Antonio Damasio : Bilinci anlamaya çalışmak adına yapılan bir sorgulama

Her sabah uyanırız ve bilincimizi yeniden kazanırız-- ki bu inanılmaz bir gerçektir-fakat gerçekte kazandığımız nedir? Nörobilimci Antonio Damasio sorduğu bu basit soruyla bize beynimizin kendiliğimizi nasıl yarattığı konusunda bir ipucu veriyor.

Şuurlu zihinlerimizle ilgili

hayret ve gizem üzerine konuşmak için

buradayım.

Hayret ve gizem şununla ilgili ki

hepimiz bu sabah uyandık

ve ona yeniden sahip olduk

şuurlu zihinlerimize inanılmaz biçimde dönüşüne.

Kendiliğimizle ve varlığımızla ilgili

bütün farkındalığa yeniden geri döndük,

buna rağmen biz bunun üzerinde

nadiren düşünürüz. Gerçekte bunu yapmalıyız,

çünkü şuurlu bir zihnin varlığını kabul etmeden,

kendimiz hakkında hiç bir bilgiye

sahip olamazdık,

dünya hakkında hiç bir bilgimiz olamazdı.

Acılarımız ve aynı zamanda mutluluğumuz da

olamazdı. Sevgiye hiç ulaşamazdık

ya da yaratıcı yeteneğe.

Ve elbette ki, Scott Fitzgerald'ın meşhur sözleriyle

" Şuurluluğu keşfeden kişi

onun yol açtığı bir çok sonuçtan dolayı kınanacaktır".

Ama onun unuttuğu şudur ki

bilinç olmaksızın,

gerçek mutluluğa ulaşmak için hiç bir yolu yoktu

ve hatta aşkınlık ihtimali de.

Yani ne kadar merak ediyorsan

gizemlilik o kadar artar. Bu gizemli bir şeydir

ki çözülmesi her zaman ileri derecede

zor olmuştur.Erken felsefe dönemine

ve tüm nörobilim tarihinde geriye gidildiğinde,

bunun bir çok tartışmaya yol açmış,

çözümünde daima zorlanılmış

gizemli bir konu olduğu anlaşılır.

Ve bir çok insan gerçekte bu konuya elimizi

sürmememiz gerektiğini, kendi haline bırakmamız

gerektiğini, onun çözülecek bir konu

olmadığını düşünüyorlar. Ben buna inanmıyorum,

ve durumun değiştiğini düşünüyorum.

Beyinlerimizde şuurluluğun

nasıl oluştuğunu bildiğimizi

iddia etmek komik olurdu,

ama bu soruna yaklaşım

göstermeye

ve çözümün çerçevesini görmeye başlayabiliriz.

Ve merakımızı teşvik eden bir şey daha var ki

bu da görüntüleme teknolojilerine sahip olmamız

ki bizim insan beyninin içine girmemize izin veriyor

ve becerimizi artırıyor, örneğin,

şu anda görmekte olduğunuz gibi.

Bu görüntüler Hanna Damasio'nun laboratuvarından,

ve yaşayan bir insanda

beynin yeniden yapılanmasını gösteriyor.

Ve bu kişi yaşayan bir kişi.

Bu otopsi yoluyla incelenen

bir kişi değil.

Ve daha fazlası--

ve sizi gerçekten etkileyici bir şey olabilir--

ki şimdi göstereceğim,

beynin yüzeyinin altına gidiyor

ve gerçekten yaşayan beyin içinde

gerçek bağlantılara, gerçek yollara bakıyor.

Buradaki renkli hatlar

aksonların demetlerine denk düşüyor,

hücre gövdeleriyle sinapsları

birleştiren lifler.

Ve ne yazık ki onlar orijinalinde renkli görünmüyorlar.

Ama bir şekilde orada oldukları görülüyor.

Renkler yönün kodları,

arkadan öne doğru

ya da tersi.

Bunlar tamam da, şuurluluk nedir?

Şuurlu zihin nedir?

Ve çok basit bir görüşten yola çıkıp

söyleyebiliriz ki, o,

rüyasız derin bir uykuya daldığımızda,

ya da anestezi altında kaybettiğimiz şeydir,

ve o, uykudan

ya da anesteziden uyandığımızda

yeniden kazandığımız şeydir.

Fakat anestezi altındayken ya da derin uykudayken

kaybetmiş olduğumuz gerçekte nedir?

