A është shteti juaj në rrezik të kthehet në diktaturë? Këtu është mënyra si ta vëreni

Farida Nabourema ka dedikuar jetën e saj luftës ndaj regjimit në Togo, autokracisë më të madhe në Afrikë. Ajo mësoi dy të vërteta gjatë kësaj: asnjë shtet nuk është i destinuar për tu shtypur -- dhe asnjë shtet nuk është imun ndaj diktaturës. Por si mund ta dini a jeni në rrezik para se të ndodhë? Gjatë një fjalimi energjetik, Nabourema ndan katër shenjat e diktaturës, së bashku me sekretin e përballimit të sfidave të jetesës nën sistem shtypës.

Disa javë më parë,

dikush postoi një tweet gjatë zgjedhjeve
në Shtetet e Bashkuara

që Dita e Zgjedhjeve duhet të bëhet festë.

Dhe unë ia bëra retweet duke thënë:

"Paj, je i mirëseardhur të vish në shtetin
tim dhe të votosh.

Do ta kesh tërë javën të lirë që ushtria
t'i numërojë votat."

Unë jam nga Togo, meqë ra fjala.

Eshtë një shtet i bukur
në Afrikën Perëndimore.

Ka disa fakte interesante
rreth shtetit tim.

Togo udhëhiqet
nga e njëjta familje për 51 vjet,

që na bën autokracinë më
të vjetër në Afrikë.

Eshtë rekord.

Dhe e kemi rekordin e dytë më të mirë:

ne jemi rankuar tre herë si vendi më i
palumtur në botë.

Të gjithë jeni të ftuar.

(Të qeshura)

Kështu që vetëm ta dini,

nuk është bukur të jetohet nën autokraci.

Por gjëja interesante është që kam
takuar, gjatë aktivizmit tim,

kaq shumë njerëz prej vendeve të ndryshme,

dhe kur i tregoj për Togon,
reagimi i tyre gjithnjë është,

"Si mund t'i lejoni ju njerëzit e njëjtë
t'ju terrorizojnë 51 vite?

E di, disi, ju togolezët,
duhet të jeni shumë të durueshëm."

Ajo është mënyra e tyre diplomatike
për të thënë "budallenj".

(Të qeshura)

Dhe kur jeton në një shtet të lirë,

është tendenca të besosh
që ata që janë të shtypur

e tolerojnë shtypjen e tyre
ose ndihen rehat me të,

dhe demokracia është projektuar
si formë progresive e qeverisjes

në mënyrë të tillë që ata njerëz
që nuk jetojnë në vende demokratike

shihen sikur njerëz që, intelektualisht
ose ndoshta moralisht,

nuk janë aq të përparuar sa tjerët.

Por kjo nuk është çështja.

Arsyeja pse njerëzit e kanë atë mendim

ka të bëjë me lajmet që
bëhen rreth diktaturës.

Gjatë aktivizmit tim,

më është dashur të bëj plote intervista
me portale të lajmeve,

dhe zakonisht do të fillonin me:
"Cfarë të shtyu të fillosh?

Cfarë të inspiroi?"

Dhe unë përgjigjem: "Nuk isha e inspiruar.
Isha e ndezur."

Dhe vazhdon.
"Paj, cfarë të ndezi?"

Dhe unë vazhdoj të tregoj si babai im
u arrestua kur isha 13 vjeç e u torturua,

tërë historine... Nuk dua të hyj
në detaje tani,

sepse do ju zërë gjumi.

Por qëliimi është që, në fund të ditës,
çfarë i intereson më së shumti është:

Si e kanë torturuar?

Sa ditë? Sa njerëz vdiqën?

Ata janë të interesuar në
abuzimet, në vrasjet,

sepse ata besojnë që
ajo do të fitojë vëmendje dhe keqardhje.

Por në të vërtetë, kjo i shërben
qëllimit të diktatorit.

I ndihmon ta reklamojnë dhunën e tyre.

Në 2011, unë bashkë-themelova lëvizjen
që e quaj "Faure duhet të shkojë,"

sepse Faure është
emri i presidentit tonë.

Togo është shtet frëngjisht-folës,
meqë ra fjala,

por unë zgjodha anglishtën sepse
kisha problemet e mia me Francën poashtu.

Por atëherë --

(Të qeshura)

Por atëherë, kur e nisa
Faure Duhet Të Shkojë,

unë bëra një video, dola para kamerës,

dhe thashë, "Mirë, Faure Gnassingbé,
të jap 60 ditë të tërhiqesh nga presidenca,

sepse nëse nuk e bën,

ne, rinia e Togos, do të organizohemi
dhe do të të hedhim poshtë,

sepse ti ke vrarë
mbi 500 bashkështetas tanë

ta mbashë fuqinë pasi ati yt vdiq.

Ne nuk të kemi zgjedhur.

Ti je mashtrues dhe ne do të të largojmë."

Por unë isha e vetmja fytyrë e njohur
e lëvizjes.

Pse? Sepse unë isha e vetmja e marrë.

(Të qeshura)

Dhe reagimi filloi.

Familja ime filloi të merrte kërcënime.

