Karantinayı bitirmek ve ekonomiyi yeniden açmak için bir COVID-19'dan "çıkış" stratejisi

İkinci bir koronavirüs dalgasına yol açmadan işimize nasıl geri dönebiliriz? Biyolog Uri Alon kışkırtıcı bir strateji sunuyor: dört iş gününü takip eden 10 günlük karantina, virüsün biyolojisindeki zafiyetten faydalanan ve üreme hızını kontrol edilebilir bir seviyeye düşürebilecek bir döngü. Şimdiden bazı şirketler ve ülkeler tarafından benimsenen bu yaklaşım hakkında fikir sahibi olun ve ekonomiyi nasıl ölçülü bir şekilde yeniden açabileceğini keşfedin. (TED başkanı Chris Anderson ve bilim sorumlusu David Biello tarafından sunulan bu sanal diyalog, 20 Mayıs 2020'de kaydedilmiştir.)

Chris Anderson: İlk konuşmacımız, yanlış
hatırlamıyorsam yedi yıl önce,

TEDGlobal'de bir TED konuşması yapmıştı.

Adı Profesör Uri Alon,

Weizmann Bilim Enstitüsü'nde çalışıyor.

O ve enstitüdeki meslektaşları

şu anahtar soruya karşı
güçlü bir fikir geliştirdi:

Enfeksiyonda ikinci bir dalga yaratmadan

nasıl işimize geri döneceğiz?

Uri Alon, TED'e hoş geldin.

Uri Alon: Teşekkürler.
Yeniden burada olmak güzel.

CA: Seni yeniden görmek harika.

Galiba fikrinizin kilit noktası

temel üreme sayısı R,
R sıfıra olan takıntı.

Eğer o sayı birden küçükse

birden daha az insan tipik bir
insan tarafından enfekte olur

ve sonuç olarak salgın yavaş yavaş biter.

İnsanlar, işe döndüğümüzde

R'nin tekrardan birin üstüne
çıkacağından endişeli.

Sizin de bunu önlemeye
dair bir tavsiyeniz var.

Bu tavsiye nedir?

UA: Kesinlikle.

Bizim önerdiğimiz strateji

virüsün biyolojisinden kaynaklanan
zayıf noktalarına dayanıyor:

Bir iş ve karantina döngüsü.

Virüsün zafiyetinden şöyle faydalanıyor:

bir insan enfekte olduğunda
üç gün boyunca bulaştırıcı olmuyor.

Yani ilk üç gün başkalarını
enfekte etmiyorsun,

bundan ortalama iki gün sonra da
semptom göstermeye başlıyorsun.

Bizim önerdiğimiz strateji de
dört gün çalışma

ve sonrasında on gün karantina.

Sonraki iki haftada da, tekrardan
dört gün iş, on gün karantina.

Bu şekilde, bir kişi
iş yerinde enfekte olursa

bulaştırıcılığı pik noktasına
karantina sırasında ulaşıyor

ve böylece pek çok kişiyi
enfekte etmesi önleniyor.

Bu viral bulaşımı kısıtlıyor.

Ayrıca, iki haftada sadece
dört gün çalışmak

virüsün farklı insanlara
ulaşabileceği süreyi kısıtlıyor

ve bu çok güçlü bir etki.

Herkes aynı dört gün çalışıyor,

çocuklar o dört günde okula gidiyor,

sosyal mesafe ve maske takmak
gibi önlemler alınıyor

ve sonrasında bir
karantina dönemi geliyor.

CA: En kötü senaryoyu ele alalım;

örneğin dört günün başlangıcında,
bir pazartesi sabahı işe geldin

ve diyelim ki işe gelirken
metroda enfekte oldun.

Buradaki teori, o dört günün sonunda bile

iş arkadaşlarını enfekte etmeye
başlamaman, değil mi?

UA: Bu doğru.

Metroda enfekte olduysan

aşağı yukarı üç gün kuluçka
döneminde olursun,

iş arkadaşlarını enfekte etmezsin,

bulaştırıcılığının pik
seviyesine evde ulaşırsın.

İkincil enfeksiyonlar evde olur

ve semptom gösteren insanlar
kendilerini karantinada tutar.

Uzun vadede üreme sayısı
birden düşük olur,

bu döngü böylece devam
ettirildiğinde salgın biter.

CA: İnsanların şu şekilde düşünebilecek
olması yıldırıcı olabilir:

"Bekle -- ben evdeki insanları
enfekte etmek istemiyorum,

evdekilerdense işteki insanları
enfekte etmeyi tercih ederim."

Buna cevabınız nedir?

UA: Evet, kesinlikle.

Alternatifleri ele almak zorundayız.

Eğer ekonomiyi açarsanız
ve ikinci dalga olursa

karantina da olsa
o enfeksiyonlar yine de olacak,

ekonomi üzerindeki yıkıcı
etkileri de görülecek vesaire.

