Return to Video

Gizemli bir dili çözme yarışı

  • 0:07 - 0:10
    1900'lerin başında Girit Adasında,
  • 0:10 - 0:14
    İngiliz Arkeolog Sir Arthur Evans, garip
    sembollerle yazılmış
  • 0:14 - 0:17
    yaklaşık 3.000 tablet ortaya çıkardı.
  • 0:17 - 0:20
    Bu sembollerin Avrupa'nın en
    eski uygarlığının konuştuğu
  • 0:20 - 0:22
    dili temsil ettiğini düşündü.
  • 0:22 - 0:26
    Anlamları, 50 boyunca bilim
    insanlarından paçayı kurtaracaktı.
  • 0:26 - 0:29
    Evans, bu tabletleri Knossos
    sarayının renkli freskleri
  • 0:29 - 0:33
    ve labirent gibi olan
    koridorlarının arasında keşfetti.
  • 0:33 - 0:36
    Efsanevi Girit hükümdarı
    Kral Minos'un adını vererek
  • 0:36 - 0:39
    Minos Uygarlığı olarak adlandırdı.
  • 0:39 - 0:43
    Linear B olarak adlandırılan yazının
    Minos dilini temsil ettiğini düşündü
  • 0:43 - 0:47
    ve tüm dünyadaki bilim insanları
    kendi teorilerini ortaya attı.
  • 0:47 - 0:50
    Etrüsklerin kaybolan dili miydi?
  • 0:50 - 0:53
    Ya da belki de Baskça'nın ilk formunu
    temsil ediyordu.
  • 0:53 - 0:57
    Gizem derinleştiğinden dolayı Evans
    tabletleri yakından korudu,
  • 0:57 - 1:01
    hayatı boyunca yazıtların
    200'ü yayınlandı,
  • 1:01 - 1:03
    ancak yazıyı çözemedi.
  • 1:03 - 1:07
    Bununla birlikte, iki doğru
    gözlem yaptı:
  • 1:07 - 1:11
    Tabletler, idari kayıtlardı
    ve yazı, tek hece yazısıydı,
  • 1:11 - 1:15
    her sembol, hem sessiz hem de
    sesli bir harfi temsil ediyordu,
  • 1:15 - 1:18
    her biri bir kelimeyi temsil eden
    karakterle karıştırılmıştı.
  • 1:18 - 1:24
    Evans, New York, Brooklyn'den
    Alice Kober adlı bir bilim insanının
  • 1:24 - 1:27
    bu gizemi çözmeye başlamadan önce
    otuz yıl Linear B üzerinde çalıştı.
  • 1:27 - 1:30
    Kober, dönemindeki
    birkaç kadın gibi
  • 1:30 - 1:33
    Brooklyn College'da
    Klasikler profesörüydü.
  • 1:33 - 1:37
    Araştırmasına yardımcı olması için
    Linear B'yi çözmesi gerektiğini biliyordu
  • 1:37 - 1:40
    ve kendi kendine
    birçok dil öğrendi.
  • 1:40 - 1:44
    Sonraki yirmi yıl boyunca,
    sembolleri analiz etti.
  • 1:44 - 1:46
    Mevcut birkaç yazıt üzerinde çalışarak,
  • 1:46 - 1:49
    her sembolün ne sıklıkla
    ortaya çıktığını kaydetti.
  • 1:49 - 1:53
    Ardından, her sembolün ne sıklıkla
    yan yana geldiğini kaydetti.
  • 1:53 - 1:57
    Bulgularını, İkinci Dünya Savaşı
    sırasında yazı malzemelerinin
  • 1:57 - 2:00
    azlığı nedeniyle sigara kutularındaki
    ufak parça kağıtlarda sakladı.
  • 2:00 - 2:02
    Bu frekansları analiz ederek,
  • 2:02 - 2:05
    Linear B'nin cümlelerine
    dil bilgisi vermenin
  • 2:05 - 2:07
    çekim eklerine bağlı olduğunu keşfetti.
  • 2:07 - 2:11
    Bundan sonra, Linear B'yi çözmeye
    herkesten önce yaklaşarak,
  • 2:11 - 2:15
    simgeler arasındaki ilişkilerin
    bir çizelgesini oluşturmayı başardı.
  • 2:15 - 2:21
    Ancak, 1950'de 43 yaşında,
    muhtemelen kanserden öldü.
  • 2:21 - 2:24
    Kober, Knossos tabletlerini analiz ederken
  • 2:24 - 2:28
    Michael Ventris adında bir mimar da
    Linear B'yi çözmeye çalıyordu.
  • 2:28 - 2:33
    Evans'ın konuşmasını duyduktan sonra,
    öğrenciyken Linear B'ye takıntılı oldu.