Vëllezërit dhe motrat e mia
më thirrën një mëngjes.

Thanë, "A di cka?

Kur vijnë këtu të të vrasin,
ne nuk duam të vdesim me ty,

kështu që largohu."

Kështu që unë u largova.

Dhe po, jam e zemëruar me ta,
dhe nuk i kam folur prej 5 vjetësh.

Nejse, vazhdojmë...

Gjatë nëntë viteve të fundit,
unë kam punuar me shtete

qe ta rris vetëdijen për Togon,

t'i ndihmoj njërëzit e Togot
ta tejkalojnë frikën e tyre

që ata gjithashtu të dalin e të thonë
që duan ndryshim.

Unë jam persekutuar e keqtrajtuar shumë

që nuk mund ta tregoj,

shumë kërcënime, shumë abuzime,

psikologjisht.

Por mua nuk më pëlqen të flas për to,

sepse e di që puna ime si
aktiviste është të mobilizoj,

të organizoj,

ta ndihmoj cdonjërin qytetar togolas
të kuptojë që, si qytetarë,

ne kemi fuqinë,

ne jemi shefi dhe ne vendosim.

Dhe ndëshkimet që diktatorët
përdorin për të na frikësuar

nuk duhet të na ndalin
për të arritur atë që duam.

Për këtë arsye thashë që është e rëndësishme
të trajtohen ngjarjet e aktivistëve

në mënyrë që ta ndihmojë
mobilizimin e njerëzve,

jo në mënyrë që ndihmon frenimin
e veprimit të tyre

dhe t'i shtyjë më thellë drejt nënshtrimit
ndaj sistemit shtypës.

Gjatë këtyre viteve
që unë kam qenë aktiviste,

ka pasur ditë kur kam dashur të dorëzohem
sepse nuk mund të duroja më.

Po atëherë, cfarë më mbante?

Gjëja e vetme që më mbante ishte:

më kujtohej ngjarja e gjyshit tim,

dhe si ai ecte 748 km
nga fshati i tij në qytet,

vetëm të protestojë për pavarësi.

Pastaj më kujtohet sakrifica e babait tim,

që është torturuar aq herë

për shkak të guximit të protestojë kundër regjimit.

Në vitet 70të, ata shkruanin pamflete

të zgjonin vetëdijen mbi diktaturën,

dhe sepse nuk ishin në gjendje
financiare të bënin kopje,

ato do të riprodhonin
pamfletat e njëjta 500 herë secilën

dhe i shpërndanin.

Erdhi deri në atë pikë që ushtria
ia dinte shkrimin,

kështu që sa herë i binte ndonjëra në dorë,
shkonin dhe i merrnin.

Por mua më kujtohet ajo dhe,
e di, sot ka blogje.

S'kam nevojë ta kopjoj
të njëjtën gjë 500 herë.

Unë blogoj dhe mijëra njerëz e lexojnë.

Meqë ra fjala, në Togo, ata më quajnë
vajza e WhatsApp-it,

sepse gjithmonë jam në WhatsApp
duke e sulmuar qeverinë.

(Të qeshura)

Kështu që është shumë më e lehtë.

Kur jam e zemëruar me qeverinë,
unë thjesht e bëj një njoftim të zemëruar,

dhe e dërgoj dhe mijëra njerëz e lexojnë.

Rrallë jam kaq e përmbajtur.
Gjithmonë jam e zemëruar, meqë ra fjala.

(Të qeshura)

(Duartrokitje)

Doja të flisja rreth domosdoshmërisë
që të tregohen ngjarjet tona,

sepse kur mendoj për
sakrificat që janë bërë për ne,

më ndihmon të vazhdoj.

Njëri prej veprimeve të para
të lëvizjes tonë Faure Duhet Të Shkojë

ishte të nisim një peticion.
I kërkuam qytetarëve ta nënshkruajnë

që të mund të kërkojmë zgjedhje,
si lejon kushtetuta.

Njerëzit frikësoheshin
ta vendosnin emrin e tyre

sepse, ata thanë,
nuk donin t'i bënin vetës probleme.

Edhe në diasporë
njerëzit ishin të frikësuar.

Ata thoshin, "Ne kemi familje në shtëpi."

Por ishte një grua në të 60-tat.

Kur dëgjoi për të, ajo mori peticionin,

shkoi shtëpi më shtëpi,

dhe vet mblodhi mbi 1,000 nënshkrime.

Ajo më inspiroi aq shumë dhe thashë,

nëse një 60 vjecare që s'ka asgjë
më për të përfituar nga ky regjim

mund ta bëjë këtë për ne të rinjtë,

atëherë pse duhet të dorëzohem unë?

Jane ngjarjet e rezistences,
ngjarjet e kundërshtimeve,

ngjarjet e ripërtëritjes,

që inspirojnë njerëzit të përfshihen,

jo ngjarjet e abuzimit
dhe vrasjeve dhe dhimbjes,

sepse si njerëz, është natyrale që
të frikësohemi.

Do të doja të ndaja me ju disa
karakteristika të diktatures

që të mund ta vlerësoni shtetin tuaj

dhe të shihni mos jeni në rrezik
të na bashkangjiteni.

