Hoe sci-fi ons inspireerde om naar de maan te gaan

Lang voor er raketwetenschappers waren, reisde het idee van ruimtevaart over generaties heen van geest tot geest. Met uitmuntende visuele hulpmiddelen toont TED Fellow en NASA-econoom Alexander MacDonald hoe 300 jaar sciencefictionverhalen -- van Edgar Allan Poe tot Jules Verne, H.G. Wells en anderen na hen -- een cultuur van ruimte-exploratie heeft aangewakkerd. Een fascinerende blik op hoe verhalen realiteit worden, met als hoogtepunt een ganzenmachine die naar de maan werd gestuurd.

Ik wil jullie een verhaal
over verhalen vertellen.

En ik wil dit verhaal vertellen,
omdat ik denk dat we moeten onthouden

dat de verhalen die we elkaar vertellen

soms meer zijn dan verhalen,
amusement of vertellingen.

Het zijn ook vehikels

om inspiratie en ideeën
in onze samenlevingen mee te zaaien,

en voor langere tijd.

Het verhaal dat ik jullie ga vertellen

gaat over hoe een van grootste
technologische prestaties

van de moderne tijd

zijn wortels in verhalen heeft

en hoe dat bij sommige
van de nog te komen transformaties

ook zo zou kunnen zijn.

Het verhaal begint
meer dan 300 jaar geleden,

wanneer Galileo Galilei over de
recente Nederlandse uitvinding hoorde

waarbij twee stukken glas
in een lange buis geplaatst werden

waardoor het menselijke zicht
verder dan ooit reikte.

Toen Galileo zijn nieuwe telescoop
op de hemel richtte,

in het bijzonder op de maan,

ontdekte hij iets ongelooflijks.

Dit zijn bladzijden uit Galileo's boek
'Sidereus Nuncius', uitgegeven in 1610.

Hierin onthulde hij aan de wereld
wat hij ontdekt had.

Wat hij ontdekte, was dat de maan
niet zomaar een hemels object is

dat door de nachtelijke hemel zwerft,

maar dat het een wereld is,

een wereld met hoge, zonovergoten bergen

en donkere 'mare',
het Latijnse woord voor zeeën.

Meteen nadat deze nieuwe wereld,
en de maan, ontdekt werden,

begonnen mensen na te denken
over hoe ze erheen konden reizen.

En, even belangrijk,

ze begonnen verhalen te schrijven

over hoe dat zou kunnen gebeuren

en hoe die reizen
eruit zouden kunnen zien.

Een van de eersten die dat deed,
was de bisschop van Hereford,

een man die Francis Godwin heette.

Godwin schreef over
een Spaanse ontdekkingsreiziger,

Domingo Gonsales,

die was gestrand
op het eiland Sint-Helena,

midden in de Atlantische Oceaan,

en die in een poging
om thuis te geraken,

een machine, een uitvinding, bouwde

om te kracht van de lokale
wilde ganzen te gebruiken

om hem te laten vliegen --

en uiteindelijk aan een reis
naar de maan te beginnen.

Godwins boek, 'De man op de maan,
of een relaas over de reis daarheen',

werd pas, postuum en anoniem,
in 1638 uitgegeven,

waarschijnlijk door het aantal
controversiële ideeën dat het bevatte,

zoals een bevestiging van de
Copernicaanse visie op het heelal

dat de zon in het midden
van het zonnestelsel plaatste,

alsook een pre-Newtoniaans
concept van zwaartekracht

dat het idee had
dat het gewicht van een object

zou verminderen als het zich
verder van de aarde bevond.

En dat is nog zonder
zijn gansmachine te vermelden

die de maan zou kunnen bereiken.

(Gelach)

Terwijl het idee van een reis
naar de maan met een gansmachine

ons vandaag niet bijzonder inzichtelijk
of technisch creatief lijkt,

is het belangrijkste dat Godwin zijn reis
naar de maan niet als een droom beschreef

of met magie, zoals Johannes Kepler
het had beschreven,

maar juist dankzij
een menselijke uitvinding.

