Jane Fonda: Hayatın üçüncü perdesi

Bu nesilde, hayat beklentimize fazladan 30 yıl eklendi -- ve bu yıllar sadece dipnot ya da pataloji değil. TEDxWomen'da, Jane Fonda hayatımızın yeni safhası hakkında nasıl düşüneceğimizi soruyor.

Geçtiğimiz yüzyıl boyunca birçok

devrim yapıldı, ama belki de

hiçbiri uzun yaşam devrimi

kadar önemli değil.

Günümüzde ortalama ömrümüz

büyük dede ve ninelerimizinkilerden 34 yıl daha fazla.

Şunu bir düşünün.

Ömrümüze ikinci bir yetişkin

hayatı eklenmiş durumda.

Fakat, büyük çoğunlukla,

kültürümüz bunun ne anlama geldiğini kabul edemedi.

Hala yaşın bir kavis olarak görüldüğü eski

paradigmayla yaşıyoruz.

Bu bir metafor, eski bir metafor.

Doğarsınız, orta yaşta zirveye çıkar

ihtiyarlıkta güçten düşersiniz.

(Kahkahalar)

Pataloji olarak yaş.

Ama günümüzde birçok insan --

filozoflar, sanatçılar, doktorlar, bilimadamları --

benim üçüncü perde adını verdiğim, hayatın son

otuz yılına yeni bir gözle bakıyorlar.

Bu dönemin aslında, tıpkı ergenliğin çocukluktan farklı olması gibi,

orta yaşlılıktan farklı olarak

hayatın, kendi önemi olan

gelişimsel bir dönemi olduğunu farkediyorlar.

Ve şunu soruyorlar -- hepimiz sormalıyız --

bu zamanı nasıl kullanıyoruz?

Nasıl başarılı bir şekilde yaşarız?

Yaşlanma için uygun olan yeni metofor

nedir?

Geçtiğimiz yılı bu konu hakkında araştırma yapıp yazarak geçirdim.

Ve şu sonuca vardım,

yaşlanma için daha uygun olan metafor

bir merdiven --

insan ruhunun göğe yükselişi,

bize bilgelik, bütünlük ve

gerçeklik getiriyor.

Yaş patalojiyle alakalı değildir;

potansiyelle alakalıdır.

Ve bilin bakalım ne oldu?

Bu potansiyel sadece şanslı bir azınlık için geçerli değil.

Görünüşe göre,

50 yaş üzeri birçok insan

daha iyi hissediyor, daha az stresli,

daha az saldırgan, daha az endişeli.

Farklılıklardan çok benzerlikleri

görme eğilimindeyiz.

Hatta bazı araştırmalar gösteriyor ki

daha mutluyuz.

İnanın bunu hiç beklemiyordum.

Uzun süren depresif bir dönemden çıktım.

40'lı yaşlarımın sonlarına yaklaşırken,

sabahları uyandığımda aklıma gelen

ilk altı düşünce olumsuz olurdu.

Ve korkmaya başlamıştım.

Aman Tanrım, aksi bir yaşlı

kadın olacağım diye düşünmüştüm.

Fakat aslında şu an üçüncü perdemin tam ortasındayım,

ve hiç bu kadar mutlu olmamıştım.

Kendimi gerçekten çok iyi hissediyorum.

Ve farkettim ki,

dışarıdan bakmak yerine

yaşlılık döneminde olduğunuzda,

korku ortadan kalkıyor.

Hala kendiniz olduğunuzu farkediyorsunuz --

hatta belki daha fazlası.

Picasso bir keresinde şöyle demiş, "Genç olmak çok zaman alır".

(Kahkahalar)

Yaşlanmayı romantikleştirmek istemiyorum.

Açıkçası, bunun istediğine ulaşma

ve gelişme dönemi olacağının bir garantisi yok.

Bir kısmı şans meselesi.

Bir kısmı, açıkçası, genetikle ilgili.

Aslında üçte biri genetikle ilgili.

Ve bu konuda yapabileceğimiz fazla birşey yok.

