-
Bunu önceden de
duymuştunuz, değil mi?
-
Ağaçları, çiçekleri, yoğurdu, peyniri,
-
istediğiniz her şeyi
-
yeniden tasarlıyoruz.
-
Bu akıllara şu ilginç soruyu getiriyor:
-
Ne zaman ve nasıl insanları da
yeniden tasarlamaya başlarız?
-
Çoğunuz şöyle düşünüyor:
-
"Ah hayır, asla insanları yeniden
tasarlamak istemeyiz."
-
Eğer çocuğunuzun Huntington geni yoksa
-
ve ölüme mahkum değilse
hepiniz böyle düşünüyorsunuz.
-
Ya da kistik fibroz geni taşıyorsanız
-
sadece kendinizi değil,
-
çocuklarınızı ve onların çocuklarını da
tasarlamak istersiniz.
-
Bunlar karışık tartışmalar ve
ileride gerçekten yaşanacaklar.
-
Size güncel bir örnek vereyim.
¶
-
Bugünlerde Milli Akademi'de
dönen tartışmalardan biri
-
sivrisineklere ekleyeceğimiz
bir gen parçası ile
-
sıtma virüsü taşıyan tüm sivrisinekleri
öldürebileceğimiz yönünde.
-
Bazılarınız "Bu ekosistemi
çok uç bir noktada etkilemek,
-
bunu yapmamalıyız." diyebilir.
-
Bazılarınız "Bu hastalık her yıl
milyonlarca kişiyi öldüren bir hastalık.
-
Sen kim oluyorsun da ülkemdeki çocukları
kurtaramayacağımı söylüyorsun." diyebilir.
-
Bu tartışma neden bu kadar karışık?
-
Çünkü buna Brezilya'da ya da
Güney Florida'da izin verdiğiniz anda
-
tüm dünyaya yayılmaya
başladığını görürsünüz.
-
Bir gen değişikliği yaptığınızda
-
tüm dünya adına bir karar verirsiniz.
-
Bu harika adam bir Nobel Ödülü kazandı.
¶
-
Ödülünü aldıktan sonra gezegenimizde
hayatın nasıl başladığını
-
ve diğerlerinde de başlamasının ne kadar
olası olduğunu merak etmeye başladı.
-
Master öğrencilerine
çeşitli görevler veriyordu.
-
"Bana yaşamı yaratın ama modern
kimyasallar ve aletler kullanmayın.
-
Bana üç milyar yıl önce de
dünyada olan şeyler yaratın.
-
Lazerler kullanmayın. Bunu kullanmayın.
Şunu kullanmayın."
-
Bana üç hafta önce oluşturduğu
şeyden küçük bir şişe verdi.
-
Ne meydana getirmişti?
-
Lipitlerden meydana gelmiş sabun
köpüğü gibi görünen bir oluşum.
-
Bir mesajcı RNA oluşturmuştu.
-
Bu mesajcı RNA'nın
hücre içine girmesini sağladı
-
ve hücre bölünmeye başladı.
-
İsterseniz on yıl deyin,
isterseniz yirmi yıl.
-
Sıfırdan yaşayan bir organizma yaratmakta
henüz ilerleme kaydetmiş olmayabiliriz.
-
İkinci uzun vadeli trend:
¶
-
Dijital çağda yaşıyoruz.
-
Genom çağında, biyoloji, CRISPR,
-
sentetik biyoloji çağında
yaşamaya başlıyoruz.
-
Bunların hepsi beyin çağında birleşecek.
-
Vücudumuzun çoğu parçasını yeniden
yapabileceğimiz bir döneme doğru gidiyoruz
-
Bir kemiğiniz kırıldığında
-
ya da deriniz yandığında
tekrardan gelişebilecek.
-
Nefes borularımızı, mesanelerimizi
-
nasıl yeniden
yapabileceğimizi öğreniyoruz.
-
Bunların ikisi de insanlara nakledildi.
-
Tony Atala 32 farklı organ
üzerinde çalışıyor.
-
Öz bu olacak,
-
çünkü bu sizsiniz
ve kalan her şey sadece bir ambalaj.
-
Biz bu durumu düzeltmediğimiz sürece
-
hiç kimse 120-140
yıldan fazla yaşayamaz.
-
Bu da en ilginç meydan okuma.
-
Bu bir sonraki sınırımız.
-
"Evrende yaşam ne kadar yaygındır?"
-
"Nereden geldik?"
-
ve bunun gibi birçok soru.
-
-
doğruluğundan şüpheli olduğum
bir alıntıyla bitirmeme izin verin.
-
"Her şey senin seçimine bağlı.
-
Korkunç ve kötü olana odaklanabilirsin
¶
-
ve emin ol ki dışarıda
korkacak çok şey var.
-
İster beyninin %10'unu kullanıyor ol
ister %20 ya da %30'unu.
-
Ancak unutmayın ki
-
gerçekten de mucizenin ve harikanın
çağında yaşıyoruz.
-
Bugünde yaşıyor olduğumuz için şanslıyız.
Bu şeyleri gördüğümüz için şanslıyız.
-
Bu odadaki eşyaları inşa eden kişilerle
-
insan gibi etkileşimde
bulunabildiğimiz için şanslıyız.
-
O yüzden tüm yaptıklarınız için
hepinize teşekkür ederim.
¶
-
Englisch [en]
Tschechisch [cs]
Koreanisch [ko]