Return to Video

Een korte schaakgeschiedenis - Alex Gendler

  • 0:07 - 0:11
    De aanvallende infanterie
    komt gestaag dichterbij.
  • 0:11 - 0:15
    De olifanten hebben
    de verdedigingslinie doorbroken.
  • 0:15 - 0:20
    De koning wil vluchten,
    maar de cavalerie omsingelt hem.
  • 0:20 - 0:23
    Ontsnappen is onmogelijk.
  • 0:23 - 0:25
    Maar dit is geen echte oorlog.
  • 0:25 - 0:27
    En ook niet zomaar een spel.
  • 0:27 - 0:32
    Gedurende de 1500 jaar na het ontstaan,
  • 0:32 - 0:36
    is het schaakspel bekend komen te staan
    als instrument voor militaire strategie,
  • 0:36 - 0:41
    een metafoor voor menselijke handelingen
    en een maatstaf voor begaafdheid.
  • 0:41 - 0:45
    De eerste gegevens van het schaakspel
    dateren uit de 7e eeuw,
  • 0:45 - 0:50
    maar volgens de legende is het spel
    een eeuw eerder ontstaan.
  • 0:50 - 0:56
    Verondersteld wordt dat toen
    de jongste Gupta-prins sneuvelde,
  • 0:56 - 1:01
    zijn broer voor hun rouwende moeder
    een voorstelling van de scène maakte.
  • 1:01 - 1:07
    Op een ashtapadabord met 8x8 velden,
    dat al voor andere spellen werd gebruikt,
  • 1:07 - 1:11
    ontstond een nieuw spel
    waarin twee elementen centraal stonden:
  • 1:11 - 1:14
    verschillende regels voor het verplaatsen
    van verschillende stukken,
  • 1:14 - 1:19
    en één koning, wiens lot
    de uitkomst bepaalde.
  • 1:19 - 1:23
    Het spel werd oorspronkelijk
    'chaturanga' genoemd.
  • 1:23 - 1:26
    Dat is Sanskriet voor 'vier divisies'.
  • 1:26 - 1:29
    Door de verspreiding
    naar het Sassanidische Rijk
  • 1:29 - 1:32
    kreeg het de huidige naam en terminologie:
  • 1:32 - 1:39
    'schaken' - afgeleid van 'shah'
    voor koning en 'schaakmat' van 'shah mat',
  • 1:39 - 1:42
    ofwel: 'de koning is hulpeloos.'
  • 1:42 - 1:46
    Na de islamitische verovering
    van Perzië in de 7e eeuw,
  • 1:46 - 1:48
    werd het schaakspel ingevoerd
    in de Arabische wereld.
  • 1:48 - 1:51
    Het diende niet alleen meer
    als een tactisch instrument,
  • 1:51 - 1:55
    maar werd nu ook een rijke bron
    van poëtisch beeldmateriaal.
  • 1:55 - 2:00
    Diplomaten en hovelingen beschreven
    politieke macht met schaaktermen.
  • 2:00 - 2:04
    Regerende kaliefen
    werden zelf fanatieke schakers.
  • 2:04 - 2:09
    De historicus al-Mas'udi zag het spel
    als een eerbetoon aan de vrije wil --
  • 2:09 - 2:12
    dit in contrast tot kansspelen.
  • 2:12 - 2:17
    In de middeleeuwen bereikte het spel
    via de zijderoute Oost- en Zuidoost-Azië,
  • 2:17 - 2:20
    waar vele lokale varianten ontstonden.
  • 2:20 - 2:22
    In China werden de schaakstukken geplaatst
  • 2:22 - 2:26
    op het snijpunt van de bordvelden
    in plaats van erin,
  • 2:26 - 2:29
    zoals in het lokale strategiespel Go.
  • 2:29 - 2:34
    De Mongoolse leider Tamerlane
    gebruikte een bord met 11x10 velden
  • 2:34 - 2:37
    met veilige velden
    die 'citadel' werden genoemd.
  • 2:37 - 2:43
    In het Japanse shogi kon de tegenstander
    de geslagen stukken gebruiken.
  • 2:43 - 2:48
    Maar de moderne vorm van schaken
    ontstond in Europa.
  • 2:48 - 2:53
    Rond 1000 na Christus was het spel
    onderdeel van een hoofse opvoeding.
  • 2:53 - 2:55
    Het schaakspel werd gebruikt
    als een allegorie
  • 2:55 - 2:59
    voor verschillende sociale klassen
    die hun eigen rol uitvoerden.
  • 2:59 - 3:02
    De stukken werden aangepast
    op basis van de nieuwe context.
  • 3:02 - 3:07
    In die tijd was de kerk
    wantrouwig tegenover spellen.
  • 3:07 - 3:11
    Moralisten waarschuwden dat hier niet
    te veel tijd aan mocht worden besteed.
  • 3:11 - 3:15
    Het schaakspel werd zelfs
    kort verboden in Frankrijk.
  • 3:15 - 3:17
    Maar het spel bleef opkomen
  • 3:17 - 3:22
    en in de 15e eeuw kreeg het de vorm
    zoals we die nu kennen.
  • 3:22 - 3:27
    De relatief zwakke adviseur
    werd vervangen door de krachtigere dame,
  • 3:27 - 3:32
    mogelijk vanwege de recente opkomst
    van sterke vrouwelijke leiders.
  • 3:32 - 3:35
    Deze aanpassing versnelde het spel
  • 3:35 - 3:37
    en doordat andere regels
    populairder werden,
  • 3:37 - 3:42
    verschenen er artikelen met analyses
    van gangbare openingen en eindspelen.
  • 3:42 - 3:45
    Zo ontstond de schaaktheorie.
  • 3:45 - 3:50
    De Verlichting bracht het spel
    van koningshuizen naar cafés.
  • 3:50 - 3:54
    Schaken werd een uitdrukking
    van creativiteit.
  • 3:54 - 3:57
    Brutale zetten en spectaculaire tactieken
    voerden nu de boventoon.
  • 3:57 - 4:04
    Deze stijl bereikte zijn hoogtepunt
    in de onsterfelijke partij in 1851.
  • 4:04 - 4:07
    Adolf Anderssen wist
    zijn tegenstander schaakmat te zetten
  • 4:07 - 4:11
    door zijn dame en beide torens te offeren.
  • 4:11 - 4:16
    Maar de opkomst van officiële wedstrijden
    aan het einde van de 19e eeuw
  • 4:16 - 4:21
    zorgde ervoor dat strategische berekening
    de voorkeur kreeg boven spektakel.
  • 4:21 - 4:24
    Door de toenemende competitie
  • 4:24 - 4:27
    kreeg het schaakspel
    een nieuwe, geopolitieke rol.
  • 4:27 - 4:29
    Tijdens de Koude Oorlog
  • 4:29 - 4:34
    investeerde de Sovjet Unie stevig
    in het ontwikkelen van schaaktalent
  • 4:34 - 4:37
    en domineerde daarmee
    de kampioenschappen de rest van de eeuw.
  • 4:37 - 4:41
    Maar de speler die een einde maakte
    aan de Russische dominantie,
  • 4:41 - 4:43
    was geen burger van een ander land
  • 4:43 - 4:48
    maar een IBM-computer genaamd Deep Blue.
  • 4:48 - 4:51
    Schaakcomputers werden
    al tientallen jaren ontwikkeld,
  • 4:51 - 4:55
    maar Deep Blue won
    van Garry Kasparov in 1997
  • 4:55 - 5:00
    en was de eerste machine
    die een regerend kampioen versloeg.
  • 5:00 - 5:05
    Tegenwoordig lukt het schaaksoftware
    keer op keer te winnen
  • 5:05 - 5:07
    van de beste menselijke schakers.
  • 5:07 - 5:09
    Maar net als het spel dat ze meester zijn,
  • 5:09 - 5:12
    zijn deze machines producten
    van menselijke vindingrijkheid.
  • 5:12 - 5:18
    En wellicht zal die vindingrijkheid
    ons helpen het schaakmat te ontlopen.
Title:
Een korte schaakgeschiedenis - Alex Gendler
Speaker:
Alex Gendler
Description:

Bekijk de hele les op: https://ed.ted.com/lessons/a-brief-history-of-chess-alex-gendler

De aanvallende infanterie nadert en hun olifanten hebben de verdedigingslinie al doorbroken. De koning probeert te vluchten, maar de vijand omsingelt hem. Ontsnappen is onmogelijk. Dit is geen echte oorlog, maar ook niet zomaar een spel. Gedurende de 1500 jaar na het ontstaan is het schaakspel bekend komen te staan als instrument voor militaire strategie, als een metafoor voor menselijke handelingen en een maatstaf voor begaafdheid. Alex Gendler deelt de geschiedenis van het spel.

Les door Alex Gendler, geregisseerd door Remus en Kiki.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
05:20
Peter van de Ven approved Dutch subtitles for A brief history of chess
Peter van de Ven accepted Dutch subtitles for A brief history of chess
Peter van de Ven edited Dutch subtitles for A brief history of chess
Annemarie Avezaat edited Dutch subtitles for A brief history of chess
Peter van de Ven declined Dutch subtitles for A brief history of chess
Peter van de Ven edited Dutch subtitles for A brief history of chess
Annemarie Avezaat edited Dutch subtitles for A brief history of chess
Annemarie Avezaat edited Dutch subtitles for A brief history of chess
Show all

Dutch subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.