Yani uzun vadede
birden düşük bir üreme sayısıyla

bu şekilde döngüsel
bir strateji uygulanırsa,

en azından bu matematiksel model
ve değerlendirmelerde gördüğümüz üzere,

muhtemel ikinci dalganın getireceği
çok sayıda enfeksiyon engellenir.

CA: Evet. Ailenin yararına --
özür dilerim, devam et.

UA: Enfekte olan insanlar bile
evdeki herkesi enfekte etmiyor.

Birçok çalışmaya göre yayılma hızı
yüzde 10 ile 30 arasında.

CA: Doğru.

Yine de umduğumuz şey,

iş arkadaşlarımızın da zaten en az
düzeyde enfekte olacağı bir strateji ile

ailemizin de ihtiyaçlarına
cevap verebilmek.

Yani plan bu ama --

UA: Doğru.

CA: Şunu söyle bana --
14 günde dört gün olduğu için, birileri

"Harika fikir ama bu, ekonomide
üretkenliğin yüzde 70'ini kaybetmek demek,

yani muhtemelen işe yaramaz," diyebilir.

Sanırım üretkenliğin o kadar da
düşmeyeceğini düşünüyorsunuz.

UA: Bu doğru ve elbette
çoğu insan hafta sonu çalışmıyor,

bu da iki haftada 10 iş
gününden 4 gün demek.

İşteki dört gün için düzenli bir
program oluşturduğunuzda

daha uzun saatler çalışabilirsiniz

ve bu dört güne, normal mesainizin
yüzde 40'ından daha fazla öncelik vererek

üretkenliği artıracak şekilde
mesai saatleri oluşturabilirsiniz.

CA: Evet. O zaman bunun
nasıl işleyebileceğini konuşalım.

Örneğin, öncelikle şu an kapalı
durumda olan üretimi düşünelim.

Buradan çıkarmamız gereken şu mudur:

Bir üretici dört gün için günlük iki,
hatta belki üç mesai ayarlayabilir,

yani o dört gündeki yaklaşık 35 saatlik
çalışma ile yine de epey verim alabilir.

Kısaca, işleri devamlı böyle
yürütmek mümkün müdür?

UA: Kesinlikle.

Söylediğin, bu fikrin
düzenlenmiş bir hâli,

orada topluluğu alıp
iki veya üç gruba ayırıyorsun.

Diyelim ki bir grup dört gün çalışıyor
ve 10 gün karantinada kalıyor.

O zaman diğer grup devreye giriyor.

Bu fikir Bar-Ilan Üniversitesi'ndeki
meslektaşlarımız tarafından önerildi.

Böylece iş günlerinde daha az
yoğunluk olması da sağlanıyor.

Eğer iki grup olursa

yoğunluk da bulaşıcılık da yarıya düşer

ve bu kademeli fikir kullanılarak

üretim hattı devamlı çalışır
durumda tutulabilir.

CA: Bunu ofislere geri dönüş
konusunda da uygulamak --

bana öyle görünüyor ki,
gördüğümüz üzere

evde de üretkenlik sağlanabiliyor,
yani şu şekilde düşünülebilir:

İnsanlar ofise döndükleri dört gün
boyunca tartışmaları, beyin fırtınalarını,

birbirlerini görüp birbirlerinden
ilham alacakları tüm o güzel işleri yapar.

Evde olduklarında da

birkaç haftadır yapıyor
olduklarımızı yaparlar,

yani yalnız çalışarak yapılacakları.

İşleri etkili bir biçimde iki farklı türe
ayırıp böyle bir strateji kullanarak

üretkenliği aynı seviyede
tutmanın, hatta belki artırmanın

mümkün olup olmayacağıyla
ilgili ne düşünüyorsunuz?

UA: Katılıyorum -- birçok sektörde
insanlar evde etkili bir şekilde çalışıyor

ve pek çok endüstriden
duyduğumuz kadarıyla

aslında karantina sırasında,

insanlar evden çalıştığında
üretkenlik yükseldi.

Eğer bir planınız, bir döngüsel
çıkış stratejiniz varsa

bir insanın evdeki veya işteki verimi
ve üretkenliğini göz önüne alarak

süreyi sınırlandırabilirsiniz

veya toplu olarak yapılması gereken
işi verimli bir şekilde planlayarak

fazla zaman kaybetmenin
önüne geçebilirsiniz.

Şunu söylemeliyim ki otelcilik, turizm
ve yemek sektörü gibi bazı sektörler

gerçekten duruma adapte olmak zorunda.

Birçok endüstride daha çok düşünmek
ve ayarlama yapmak gerekiyor

ama diğer endüstriler neredeyse
bunun için inşa edilmiş.