Het was dit idee

dat we machines kunnen bouwen
die naar de hemel kunnen reizen

dat een zaadje zou planten in geesten
over de generaties heen.

Het idee werd opgepikt
door zijn tijdsgenoot John Wilkins,

toen een jonge student in Oxford

en later een van de grondleggers
van de Royal Society.

John Wilkins nam het idee van ruimtereizen
in Godwins tekst ernstig

en schreef niet enkel een verhaal

maar een non-fictief filosofisch traktaat

met de titel 'Ontdekking van
de nieuwe wereld op de maan,

of een relaas dat tracht te bewijzen

dat er waarschijnlijk een andere
bewoonbare wereld op die planeet is'.

Merk trouwens het woord 'bewoonbaar' op.

Dat idee zou een krachtige
aansporing geweest zijn

voor mensen die denken over machines
die daarheen zouden kunnen gaan.

In zijn boeken overwoog Wilkins ernstig

enkele technische methodes
voor ruimtevaart

en het blijft tot op vandaag
het oudst bekende non-fictierelaas

over hoe we naar de maan
zouden kunnen reizen.

Andere verhalen zouden snel volgen,

met name door Cyrano de Bergerac
en zijn 'Maanverhalen'.

Midden 17de eeuw

groeide het idee van mensen die machines
bouwen die naar de hemel kunnen reizen

in complexiteit en technische nuance.

Toch stopte eind 17de eeuw
deze intellectuele vooruitgang feitelijk.

Mensen vertelden nog steeds
verhalen over maanreizen,

maar ze steunden op oude ideeën

of, opnieuw, op dromen of magie.

Waarom?

Wel, de ontdekking van de wetten
der zwaartekracht door Newton

en de uitvinding van de vacuümpomp
door Robert Hooke en Robert Boyle

betekenden dat mensen nu begrepen

dat er tussen de planeten
een vacuüm bestaat

en bijgevolg ook
tussen de aarde en de maan.

Ze hadden geen manier
om dit te overwinnen,

geen manier zich in te beelden
het te overwinnen.

Dus maakte gedurende meer dan een eeuw

het idee van een maanreis
weinig intellectuele vooruitgang

tot de opkomst
van de industriële revolutie

en de ontwikkeling
van stoommachines en boilers

en, belangrijker nog, drukvoertuigen.

Ze gaven mensen de middelen

om na te denken over hoe
ze capsules konden bouwen

die het ruimtevacuüm konden weerstaan.

In deze context, in 1835,

werd het volgende grootse
ruimtevaartverhaal geschreven

door Edgar Allan Poe.

Vandaag denken we over Poe
in termen van gotische poëzie,

'verraderlijke harten' en 'raven'.

Maar hij zag zichzelf
als een technische denker.

Hij groeide op in Baltimore,

de eerste Amerikaanse stad
met straatverlichting,

en hij was gefascineerd
door de technische revolutie

die hij rondom zich zag plaatsvinden.

Hij zag niet één van z'n gotische verhalen
als zijn grootste werk,

eerder zijn epische prozagedicht 'Eureka',

waarin hij zijn persoonlijke visie

over de kosmografische aard
van het universum uiteenzette.

In zijn verhalen beschreef hij
in ongelooflijk technisch detail

machines en apparaten,

en nergens was hij invloedrijker
dan in zijn kortverhaal

'Het ongeëvenaarde avontuur
van ene Hans Pfaall'.

Een verhaal over een werkloze
blaasbalgmaker in Rotterdam

die, depressief en levensmoe --
het is nog steeds Poe --

en diep in de schulden,

beslist om een hermetisch afgesloten,
door ballonnen gedragen koets te bouwen

die door dynamiet de lucht
in gelanceerd wordt

en daarna door het ruimtevacuüm zweeft,

helemaal tot op het maanoppervlak.