Ama bu şu demek oluyor üçüncü perdedenin

kalan üçte ikisinde ne kadar iyi olacağımız

konusunda birşey yapabiliriz.

Bu eklenmiş yılları gerçekten başarıyla geçirmek

ve bir fark yaratmak için kullanmak hakkında

neler yapabileceğimizi tartışacağız.

Size bu merdiven hakkında birşey söyleyeyim,

merdivenler birçok yaşı ileri insana zorluk çıkardığı için

bu onlara garip bir metafor gibi gelebilir.

(Kahkahalar)

Buna ben de dahilim.

Tahmin edebileceğiniz gibi,

tüm dünya evrensel bir kanunla işliyor:

entropi, termodinamiğin ikinci kanunu.

Entropi şu demek: Dünyadaki herşey, herşey,

gerileme ve çöküş, kavis

durumundadır.

Bu evrensel kanunun tek bir istisnası var,

o da yukarı doğru ilerlemeye

devam edebilen insan ruhu --

bizleri bütünlüğe,

gerçekliğe ve bilgeliğe

götüren bir merdiven.

İşte anlatmaya çalıştığım şeyin bir örneği.

Bu yükseliş

zorlu fiziksel mücadelelerin ortasında bile olabilir.

Yaklaşık üç yıl önce,

New York Times gazetesinde bir makale okudum.

Neil Selinger isimli bir adam hakkındaydı --

57 yaşında, emekli bir avukat --

içindeki yazarı keşfettiği Sarah Lawrence'da

bir yazar grubuna katılmış.

İki yıl sonra,

genelde Lou Gehrig hastalığı olarak bilinen ALS teşhisi konmuş.

Korkunç bir hastalık. Ölümcül.

Bedeni tüketir ama zihin sağlam kalır.

Bu makalede Bay Selinger yaşadıklarını

şu şekilde tarif ediyor.

Alıntılayacağım,

"Kaslarım güçsüzleştikçe,

kalemim güçlendi.

Konuşmamı yavaşça yitirdikçe,

sesimi kazandım.

Zayıfladıkça, büyüdüm.

Çok fazla şey yitirdikçe,

sonunda kendimi buldum."

Bana göre, Neil Selinger

üçüncü perdede merdiveni çıkmanın

simgesi.

Bizler ruhla doğduk, hepimiz,

ama bazen şiddet, suistimal, ihmal gibi

hayatın zorlukları altında

ruhumuz eziliyor.

Ailelerimiz depresyondan muzdarip olmuş olabilirler.

Belki de bizi dünyadaki başarılarımızın

ötesinde sevememişlerdir.

Belki hala ruhsal bir acı,

bir yaradan muzdaribizdir.

Belki ilişkilerimizin çoğunun sonuçlanmadığını düşünüyoruzdur.

Ve bu yüzden yarım kalmış hissediyoruz.

Belki de üçüncü perdenin görevi

kendimizi tamalama görevini bitirmektir.

Benim için, bu üçüncü perdeme yaklaşırken başladı,

60. doğumgünümde.

Onu nasıl yaşamalıydım?

Son perdede neyi başarmalıydım?

Farkettim ki, nereye gittiğimi bilmek için,

nereden geldiğimi bilmeliydim.

Böylece geri dönüp

ilk iki sahnemi çalıştım,

o zamanlar kim olduğumu,

ailemin ya da başka insanların

olduğumu söyledikleri ya da davrandıkları kişi değil,

gerçekten kim olduğumu görmeye çalıştım.

Ama kimdim? Ailem kimdi --

aile olarak değil, insan olarak.

Onların aileleri kimlerdi?

Onlara nasıl davranmışlardı?

Bunun gibi şeyler.

Birkaç yıl sonra farkettim ki

geçtiğim bu sürece psikologlar

"hayatı gözden geçirme"

adını veriyorlar.

Ve bir insanın hayatına yeni bir

önem, açıklık ve anlam kattığını

söylüyorlar.

Siz de, benim yaptığım gibi,

düşündüğünüz birçok şeyin hatalarınız olduğunu,

hakkınızda düşündüğünüz birçok şeyin sizinle bir

alakası olmadığını keşfedebilirsiniz.