Hatta bunun salgından sonra da
uygulanmaya devam etmesi düşünülebilir

çünkü üretkenlik seviyesi
eşit veya daha fazla.

CA: Yazıyı okuduğumda kendi
organizasyonumuz TED'i

ve bunun hangi konularda işe
yarayabileceğini düşündüm.

Öncelikle, dışa dönük
ve içe dönük insanlar sorusu var.

Bazı içe dönük insanlar, dürüst olsalar

bu salgının onlar için cennetten gelmiş
bir nimet olduğunu söyler.

Bu şekilde çalışmayı daha az
stresli buluyorlar.

Daha rahat odaklanabiliyorlar vesaire.

Bu dört gün iş, dört gün ara stratejisiyle

hem dışa dönük hem içe dönük
kimseler için

optimal bir iş dünyası
hayal edilebilir mi?

UA: Kesinlikle.

Bunu ben de hissettim.

Ben ve partnerim farklı
karakterlere sahibiz,

ikimiz de üniversitede ders veriyoruz

ve bu süreçte ders vermek

birçok yönden üretken olmamı sağladı.

Yani tamamen katılıyorum

ve bence insanların iş yerlerindeki
yaratıcılıklarından faydalanmak

bu tür karışımların bize sunabileceği
şeylerin yalnızca başlangıcı.

CA: Yine de ön cephelerde
olan insanlar için,

örneğin bir satış elemanıysan

ve bunu sanal olarak yapamıyorsan,

dört gün iş ve dört gün ara
stratejisi kapsamında

çalışılmayan günlerdeki zamanın yine de
o kişinin işine katkı sağlaması için

nasıl kullanılabileceği hakkında
verilebilecek bir tür eğitim var mıdır?

Yoksa fikir sadece insanların
dört gün boyunca çok yoğun çalışması

ve bu senaryoda belki de
tam ücretlerini alamamaları

ama bunun yine de
tamamen karantinada olmaktan

ve işe geri dönüp yeni bir dalgayla
karşılaşmaktan daha iyi olması mı?

UA: Bu doğru.

Toplum seviyesinde bakarsak

bu plan tamamen açılıp
yeni bir dalga görmekten

ve sonucunda karantinaya
girmekten daha iyi.

Örneğin hastanelerde
çalışan insanlar için

bazı hastaneler hem mesaileri korumak
hem de karışmayı önlemek adına

böyle bir programa geçtiler.

Bu ayrıca basitlik ve açıklık yaratıyor.

Yani ne zaman çalıştığını anlıyorsun

ve kendinden eminsin
çünkü bu planın etkililiği

bilimsel modellemeye dayanıyor.

Ayrıca, yalnızca bazı sektörlerin değil,

herkesin işe gidecek olması
ve sistemin şeffaf olması bakımından

eşitlikçi de denebilir.

[Ses karışması]

CA: Peki bu planı en iyi şekilde
şahıs şirketleri tarafından mı uygulanır,

yoksa tek seferde tüm şehirde, hatta tüm
ülkede uygulanması daha mı iyidir?

UA: Biz her seviyede
işe yarayacağını düşünüyoruz.

Belli şirketlerde veya hastaneler,
okullar gibi kurumlarda

bu çok doğal bir şekilde benimsenir.

Bir şehir veya bölge
seviyesinde de işe yarayabilir.

Biz, yaklaşık bir ay boyunca vaka
sayılarının artıp artmadığını görmek için

denenmesini öneriyoruz.

Böyle bir durumda
iş günleri azaltılabilir.

Tam tersi, vaka sayıları hızlıca
azalıyorsa iş günü eklenebilir.

Böylece bulunulan şartlara
ve konuma göre adapte olunabilir.

Yani, yeni koşullara uyarlanabilir.

CA: Ancak iş günleri ve okul
günlerinin kesişmesi, örneğin,

çocuklarının okulda olduğu günlerde
ebeveynlerin de işe gidecek olması demek

ve bunu denemek --

UA: Kesinlikle.

CA: Bunun en iyi örneğini

haneleri A ve B kategorilerine
ayıran ülkelerdir diyebilir miyiz,

yani böyle bir sıra oluşturulabilir mi?

UA: Kesinlikle.

Her hane A grubu ve B grubu olarak
sınıflandırılıp sıraya koyulabilir

ve senkronize bir şekilde çocuklar
okula, ebeveynler işe gider,

kalan haftalarda da diğer grup çalışır.

Devamlı çalışması gereken bir kesim var.

Örneğin öğretmenlerin görevi temel bir
görev ve onlar hep çalışmak zorundalar.

Karantina dönemlerinde de

toplumun belli bir kesiminin
devamlı çalışması gibi.

Yine de üreme sayıları
birden düşük olsa bile

böyle çalışan bölgelerin koruma
altına alınması gerekiyor ki

dışarıdan gelen enfeksiyonlar
fazla yayılmasın.