Belangrijker nog, hij ontwikkelde
het verhaal niet alleen,

want in de appendix van z'n verhaal

vermeldde hij expliciet Godwins
'The Man in the Moone'

van meer dan 200 jaar eerder

als een invloed,

en noemde hij het "een uniek
en enigszins ingenieus boekje."

Hoewel zijn idee van een door ballonnen
gedragen reis naar de maan

technisch niet veel hoogstaander lijkt
dan de ganzenmachine,

was Poe wel gedetailleerd genoeg

in de beschrijving
van de bouw van het toestel

en inzake de orbitale
dynamiek van de reis,

dat het in de allereerste ruimtevaart-
encyclopedie kon worden geschematiseerd

als een missie in de jaren 1920.

Het was zijn oog voor detail
of 'verisimilitude', zoals hij het noemde,

dat het volgende grootse verhaal
zou beïnvloeden:

Jules Vernes 'Van de aarde
naar de maan', geschreven in 1865.

Het is een verhaal
dat een opmerkelijke erfenis heeft

en een opmerkelijke overeenkomst
vertoont met de maanreizen

die meer dan honderd jaar later
zouden plaatsvinden.

In het verhaal vertrekt de eerste reis
naar de maan vanuit Florida,

met drie mensen aan boord,

in een reis die drie dagen duurt --

exact de parameters
tijdens het Apolloprogramma zelf.

In een expliciet eerbetoon
aan Poe's invloed op hem

situeerde Verne de groep
die dit voor elkaar kreeg in Baltimore,

in de Baltimore Gun Club,

waar de leden Edgar Poe toejuichten

bij het openbaren van hun plannen
om de maan te veroveren.

En net zoals Verne
door Poe werd beïnvloed,

zo zou Vernes verhaal

de eerste generatie raketwetenschappers
beïnvloeden en inspireren.

De twee grote pioniers van de
raketwetenschap in Rusland en Duitsland,

Konstantin Tsiolkovski en Hermann Oberth,

leidden hun betrokkenheid
bij de ruimtevaart terug

tot het lezen van 'Van de aarde
naar de maan' als tieners,

waarna ze zich ingezet hebben

voor het realiseren van dat verhaal.

Verne's verhaal was niet
het enige in de 19de eeuw

met veel invloed.

Aan de overkant van de oceaan
inspireerde H.G. Wells' 'War of the World'

rechtstreeks een jonge man
uit Massachusetts: Robert Goddard.

Na het lezen van 'War of the Worlds'

schreef Goddard in zijn dagboek

op een dag in de late jaren 1890,

over het uitrusten bij het bijknippen
van een kerselaar op zijn familieboerderij

en het hebben van een visioen

van een ruimteschip dat uit een vallei
opstijgt en naar de hemel vliegt.

Hij besloot op dat moment
dat hij de rest van zijn leven zou wijden

aan de ontwikkeling van ruimtevaartuigen
die hij in gedachten had.

En dat was exact wat hij deed.

Doorheen zijn carrière zou hij die dag
als zijn verjaardag vieren,

zijn kerselaarsdag,

en hij zou regelmatig de werken
van Verne en Wells lezen en herlezen

om zijn inspiratie
en toewijding te hernieuwen

doorheen de benodigde jaren
van arbeid en inzet

om het eerste deel
van zijn droom te realiseren:

die vlucht van een raket
op vloeibare brandstof,

wat hij in 1926 uiteindelijke bereikte.

Bij het lezen van 'Van de aarde
naar de maan' en 'The War of the Worlds'

werden de pioniers van de astronautiek
geïnspireerd om hun levens te wijden

aan het oplossen van ruimtevaartproblemen.

En het waren hun traktaten en werk

die op hun beurt de eerste
technische gemeenschappen

en de eerste ruimtevaartprojecten
inspireerden,

waardoor een directe invloed
werd gecreëerd

die van Godwin, tot Poe, tot Verne,

tot het Apolloprogramma

en tot de hedendaagse
ruimtevaartgemeenschap reikt.

