Return to Video

Ինչո՞ւ է պետք անհանգստանալ կետերի կղանքի համար:

  • 0:00 - 0:04
    1600-ականներին ԱՄՆ-ի արևելյան ափի
  • 0:04 - 0:07
    Քեյփ Կոդ ծոցում այնքան սպիտակ կետ կար,
  • 0:07 - 0:10
    որ նրանց վրայով կարող էիք
  • 0:10 - 0:13
    մի ափից մյուսը քայլել:
  • 0:13 - 0:16
    Այժմ նրանց քանակը նվազել է և
    նրանք ոչնչացման եզրին են:
  • 0:16 - 0:22
    Նրանց պես, շատ կետերի տեսակներ
    կտրուկ քչացել են՝
  • 0:22 - 0:24
    վերջին 200 ամյակում կետերի որսի պատճառով:
  • 0:24 - 0:27
    Նրանց որսում և սպանում էին
  • 0:27 - 0:30
    իրենց մսի, ճարպի և ոսկրերի համար:
  • 0:30 - 0:33
    Կետերը պահպանվել են
  • 0:33 - 0:35
    70-ականներին տեղի ունեցած
  • 0:35 - 0:38
    ՙՙՊահպանել Կետերին՚՚ շարժման շնորհիվ:
  • 0:38 - 0:41
    Դա նպաստեց կանգնեցնելու
    կետերի որսը և առևտուրը:
  • 0:41 - 0:44
    Իսկ գաղափարը սրանում էր. «եթե չենք կարող
  • 0:44 - 0:47
    պահպանել կետերին, ապա ոչնչի պիտանի չենք»:
  • 0:47 - 0:50
    Ի վերջո դա մեր քաղաքական ներուժի փորձն էր
  • 0:50 - 0:53
    վերջ դնել շրջակա միջավայրի կործանմանը:
  • 0:53 - 0:56
    Այսպիսով այդ շարժումը 80-ականների սկզբին
  • 0:56 - 0:59
    ստիպեց արգելել կետերի որսը և առևտուրը:
  • 0:59 - 1:03
    Այնուամենայնիվ, կետերը
    թվով քիչ են, և դեռ
  • 1:03 - 1:07
    ենթարկվում են մարդկային այլ
    սպառնալիքների:
  • 1:07 - 1:12
    Ցավոք, շատերը դեռ մտածում են,
  • 1:12 - 1:15
    որ իմ նման բնպահպանները իրենց գործը
  • 1:15 - 1:17
    անում են ելնելով այդ արարածների
  • 1:17 - 1:22
    հմայքից ու գեղեցկությունից:
  • 1:22 - 1:25
    Այդպես մտածելը սխալ է, քանի որ կետերը
  • 1:25 - 1:28
    էկոհամակարգի ճարտարագետներն են:
  • 1:28 - 1:31
    Նրանք օվկիանոսները կայուն են պահում
  • 1:31 - 1:38
    և անգամ օգտակար են մեր հասարակությանը:
  • 1:38 - 1:41
    Իսկ ինչո՞վ է կարևորվում կետերի
  • 1:41 - 1:45
    կյանքը օվկիանոսի վերականգնման գոծում:
  • 1:45 - 1:49
    Դա հանգեցնում է երկու
    հիմնական մտքի: Այն է.
  • 1:49 - 1:53
    կետի կղանք և փտող դի:
  • 1:53 - 1:56
    Այսպես: Կետերը սնվելու համար սուզվում են,
  • 1:56 - 1:58
    իսկ շնչելու համար լողում են ջրի մակերեսին:
  • 1:58 - 2:01
    Այդ ընթացքում մեծ քանակությամբ կղանք են
  • 2:01 - 2:04
    արտազատում, որը իր հերթին պարունակում է
  • 2:04 - 2:06
    ջրի հատակից դեպի մակերես բերված
  • 2:06 - 2:09
    անփոխարինելի սննդանյութեր՝
  • 2:09 - 2:12
    ֆիտոպլանկտոնի աճը խթանելու համար,
  • 2:12 - 2:14
    որը ծովում սնման օղակի հիմքն է կազմում:
  • 2:14 - 2:17
    Իսկապես: Մեծ քանակությամբ կետի կղանքը
  • 2:17 - 2:21
    օգտակար է ամբողջ էկոհամակարգի համար:
  • 2:21 - 2:24
    Կետերը կաթնասունների մեջ հայտնի են նաև
  • 2:24 - 2:28
    իրենց ամենաերկար տևող գաղթով:
  • 2:28 - 2:30
    Գորշ ամերիկական կետը
  • 2:30 - 2:33
    գաղթում է 16.000 կմ,
  • 2:33 - 2:36
    սնման համար նպաստավոր վայրերից մինչև
  • 2:36 - 2:39
    բեղմնավորվելու և ծնունդ տալու վայրեր:
  • 2:39 - 2:42
    Եվ այսպես ամեն տարի:
  • 2:42 - 2:45
    Դա անելով նրանք այդ պարարտանյութը
  • 2:45 - 2:48
    իրենց արտաթորանքի ձևով մի տեղից
  • 2:48 - 2:51
    մյուսն են տեղափոխում:
  • 2:51 - 2:54
    Այսպիսով հստակ է դառնում, թե կետերը ինչքան