Sizin hatanız değildi; siz iyisiniz.

Ve geri dönüp onları

ve kendinizi

affedebilirsiniz.

Kendinizi geçmişten

kurtarabilirsiniz.

Geçmişle olan ilişkinizi

değiştirmeye çalışabilirsiniz.

Bununla ilgili bir kitap yazarken,

Viktor Frankl'ın "İnsanın Anlam Arayışı" adlı kitabına

denk geldim.

Viktor Frankl beş yılını Nazi toplama

kampında geçiren Alman bir psikiyatristti.

Ve yazdığına göre, kamptayken,

serbest bırakılmalılar mı, hangileri iyi

olabilecek hangileri olamayacak,

sorularına cevap verebilirmiş.

Şöyle yazıyor:

"Hayatta herşeyiniz elinizden alınabilir

tek şey dışında,

bu duruma nasıl karşılık

vereceğinizi seçmenin

özgürlüğü.

Yaşadığımız hayatın

kalitesini belirleyen budur --

zengin ya da fakir, ünlü ya da tanınmamış,

sağlıklı ya da acı çekiyor

olmamız değil.

Hayat kalitemizi belirleyen şey

bu gerçeklerle kurduğumuz ilişki,

onlara yüklediğimiz anlamlar,

onlarla ilgili takındığımız tutum,

tetiklemelerine izin verdiğimiz ruh hali."

Belki de üçüncü perdenin temel amacı

eğer mümkünse, geri dönüp

geçmişle olan ilişkimizi değiştirmeye

çalışmak.

Zihinsel araştırmalar gösteriyor ki,

bunu yapabildiğimizde,

nörolojik olarak ortaya çıkıyor --

beyinde nöral yollar ortaya çıkıyor.

Görüyorsunuz, eğer zaman içinde

geçmiş olaylara ve insanlara olumsuz tepki vermişseniz,

nöral yollar beyinden yollanan

kimyasal ve elektriksel işaretler ile belirleniyor.

Ve zaman içinde, bu nöral yollar değiştirilemez oluyor,

norma dönüşüyorlar --

ve bize zarar veriyorlar

çünkü stres ve endişeye neden oluyorlar.

Fakat,

geri gider ve ilişkilerimizi değiştirirsek,

geçmişteki insanlar ve olaylarla

olan ilişkilerimize bakışımızı değiştirirsek,

nöral yollar değişebilir.

Geçmişle ilgili daha

olumlu hisler beslersek,

yeni bir norm oluşur.

Bu termostatı sıfırlamak gibi birşey.

Bizi bilge yapan

deneyimler değil,

bizi bilge yapan bu deneyimler

hakkında derinlemesine düşünmek --

ve bu bizim tamamlanmamıza yardım ediyor,

bilgelik ve gerçeklik katıyor.

Olduğumuz kişi olmamıza yardımcı oluyor.

Kadınlar baştan başlıyor, değil mi?

Yani, kızlar olarak, cesaretle başlıyoruz -- "Evet, kim demiş?"

Bizler temsilciyiz.

Kendi hayatlarımızın özneleriyiz.

Ama çoğu zaman,

ergenliğe girdiğimizde, çoğumuz,

uyum sağlamaya ve popüler olmaya çalışıyoruz.

Ve diğer insanların hayatlarının özneleri ve nesneleri oluyoruz.

Ama şimdi, üçüncü perdemizde,

başladığımız yere

dönüp belki de ilk defa herşeyi

anlayabiliriz.

Ve eğer bunu yapabilirsek,

bu sadece kendimiz için yapmış olmayacağız.

Dünyada

yaşı ileri kadınlar en büyük nüfusa sahip.

Eğer geri gidip, kendimizi tekrar tanımlarsak

ve bir bütün olursak,

dünyada kültürel bir değişim yaşanır

ve genç kuşaklara kendi ömürlerini

gözden geçirmeleri konusunda bir örnek olur.

Çok teşekkür ederim.

(Alkış)