Waarom heb ik jullie dit allemaal verteld?

Is het gewoon omdat ik het gaaf vind,

of omdat ik op een vreemde manier
gefascineerd ben door verhalen

van 17de en 19de-eeuwse sciencefiction?

Het is, toegegeven, deels daarom.

Maar ik vind ook
dat deze verhalen ons herinneren

aan de culturele processen
die de ruimtevaart stuwen,

en zelfs de technologische innovatie
in zijn algemeenheid.

Als econoom werkzaam bij NASA

denk ik na over de economische oorsprong

van onze voortgang in de kosmos.

Als je terugkijkt naar de tijd
vóór investeringen van miljardairs,

de 'space race' in de Koude Oorlog,

en zelfs voor de militaire investeringen
in vloeibare-brandstofraketten,

vinden we de economische oorsprong
van ruimtevaart in verhalen en ideeën.

Het was in deze verhalen dat de eerste
ruimtevaartconcepten uitgedrukt werden.

En het was door deze verhalen

dat het narratief van een toekomst
voor de mensheid in de ruimte

zich van geest tot geest
begon te verspreiden,

tot ze uiteindelijk een intergenerationele
intellectuele gemeenschap creëerde

die op de ideeën voor ruimtevaartuigen
zouden verder bouwen

tot op het moment dat ze
konden worden gebouwd.

Dit proces loopt nu al meer dan 300 jaar,

met als resultaat een ruimtevaartcultuur.

Het is een cultuur waar duizenden mensen

over honderden jaren
bij betrokken zijn geweest.

Omdat, gedurende honderden jaren,
sommigen naar de sterren keken

en daarheen wilden gaan.

Omdat, gedurende honderden jaren,

sommigen hun werk gewijd hebben

aan de ontwikkeling
van de benodigde concepten en systemen

om deze reizen mogelijk te maken.

Ik wilde jullie ook vertellen
over Godwin, Poe en Verne,

omdat ik vind dat hun verhalen
ons over het belang vertellen

van de verhalen die we elkaar vertellen
over de toekomst in het algemeen.

Omdat deze verhalen niet enkel
informatie of ideeën doorgeven.

Ze kunnen passies koesteren,

passies die ons ertoe kunnen leiden
onze levens te wijden

aan het realiseren
van belangrijke projecten.

Wat betekent dat deze verhalen

sociale en technologische krachten
kunnen beïnvloeden

tot eeuwen in de toekomst.

We zouden ons dit moeten realiseren en
herinneren wanneer we verhalen vertellen.

We moeten hard werken
om verhalen te schrijven

die ons niet enkel de mogelijke
dystopische wegen tonen,

uit vrees dat hoe meer dystopische
verhalen we elkaar vertellen,

hoe meer zaadjes we planten
voor mogelijke dystopische toekomsten.

Daarentegen moeten we verhalen vertellen
die zaadjes planten,

misschien niet voor utopieën,

maar ten minste voor grootse nieuwe
projecten van technologische, sociale

en institutionele transformatie.

En als we denken dat het idee

dat de verhalen die we elkaar vertellen
de toekomst kunnen veranderen,

denkbeeldig is of onmogelijk lijkt,

dan vind ik dat we ons
dit voorbeeld moeten herinneren,

onze reis naar de maan,

een idee uit de 17de eeuw

dat meer dan 300 jaar
in de cultuur circuleerde

voor het uiteindelijk
kon worden gerealiseerd.

We moeten dus nieuwe verhalen schrijven,

verhalen waarop, over 300 jaar,

mensen kunnen terugkijken
en waarvan ze kunnen zeggen

hoe ze ons geïnspireerd hebben
nieuwe hoogten en nieuwe kusten te vinden,

hoe ze ons nieuwe wegen
en mogelijkheden getoond hebben,

en hoe ze onze wereld
ten goede gevormd hebben.

Dank je wel.

(Applaus)