Peki, herşeyden önce

o içinde mental görüntülerin

aktığı zihinsel bir faaliyettir,

Ve tabii ki bu görüntülerin

duyusal izlekler olduğu düşünüldüğünde,

görsel, mesela sizin kürsü ve

benimle ilişkili olarak aldığınız izlenimdir,

ya da işitsel izlenimler,

benim sözlerimi duyarken olduğu gibi.

İşte mental görünümlerin

bu akışı zihindir.

Ama yine de bu salonda hepimizin

birlikte deneyimlediğimiz başka bir şey daha var.

Biz görsel ya da

işitsel ya da dokunsal izlenimlerin

pasif aktarıcıları değiliz.

Biz benliğe sahibiz.

Şu anda otomatik olarak

zihinlerimizde varolan

bir ben'e sahibiz.

Kendi zihnimize sahibiz.

Ve öyle bir algılamaya sahibiz ki

bunu algılama yoluyla her birimizin yanımızda

oturan kişiden farklı bir kişi olduğunu biliriz

Bundan dolayı şuurlu bir zihne sahip olmak için

şuurlu zihin içerisinde benlik sahibi olmanız gerekir.

Ve şuurlu zihin demek içinde ben olan zihin demektir.

Ben, zihin içine sübjektif bir açılım ekler,

ve ancak Ben zihin içinde olduğu zaman

biz tümüyle şuurlu sayılırız. Böylece bu gizemden

söz ederken bilmemiz gereken

birinci şey, düşüncelerin beyinde

nasıl biraraya getirildiği ve ikincisi de,

benliklerin nasıl oluştuğudur.Şimdi, birinci bölüm,

birinci problem, göreceli olarak daha kolay--

ama çok kolay olduğu söylenemez-- nörobilimde yavaş da olsa

üzerine gidilmiş bir şey. Ve gayet açık ki,

düşüncelerin oluşması için nöral haritaların

oluşmasına ihtiyacımız var.Bir şebeke düşünün,

şu anda size gösterdiğim gibisinden ve tasavvur edin,

bu şebeke içinde ki iki boyutlu

bir sayfa gibi nöronları düşünün.

Ve resim gibi görün isterseniz,

bir ilan tabelası, dijital bir ilan tahtası

elementlerin birbiriyle reaksiyona

girdiği ya da girmediği.

Ve etkileşim ya da etkileşimsizlik

paternini nasıl oluşturduğunuza bağlı olarak

dijital elementlerle ya da bu konuyla ilgili olarak,

tabaka içindeki nöronlarla

bir harita oluşturma yeteneğiniz olacak.

Bu size gösterdiğim görsel bir harita tabii ki,

ama her hangi bir türden harita için de söz konusu

olabilir-- işitsel, mesela, ses frekanslarıyla ilişkili olarak,

ya da dokunduğumuz bir objeyle ilgili olarak

derimizle oluşturduğumuz bir harita.

Şimdi, esas noktaya gelirsek, konu,

şebeke içindeki nöronların

aralarındaki ilişkinin

ve nöronların aktivitelerinin

topoğrafik düzeninin ve mental deneyimin

ne kadar birbirlerine yakın olduğudur.

Size kişisel deneyimimle ilgili bir öykü anlatacağım.

Şimdi ben sol gözümü kapatırsam--

Kendimden bahsediyorum, sizlerden değil--

Eğer sol gözümü kapatıp şebekeye bakarsam

aşağı yukarı size gösterdiğim gibi bir şey görürüm.

Her şey güzelce ve dikey biçimde görülür.

Fakat bir süre önce keşfettim ki,

sol gözümü kapattığım zaman

elde ettiğim şey beklediğimden farklı olarak şu;

o şekilde baktığım zaman benim görme

alanımın merkezi-sol kısmında bir eğilme-bükülme oluşuyor.

Çok tuhaf. Bunu bir süre analize ettim.

Fakat bir süre önce,

retinanın laser görüntülemesini

geliştirmiş olan oftalmolog

arkadaşım Carmen Puliafito

yardımıyla şunu anladım;

Eğer retinamı laserle

yatay düzlemde izlersem orada ufak köşede

şunu elde ediyorum.

Sağ tarafta, retinam mükemmel biçimde simetrik.

Fovea (kör nokta) ya doğru alt bölümde

optik sinirin başladığı yeri görüyorsunuz.

Ama sol retinam üzerinde

kırmızı ok tarafından gösterilen bir tümseklik var.

Ve bu orada aşağıda

ufak bir kist olduğuna işaret ediyor.