  • 2:54 - 2:56
    կարևոր են օվկիանոսում թե՜ ուղղահայաց,
  • 2:56 - 2:59
    և թե՜ հորիզոնական սնման շղթայում:
  • 2:59 - 3:02
    Միևնույն ժամանակ ուշագրավ է նաև այն փաստը,
  • 3:02 - 3:04
    որ կետերը կարևոր են նաև իրենց մահից հետո:
  • 3:04 - 3:08
    Կետի դին հյուսվածքային խոշոր զանգված է,
  • 3:08 - 3:11
    որը օվկիանոսի մակերևույթից իջնում է հատակ:
  • 3:11 - 3:14
    Այս երևույթը կոչվում է կետերի անկում:
  • 3:14 - 3:17
    Երբ կետի դին սուզվում է, այդ դառնում է կեր
  • 3:17 - 3:19
    400 այլ տեսակ ծովային կենդանիների համար,
  • 3:19 - 3:23
    ներառյալ՝ օձաձև էլեկտրաձկները:
  • 3:23 - 3:26
    Եվ այս 200 տարիների ընթացքում զբաղված
  • 3:26 - 3:29
    լինելով կետերից օվկիանոսների դատարկումով,
  • 3:29 - 3:33
    մենք փոխեցինք կետերի անկման աշխարհագրական
  • 3:33 - 3:37
    բաշխումը դեպի օվկիանոսի հատակ:
  • 3:37 - 3:39
    Որպես հետևանք դա բերեց որոշ այլ տեսակների
  • 3:39 - 3:44
    ոչնչացմանը, որոնք իրենց գոյատևումը
  • 3:44 - 3:46
    պահպանում էին այդ
  • 3:46 - 3:48
    դիակային զանդվածի հաշվին:
  • 3:48 - 3:52
    Վերջիններս իրենց հետ տեղափոխում են
  • 3:52 - 3:57
    մոտավորապես 190.000 տոննա ածխածին,
  • 3:57 - 3:59
    որը համարժեք է տարեկան
  • 3:59 - 4:02
    80.000 ավտոմեքենայից արտադրվող քանակին՝
  • 4:02 - 4:04
    մթնոլորտից դեպի օվկիանոսի խորք:
  • 4:04 - 4:07
    Այդ իսկ պատճառով օվկիանոսները հաճախ
    կոչվում են
  • 4:07 - 4:10
    «Ածխածնի լվացարա», քանի որ կապում են
  • 4:10 - 4:16
    ածխածինը և հետաձգում գլոբալ տաքացումը:
  • 4:16 - 4:20
    Հաճախ մահացած մարմինները քշվում են ափ,
  • 4:20 - 4:22
    որը կեր է դառնում ցամաքի
  • 4:22 - 4:25
    գիշատիչ կենդանիների համար:
  • 4:25 - 4:28
    Կետերի որսը 200 տարվա ընթացքում
    վնասաբեր էր և
  • 4:28 - 4:35
    նվազեցրեց նրանց քանակը 60-90%-ով:
  • 4:35 - 4:39
    Ակնառու էր «Պահպանել Կետերին»
    շարժումը
  • 4:39 - 4:41
    կետերի որսը դադարելու
    գործում մեծ դեր խաղաց:
  • 4:41 - 4:44
    Բայց մենք դա պետք է կրկնենք՝ ուշադրություն
  • 4:44 - 4:51
    դարձնելով ավելի փոքր հարցերի վրա ևս:
  • 4:51 - 4:56
    Պետք է արգելել նավերի մուտքը նրանց սնման
  • 4:56 - 5:03
    վայրեր և ձկնորսական ցանցերի օգտագործումը:
  • 5:03 - 5:06
    Պետք է սովորենք կարևորել բնապահպանական
  • 5:06 - 5:09
    հարցերը, որպեսզի մարդիկ հասկանան այդ
  • 5:09 - 5:15
    կենդանիների արժեքը էկոհամակարգում:
  • 5:15 - 5:19
    Եկեք կետերին փրկենք նորից:
  • 5:19 - 5:23
    Եվ դա անենք ոչ միայն նրանց,
  • 5:23 - 5:24
    այլ նաև մեր համար:
  • 5:24 - 5:26
    Շնորհակալություն:
Title:
Ինչո՞ւ է պետք անհանգստանալ կետերի կղանքի համար:
Speaker:
Աշա դը Վոս
Description:

Ըստ ծովային կենսաբան Աշա դը Վոսի կետերը կատարում են զարմանալի և կարևոր աշխատանք: Այդ հսկա արարածները էկոհամակարգի ճարտարագետներն են, որոնք իրենց իսկ կղանքով օվկիանոսը պահում են առողջ և կայուն վիճակում: TED-ի անդամ դը Վոսը սովորեցնում է, թե ինչքանով է կետերի թերագնահատված աշխատանքը օգնում պահպանել ծովերի, և ի վերջո մեր մոլորակի առողջ և կայուն վիճակը:
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TEDTalks
Duration:
05:45

Armenian subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.