  • 2:33 - 2:38
    II. Dünya Savaşı'nda görev yaparken
    bile, yazıyı çözmek için çalıştı.
  • 2:38 - 2:41
    Savaştan sonra Ventris, Yunanistan
    topraklarında Pilos denilen
  • 2:41 - 2:44
    farklı bir arkeolojik siteden
    çıkarılan yeni yayınlanan
  • 2:44 - 2:49
    Linear B yazıtlarının gizli bir yerini
    kullanarak Kober'ın çizelgesini oluşturdu.
  • 2:49 - 2:53
    Asıl ilerlemesini, Pilos'taki
    tabletleri Knossos'takilerle
  • 2:53 - 2:55
    karşılaştırdığında yaptı
    ve bazı kelimelerin
  • 2:55 - 3:00
    bir bölgedeki tabletlerde olduğunu,
    diğerlerinde bulunmadığını gördü.
  • 3:00 - 3:03
    Bu kelimelerin, her bölgenin
    özel yerlerinin adını
  • 3:03 - 3:05
    temsil edip etmediğini merak etti.
  • 3:05 - 3:09
    Yüzyıllar boyunca yer adlarının sabit
    kalma eğiliminde olduğunu biliyordu
  • 3:09 - 3:11
    ve Linear B'yi, Kıbrıs adasından
  • 3:11 - 3:14
    çok eski bir hece yazısıyla
    karşılaştırmaya karar verdi.
  • 3:15 - 3:19
    Kıbrıs yazısı, Linear B'den
    yüzlerce yıl sonra kullanıldı,
  • 3:19 - 3:21
    ancak sembollerden bazıları benzerdi,
  • 3:21 - 3:23
    seslerin de benzer olup
    olamayacağını merak etti.
  • 3:23 - 3:27
    Ventris, Kıbrıs hece
    yazılarından bazılarını
  • 3:27 - 3:28
    Linear B yazıtlarına bağladığında,
  • 3:28 - 3:31
    Evans'ın tabletlerini keşfettiği
  • 3:31 - 3:34
    şehrin adı olan Knossos
    kelimesini ortaya çıkardı.
  • 3:34 - 3:38
    Bir domino etkisindeki
    Ventris, Linear B'yi çözdü,
  • 3:38 - 3:41
    her kelime Linear B dilinin
    Minos değil Yunanca olduğunu
  • 3:41 - 3:44
    açıkça ortaya çıkardı.
  • 3:44 - 3:48
    Ventris, dört yıl sonra 34 yaşında,
    bir araba kazasında öldü.
  • 3:49 - 3:52
    Ancak, keşfi tarihin bir
    parçasını yeniden yazdı.
  • 3:52 - 3:56
    Evans, Minosluların Yunanlıların
    topraklarını fethetmesinde
  • 3:56 - 3:59
    ısrarcı olmuştu ve dolayısıyla ana karada
    Linear B'nin örnekleri bulundu.
  • 3:59 - 4:03
    Ancak, Linear B'nin Minos dilini
    değil, Yunanca'yı temsil ettiği keşfi,
  • 4:03 - 4:05
    tam tersinin olduğunu gösterdi:
  • 4:05 - 4:10
    Yunanlılar, Girit'i işgal etti ve kendi
    dilleri için Minos yazısını benimsedi.
  • 4:10 - 4:13
    Ancak hikaye henüz bitmedi.
  • 4:13 - 4:15
    Minosluların, Linear A denilen
  • 4:15 - 4:18
    başka bir yazıyla temsil edilen
  • 4:18 - 4:20
    asıl dili henüz çözülmedi.
  • 4:20 - 4:24
    En azından şimdilik gizemini koruyor.
Title:
Gizemli bir dili çözme yarışı
Speaker:
Susan Lupack
Description:

Tam dersi görüntülemek için: https://ed.ted.com/lessons/the-race-to-decode-a-mysterious-language-susan-lupack

1900'lerin başında arkeolog Sir Arthur Evans, garip sembollerle yazılmış yaklaşık 3,000 tablet ortaya çıkardı. Diğerleri kendi teorilerini ortaya atarken, Linear B olarak adlandırılan yazının Minos dilini temsil ettiğini düşündü. Etrüsklerin kaybolan dili miydi? Ya da Baskça'nın ilk formu muydu? Anlamları, 50 yıl boyunca bilim insanlarından paçayı kurtaracaktı. Susan Lupack, gizemli yazıtları araştırıyor.
more » « less
Video Language:
English
Team:
closed TED
Project:
TED-Ed
Duration:
04:24

Turkish subtitles

Revisions

Our website uses cookies for analysis purposes.