Ve bu da benim algıladığım

bükülmeye neden oluyor.

Şimdi sadece şunu düşünün:

nöronlardan oluşan bir şebekeniz var,

ve şimdi şebekenin pozisyonunda

basit bir mekanik değişiklik var

ve zihinsel deneyiminizde bir kayma hissediyorsunuz.

Bu gözküreniz içinde

yer alan bir beyin parçası olan

retinanın nöronlarının aktivitesiyle zihinsel deneyimizin

ne denli yakından ilişkili olduğunu gösteriyor

ya da bu konuyla ilgili olarak,

görme korteksi tabakası.

Retinadan görme korteksine doğru gittiğinizde

doğal olarak,

beyin retinadan gelen bu sinyallere

kendi içinde neler olduğu konusunda

bir yığın bilgi daha ekler.

Ve orada oluşan imajda

bir dizi çeşitli adacıklar görürsünüz ki ben bunları

beynin görüntü oluşturan bölgeleri olarak adlandırıyorum.

Örneğin, burada yeşil

dokunsal bilgiye denk düşüyor,

ya da mavi işitsel bilgiye denk düşüyor.

Ve bu görüntü oluşturan alanlarda

bir şey daha olur ki,

o da bütün bu nöral

haritalar arasındaki geçişlerdir

ki bu geçişler etrafta gördüğünüz

morluk okyanusuna sinyal sağlarlar,

bu, görüntü oluşturan adacıklarda

neler olup bittiği konusunda

kayıtlar yapabileceğiniz assosiyasyon korteksidir.

Ve harikulade olan şey odur ki,

sonrasında siz

assosiyasyon kortekslerinin dışına çıkarak

geriye doğru imajlar oluşturabilirsiniz, algılamayla ilgili

aynen benzer merkezlerde olduğu gibi.

Şimdi düşünün beyin nasıl harikulade

esnekliğe ve uyuma sahiptir.

Yani algı ve görüntü oluşturmada

özel alanlar sağlar.

Ve bu alanlar

bir bilgiyi hatırladığımızda

aynen görüntü oluşturan alanlar gibi davranır.

Şu ana kadar şuurlu zihnin gizemliliği

biraz azalmış gibi görünüyor

çünkü artık bu görüntülerin nasıl oluştuğu

konusunda genel bir çerçevemiz var.

Fakat ya benlik konusu?

Benlik gerçekten anlaşılması çok zor bir konudur.

Ve çok uzun bir zaman için de

insanlar onu ele almak bile istemediler,

çünkü " günden güne

benliklerin sürmesi ve dengeliliği

işinde çıkış noktasına

nasıl sahip olabilirsiniz" diye düşünüyorlardı.

Ve bu problemin çözümüyle ilgili olarak

şunu düşündüm.

Biz vücudumuzun iç dünyasıyla ilgili olarak

beynimizde haritalar oluştururuz ve bunları

diğer bütün haritalar için bir yönlendirici olarak kullanırız.

Şimdi izninizle bu noktaya nasıl geldiğimi biraz anlatayım.

Bu noktaya geldim çünkü,

bizim benlik olarak bildiğimiz,

Ben'e ait kendi içimizde

bir yönlendiriciye sahip olacaksak--

günden güne

değişkenlikler göstermeyen

bir şeye sahip olmamız gerekir. Öncelikle

tek bir gövdeye sahip olduğumuzu tespit edelim.

Biz bir vücuda sahibiz, iki değil, üç değil.

Ve başlangıç noktası budur.

Sadece tek bir yönlendirici nokta vardır o da gövdedir.

Ama sonra gövdenin bir çok parçası olduğu

gerçeği gelir ve bölümler farklı hızlarda büyürler,

ve bunların ölçüleri herkeste farklıdır;

gerçi iç organlar için bu kadar çeşitlilik yoktur.

İç dünyamız olarak bilinen

gövdemizin içindeki kimyasallar

bir bütün olarak

günlerin akışı içinde

iyi bir duruma

delalet edercesine

gayet düzenli çalışır.

Eğer bunların

hayatın devamına

izin veren

ortalama parametrelerinde bir sapma olursa,

hastalanırsınız ya da ölürsünüz.

Yani kendi hayatlarımız içinde

devamlılık garantisi veren

bir sisteme sahibiz.Ben buna günden güne yaşadığımız

neredeyse sonsuz aynılık diyorum.™ Çünkü eğer bu tür

bir aynılığa fizyolojik olarak sahip olmazsanız

hasta olacaksınız ya da öleceksiniz demektir.