(Të qeshura)

(Duartrokitje)

Gjëja e pare që duhet shikuar:
koncentrimi i pushtetit.

A është fuqia e shtetit tuaj e përqëndruar
në duart e disave, një elite?

Mund të jetë elite politike,
elite ideologjike.

Dhe ju keni një njeri të fortë,

sepse ne gjithmone kemi një njeri
që prezantohet dikur profet

që do të na shpëtoje nga kjo botë.

Pika e dytë është propaganda.

Diktatorët ushqehen me propagandë.

Atyre u pëlqen të japin përshtypjen
që ata janë shpëtimtare,

dhe pa ata shteti do të bjerë poshtë.

Dhe ata luftojnë gjithmonë
forca të jashtme, e di?

Të krishteret, hebrenjtë, muslimanët,

priftërinjtë vudu që do vijnë për ty.

Komunistët, kur të vijnë këtu,
të gjithë do jemi trokë.

Këto lloj gjërash.

Dhe presidenti ynë, në vecanti,
ai lufton piratët.

(Të qeshura)

Jam shume serioze.

Vitin e kaluar, ai bleu një anije që vlen
13 milion dollare për t'i luftuar piratet,

dhe 60 përqind e njerëzve tanë
vdesin urie.

Kështu që ata gjithmone na mbrojne ne
nga ndonjë forcë e jashtme.

Dhe kjo na qon tek pika e tretë:
militarizimi.

Diktatorët mbijetojnë duke ngjallur frikë,

dhe përdorin ushtrinë për të mposhtur
zërat disidente,

edhe pse ata mundohen
ta japin përshtypjen

që ushtria shërben
për të mbrojtur popullin.

Dhe ata shtypin institucionet
dhe i shkatërrojnë

që të mos marrin përgjegjësinë.

A ke shtet të armatosur fort?

Që na con tek pika katër,
cka unë e quaj dhunë njerëzore.

E di kur flasim për kafshët,

themi dhunë ndaj kafshëve,
kur kafshët abuzohen,

sepse nuk ka kartë të njohur nga UN

të quajtur Të drejtat e kafshëve.

Pika nje: të gjitha kafshët janë krijuar
të barabarta. Nuk e ke ate.

Kështu që sa here abuzohen kafshët,
ne themi dhunë ndaj kafshëve.

Por kur vjen puna te njerëzit,
ne themi abuzim i të drejtave njerëzore,

sepse ne supozojmë
që të gjithë njerëzit kanë të drejta.

Por disa prej nesh ende luftojmë
për të drejtën tonë për të pasur të drejta.

Në këto kushte, unë nuk flas për abuzimin
e te drejtave njerëzore, apo shkeljen e tyre.

Kur jeton në një shtet
dhe ke problem me presidentin

dhe gjëja më e keqe që mund të ndodhë
është që ai t'ju ndalojë presidencën,

ti je me fat.

Kur ti vjen në shtetin tim
dhe ke problem me presidentin,

duhet të vraposh, zhdukesh;
largohesh nga gjithësia,

sepse ata ende mund të të gjejnë
edhe në Turqi.

Kështu që njerëzit si unë,
nuk mund të jetojnë në Togo më.

Dhe njerëzit si unë,

ne nuk mund të jetojmë në të njejtin
vend me shumë se një muaj,

sepse nuk duam të na gjejnë.

Mënyra sesi abuzojnë njerëzit,

lloji i dhunës që ndodh
në të githa shkeljet nën diktaturë

janë përtej imagjinatës njerëzore.

Ngjarjet e disa aktivistëve që jane vrarë,

trupat e tyre të hedhur në det,

që ishin torturuar,

deri në atë pikë që humbën
shikimin apo dëgjimin --

ato ngjarje ende më percjellin.

Dhe ndonjëherë, si aktiviste,

jam më pak e brengosur rreth vdekjes,
sesa si do të ndodhë.

Ndonjëherë ulem dhe i mendoj
të gjithë skenarët e mundshëm.

Cfarë do të bëjne ata?
A do të m'i presin veshët së pari?

Ose do të ma presin gjuhën
sepse gjithmonë i ofendoj?

Tingëllon e ashpër, por është realiteti.

Jetojmë në një botë të dhunshme.

Diktatorët janë perbindësha te dhunshëm,

dhe nuk po e them të tingëllojë mirë.

Dhe po, kjo është karakteristika e fundit.

Lista vazhdon,

por kjo është gjëja e fundit
që dua të ndaj rreth autokracive,

që ta shikoni shtetin tuaj
dhe të shihni a ka rreziqe aty.

Eshtë e rëndësishme t'i vëreni
përparësitë e lirisë që keni sot,

sepse disa njerëz e kanë dhënë jetën
që ju ta keni.

Mos e merrni si të sigurtë.

Por në te njëjtën kohë,
gjithashtu duhet të dini

që asnjë shtet nuk është i destinuar
të jetë i shtypur,

kur gjatë të njëjtës kohë,

asnje shtet nuk eshte imun ndaj shtypjes
dhe diktaturës.

Ju falemnderit.

(Duartrokitje)