Təkamül haqqında uydurmalar və yanlış təsəvvürlər - Aleks Cendler

Bütöv dərs: http://ed.ted.com/lessons/myths-and-misconceptions-about-evolution-alex-gendler

Təkamül əslində necə işləyir? Bəzi təkamül metaforalarının bizi inandırdığı kimi işləmir. Məsələn, fərqi orqanizmlər deyil, növlər təkamül üçün uyğunlaşır və genlər növbəti nəslə keçməyi "istəmirlər" -- gen heç bir şeyi istəyə bilməz! Aleks Cendler təkamülün ən incə məqamlarını izah edir.

Dərs Aleks Cendler, animasiya isə Giant Animation Studios tərəfindən hazırlanmışdır.

Təkamül haqqında uydurmalar və yanlış təsəvvürlər.

Gəlin təkamül haqqında danışaq.

Yəqin siz eşitmisiniz ki,

bəzi insanlar onu mübahisəli hesab edirlər,

baxmayaraq ki, alimlərin çoxu belə düşünmürlər.

Amma hətta siz o insanlardan biri deyilsinizsə

və təkamülü kifayət qədər yaxşı başa düşdüyünüzü fikirləşirsinizsə,

çox güman ki, hələ də onun haqqında

bəzi tamamilə doğru olmayan şeylərə inanırsınız,

məsələn,

"Təkamül orqanizmlərin ətraf mühitə uyğunlaşmasıdır."

Bu, əvvəlki,

artıq köhnəlmiş

təkamül nəzəriyyəsi idi.

Darvin öz kitabını nəşr etdirməzdən təxminən 60 il əvvəl

Jan-Batist Lamark güman etmişdi ki,

canlılar müəyyən əlamətləri

həyatları boyunca inkişaf etdirərək

və sonra növbəti nəsillərə ötürərək təkamül edirlər.

Məsələn, o düşünürdü ki,

zürafələr daha hündür budaqlardakı yarpaqlara çatmaq üçün

boyunlarını uzatmaqla həyatlarını keçirdikləri üçün

onların balaları daha uzun boyunlu olacaqlar.

Amma biz indi bilirik ki, genetik irsiyyət bu cür işləmir.

Əslində, fərdi orqanizmlər ümumiyyətlə təkamül etmirlər.

Bunun əvəzində, təsadüfi genetik mutasiyalar

bəzi zürafələrin daha uzun boyunlu olmasına səbəb olur

və həmin zürafələrə onlar qədər uğurlu olmayan digərləri ilə müqayisədə

sağ qala bilmək üçün fürsət verir.

Bu da bizi belə bir prinsipə gətirir:

"ən güclü olanın sağ qalması".

Belə çıxır ki, guya təkamül

ən böyük,

ən güclü

və ya ən sürətli canlılara lütf edir,

amma bu belə deyil.

Əvvəla, təkamül üçün güclülük

onların məhz cari ətraf mühitlərinə nə qədər uyğun olmalarıdır.

Əgər bütün hündür ağaclar qəfildən məhv olsaydı

və yalnız qısa otlar qalsaydı,

onda həmin uzun boyunlu zürafələr

əlverişsiz şəraitə düşərdilər.

İkincisi, təkamül sağ qalmaq ilə deyil,

çoxalma ilə baş verir.

Dünya erkək dəniz şeytanları kimi

elə canlılarla doludur ki,

onlar doğulduqda çox balaca və sağ qalmaq üçün zəif olurlar

və ölməzdən əvvəl cəld olaraq özlərinə tay tapmalıdırlar.

Heç olmazsa deyə bilərik ki,

əgər orqanizm çoxalmadan ölürsə,

onda təkamül üçün lazımsızdır, elədirmi?

Səhvdir!

Yadda saxlayın, təbii seçmə

orqanizm səviyyəsində deyil,

genetik səviyyədə baş verir

və bir orqanizmdə mövcud olan gen

onun qohumlarında da olur.

Beləliklə, bir heyvanı

bacı və qardaşlarının sağ qalmasına və gələcəkdə çoxalmasına kömək üçün

özünü təmənnasız olaraq qurban verməyə məcbur edən gen

daha çox yayıla bilər,

bircə özünü qorumaqda maraqlı olan gen isə yox.

Geninin daha çox nüsxəsinin

növbəti nəsillərə keçməsinə imkan verən hər bir şey

öz məqsədinə

xidmət edir,

təkamülün məqsədinə yox.

Təkamül ilə bağlı nəzərə alınmalı ən çətin şeylərdən

biri budur ki, biz

"Genlər özlərinin daha çox nüsxəsini yaratmaq istəyirlər"

və ya hətta

"təbii seçmə"

deyəndə metaforadan istifadə edirik.

Gen heç bir şey istəmir

və hansı genlərin saxlamaq üçün

ən yaxşı olduğunu seçən hər hansı bir xarici mexanizm yoxdur.

Baş verən yalnız ondan ibarətdir ki, təsadüfi genetik mutasiyalar

onları daşıyan orqanizmləri

müxtəlif cür davranmağa və inkişaf etməyə məcbur edir.

Bunların bəzilərinin nəticəsində mutasiyaya məruz qalmış genin

daha çox nüsxəsi növbəti nəslə ötürülür

və sairə və ilaxır.

İdeal formaya doğru irəliləyən və əvvəlcədən müəyyən edilmiş

hər hansı bir plan da yoxdur.

Optik sinirin tor qişadan çıxdığı yerdə kor ləkənin olması

insan gözü üçün ideal deyil,

amma o, sadə fotoqəbuledici hüceyrədən başlayaraq

məhz belə inkişaf etmişdir.

Keçmişə nəzər yetirsək,

insanlar üçün daha münasib olardı ki,

onların orqanizmi sadəcə kalorilər əvəzinə

qida maddələri və vitaminləri istəsin.

Amma əcdadlarımızın təkamül etdiyi

minilliklər boyunca

kalorilər çox az tapılırdı

və qabaqcadan görmək mümkün deyildi ki,

bu vəziyyət belə tez dəyişəcək.

Beləliklə, təkamül kor-koranə şəkildə,

addım,

daha bir addım

və daha bir addım ataraq

təbiətdə gördüyümüz bütün bu müxtəlifliyi yaradır.