CA: Daha önceden bahsi geçen
David Biello da burada. David.

David Biello: Evet. Herkese merhaba.

Uri, tahmin edebileceğin gibi
seyircilerden pek çok soru var.

İlk soru, görevleri temel ve zorunlu
olarak nitelendirilen işçilerle ilgili.

Bu durumun, karantinada
sizin önerdiğiniz şekilde

zamanı veya esnekliği olmayan sağlık
çalışanları ve diğer görevlileri

nasıl etkileyeceği hakkında
yorum yapar mısınız?

UA: Harika.

Şunu söylemek istiyorum ki
temel işçiler var,

hayatlarını kazanmak zorunda
oldukları için karantinaya uyamayan

düşük gelirli insanlar var.

Araştırmalar gösteriyor ki

düşük gelirli sektör çalışanları arasında

karantina sırasında
hareketlilik daha fazla.

Ayrıca, gelişmekte olan ülkelerde
insanlar evden çıkmak zorunda.

Orada karantina zorla uygulanamaz.

Yani bu dört-10 stratejisi aslında
bugünlerde hayatını kazanabilen

ya da en azından ne kadar çalışıp
ne kadar karantinada kalacakları konusunda

kendi kararlarını verebilen insanlar için
karantinayı daha baş edilebilir kılıyor.

Bazı ülkeler uyum sorunu, kayıt dışı
sektörler gibi nedenler yüzünden

karantinada bile R'yi
birin altına çekemiyor.

Biz dört-10 döngüsünün karantina
uygulamayı kolaylaştıracağını

ve hatta enfeksiyon seviyemizi
birin altına çekebileceğini düşünüyoruz.

Bu dünyadaki milyarlarca
insanı etkiliyor.

Umarım bu sorunuza
yanıt olmuştur.

DB: Sanırım öyle.

Galiba başka bir sorumuz var,

eğer görüntülenebilirse,

soru şu:

Bu dört-10 döngüsünün
riski artırma potansiyelini

matematiksel olarak
hesaplamanız mümkün mü?

UA: Artan risk konusundan
bilimsel makalemizde bahsettik,

tüm duyarlılık analizlerini vesaire yaptık

ve soru şu ki: neye kıyasla artan risk?

Ekonomiyi düşünürsek.

İkinci bir dalga olması muhtemel.

Umarım olmaz ama kesinlikle mümkün.

Bu durumda, ikinci bir dalganın
ve yeni bir karantinanın

sağlık üzerinde dört-10 sisteminden
daha kötü sonuçlar doğuracağı açık.

Yani, bu daha çok ne ile kıyas
yaptığınızla ilgili bir durum.

DB: Elbette.

Bu fikri paylaştığın için
çok teşekkürler, Uri.

CA: Katılıyorum.

David, bekle.

Ayrılmadan önce bir soru:

Şu ana kadar hiçbir hükûmet
bu fikre ilgi gösterdi mi?

İnsanların bunu gerçekten de

millî bir politika olarak uygulamayı
düşüneceğine inanıyor musunuz?

UA: Evet, birçok Avrupa ülkesiyle,

Güney Amerika'daki ülkelerle
ve tabii ki İsrail'le iletişim halindeyiz.

Avusturya okul sistemi için benzer
bir program benimsedi,

iki haftada bir beş okul
gününden oluşuyor.

Birçok şirket ve hastane de bunu yaptı.

Bunun nasıl gideceğini
görmek için çok heyecanlıyız.

CA: Başlangıç noktanızın
basitliğini sevdim,

yani en başta düşmanın
zayıflığını aramanızı.

Ayrıca, dört günlük bir süren var --

eğer o zamana kadar çalışmanın
bir yolunu bulursan

enfeksiyondan sonra o kadar da
tehlikeli olmak zorunda değil.

Testler de bu fikri epey güçlendirecektir
diye düşünüyorum, değil mi?

Geri dönmelerinden önce
insanları test etmek --

UA: Fikir test yapmaya dayanmıyor.

Bunu uygulamak için
test yapmaya gerek yok,

yani fazla testi olmayan
bölgelerde de uygulanabilir.

Eğer test bulunuyorsa,
testler yoğun olarak

10 karantina gününü geçirmiş
ve işe dönmek üzere olanlara uygulanır,

böylece testler daha
verimli kullanılmış olur.

Yani yapılan her test, üreme sayısını
düşürmede daha etkili olur.

CA: Gerçekten de, her üç dört günde bir
tüm popülasyona test yapmaktansa

iki haftada bir kez yapılmış oluyor.

Bu daha gerçekçi bir hedef.

UA: Öyle.

CA: Evet.

Uri Alon, bu zamanı bizimle
geçirdiğin için çok teşekkür ederiz.