Bu sürekliliğin devamı için bir faktör bu.

Ve sonuçta da beyin içinde yer alan

gövdemizin düzeniyle

gövdenin kendisinin düzeni

arasında varolan,

diğer bütün dengelerden farklı hassas denge var.

Örneğin, beynimde sizlerin imajlarını oluşturuyorum,

fakat dinleyici olarak

sizlerle ilgili benim oluşturduğum imajlar

ve benim beynim arasında fizyolojik bir bağlantı yok.

Ancak,benim beynimin gövdemi düzenleyen

mekanizmasıyla benim kendi gövdem arasında

yakın ve kalıcı bir ilişki var.

Burada görüldüğü gibi. Buradaki alana bakın.

Serebral korteksle omurilik arasında

beyinsapı adı verilen bölüm var.

Ve beyinle gövde arasındaki kalıcı ve dengeli

ilişki bu bölüm yüzündendir.

Göstermeye çalıştığım şu ki

hayatı düzenleyen bütün mekanizmaların

meskeni burasıdır.

Bu katkı o denli özeldir ki, örneğin,

beyinsapının üst bölümündeki

kırmızıyla gösterilen bölgeye bakarsanız

bu bölge örneğin bir inmeyle hasarlandığında

sonuç ya komadır

ya da bitkisel yaşamdır

bu öyle bir durumdur ki

zihin faaliyetiniz kaybolur,

bilinciniz kaybolur.

Sonrasında olan da

benliğinizin dayanaklarını kaybetmenizdir,

kendi varoluşunuzla ilgili herhangi bir hissin olmamasıdır,

ve gerçekte ise

serebral kortekste oluşan imajlar

devam edebilir ama siz onların farkına varmazsınız.

Beyinsapının kırmızı bölümünde oluşan hasar sonucu

şuurlu olma halinizi yitirmişsinizdir. Ama beyinsapının

yeşille gösterilen bölümü söz konusuysa

asla böyle bir şey olmaz.

Bu, bu kadar kesindir.

Beyinsapının bu yeşil bölgesi hasarlandığında

ki daha sık oluşur,

sonuç bütüncül paralizidir

fakat şuurlu zihniniz korunmuştur. Hissedersiniz,

bilirsiniz, tümüyle korunmuş bir şuura sahipsinizdir

ancak bunu belli etmeniz çok indirekt yoldan olur.

Korkunç bir durumdur bu. Böyle bir durumu

görmek istemezsiniz. Ve insanlar gerçekte

kendi gövdelerinin içine hapsolmuşlardır,

ama zihinleri korunmuştur.

Böyle bir durumla ilgili olarak

yapılan nadir fimlerden bir tanesi

Julian Schnabel tarafından

yıllar önce bu tür bir problemi olan

bir hastayla ilgili olarak yapılmıştı.

Şimdi size bir resim göstereceğim.

Bununla ilgili bir şey söylemeyeceğime söz veriyorum,

onun sizi korkutması dışında.

Bunu şunun için yapıyorum ki

beyinsapının kırmızı bölümü içinde

basitçe söylenirse,

bu ufak karecikler modüller gibidir ki

bunlar gövdemizin farklı bölümleri,

iç dünyamızın farklı yönleriyle ilgili

beyin haritaları oluştururlar.

Bunlar ileri derecede topografik

ve birbirleriyle geri dönüşümlü biçimde

ileri derecede ilişkilidir.

Bunun ve beyinsapıyla gövde

arasındaki bu karşılıklı ilişkinin dışında

ki ben buna inanıyorum--yanlış da olabilirim

fakat öyle olduğumu sanmıyorum

hislerle kendini belli eden

ve benliğin zeminini oluşturan

bir vücut haritası

oluşturulabileceğine inanmıyorum.

Peki şimdi nasıl bir fotoğrafla karşı karşıyayız?

serebral kortekse bakınız, beyinsapına bakınız

gövdeye bakınız,

birbirleriyle ilişkili olduklarını görürsünüz

ki bu ilişki gövdeyle sıkı bir birliktelik içinde

beyinsapının benliğin altyapısını teşkil

ettiğini göstermektedir. Ve serebral korteks,

zihnimizin içeriğiyle

ilgili görüntüler yaratarak,

düşüncelerimizin içeriğini

bir film şeridi gibi gösteriyor ki

normalde

en fazla ilgimizi çeken o

Fakat oklara bakınız.

Orada sadece bakılmak için durmuyorlar.

Oradalar çünkü etkileşimin merkezi orası.

Serebral korteksle beyinsapı arasındaki

etkileşim olmasaydı

şuurlu bir zihine sahip olamazdınız.

Beyinsapıyla vücut arasında

iletişim olmasaydı

şuurlu bir zihine sahip olamazdınız.

Bir diğer ilginç şey de

sahip olduğumuz beyinsapı

bir dizi diğer tür tarafından da paylaşılıyor.

Bütün vertebralılarda

beyinsapının yapısı bizimkiyle çok benzer,

ki bu benim diğer canlılarla bizim şuurlu zihne

sahip olmamızdaki benzerliğe inanmamdaki nedenlerden biri.

Farkları bizimkisi kadar zengin bir zihne sahip olmamaları,

Nedeni de bizimki gibi bir serebral kortekse sahip olmamaları.

Burası farklılığın yaşandığı yer.

Ve ben şuurluluğun serebral korteksin

bir ürünüymüş gibi

değerlendirilmesine şiddetle itiraz ediyorum.

Sadece düşüncelerimizin zenginliğiyle alakalı,

varlığımızın göstergesi olarak

kabul ettiğimiz

benliğimizle ve

herhangi bir benlik duygusuyla değil,.

Şimdi, benliğin incelenmesi gereken üç seviyesi var--

proto, merkez ve otobiyografik.

İlk ikisi

bir çok tür tarafından paylaşılıyor,

bunlar da geniş ölçüde beyinsapı ve

her türde ne kadar varsa

korteks tarafından temsil ediliyor.

Otobiyografik benliğe ise

bence bazı türler sahiptir.

Deniz memelileri ve primatlar

belirli dereceye kadar otobiyografik benliğe sahiptir.

Ve herkesin evindeki köpekler

belirli dereceye kadar otobiyografik benliğe sahiptir.

Fakat özgünlük de buradadır.

Otobiyografik benlik geçmiş olayların belleği

ve daha önce yaptığımız planların

hatıraları üzerine kurulur.

o yaşanmış geçmiş ve katılım gösterilen gelecektir.

Ve otobiyografik benlik

kendini geliştirerek hafızaya, mantığa

tahayyüle, yaratıcılığa ve dile doğrı kendisini geliştirdi.

Ve bununla da kalmadı kültürün belirteçlerine gitti--

dinler, adalet

ticaret, sanatlar, bilim, teknoloji.

Ve kültür içindedir ki

ki biz özgün biçimde

biyolojimiz tarafından (tümüyle) belirlenmeyen

bir şeye sahip olduk.

O şey kültürler içinde gelişti.

Kollektif insan varlıkları içinde gelişti.

Ve bu, tabii ki kültürle,

biz başka bir şeye dönüştük ki ben buna

sosyo-kültürel regülasyon diyorum.

Ve sonuç olarak, siz haklı olarak sorabilirsiniz,

bütün bunları neden önemseyelim?

Neden önemseyelim beyinsapını

ya da serebral korteksi ve bu nasıl mümkün olduyu?

Üç nedenle. Birincisi, merak.

Primatlar ileri derecede meraklıdır--

ve insanlar en fazlası.

Ve örneğin, eğer biz

anti-gravitenin gezegenleri

yeryüzünden uzaklaştırdığıyla ilgileniyorsak,

neden insanın içinde neler olduğuyla

ilgilenmeyelim?

İkincisi, toplumu ve kültürü anlamak.

Biz toplum ve kültürün birlikte

bu sosyo-kültürel regülasyon içinde

nasıl birlikte

gelişme gösterdiğine bakmalıyız.

Ve son olarak, tıp.

Unutmayalım ki, insanlığı etkileyen

en kötü hastalıkların

bazıları depresyon,

Alzheimer hastalığı ve ilaç bağımlılığıdır.

Zihninizi yıkan ve sizi şuursuz bırakan

inmeleri düşünün.

Bu hastalıkları tedavi etmek için

ne bir duaya

ve ne de raslantısal bir şansa sahibiz

bunların mekanizmalarını öğrenmek dışında.

Böylece merakın ötesinde

ne yaptığımız konusunda çok iyi bir nedene

sahibiz ve beyinlerimizde neler olduğunu

öğrenmek konusunda mantıklı bir gerekçeye.

Dikkatiniz için teşekkür ederim.

(Alkışlar)