Een vrije wereld heeft satire nodig

We hebben humor nodig zoals we de lucht die we inademen nodig hebben, zegt cartoonist Patrick Chappatte. In een toespraak geïllustreerd met hoogtepunten uit een carrière besteed aan het doorlichten van alles, van dictators en ideologen tot selfies en socialmedia-mobs, voert Chappatte een klinkend, vaak hilarisch betoog voor de noodzaak van satire. "Politieke cartoons ontstaan samen met democratie en ze worden bedreigd als de vrijheid dat is", zegt hij.

Ik was de laatste twintig jaar
politiek tekenaar op het wereldtoneel.

Hé, we hebben in die twintig jaar
een heleboel dingen zien gebeuren.

We zagen drie verschillende
katholieke pausen,

en we waren getuige van dat unieke moment:

de verkiezing van een paus
op het Sint-Pietersplein --

je weet wel, dat beetje witte rook ...

en de officiële aankondiging.

(Gelach)

(Applaus)

We zagen vier Amerikaanse presidenten.

Obama, natuurlijk.

Oh, Europeanen hielden van hem.

Hij was een multilateralist.

Hij begunstigde diplomatie.

Hij wilde bevriend zijn met Iran.

(Gelach)

En toen ...

De werkelijkheid bootste de karikatuur na

toen Donald Trump de president
van de Verenigde Staten van Amerika werd.

(Gelach) (Applaus)

Weet je ...

Mensen komen naar ons toe en zeggen:

'Het is te gemakkelijk
voor jullie cartoonisten.

Ik bedoel ... met mensen als Trump?'

Nou, nee, het is niet makkelijk

om een karikatuur te maken van een man
die zelf een karikatuur is.

(Gelach)

Nee.

(Applaus)

Populisten zijn geen gemakkelijk
doelwit voor satire,

want de ene dag probeer je
ze vast te leggen

en de volgende dag overtreffen ze je.

Bijvoorbeeld ...

Zodra hij werd verkozen,

probeerde ik de tweet te bedenken
die Trump op kerstavond zou sturen.

Dus deed ik dit, oké?

En niet veel later ...

(Gelach)

En niet veel later tweette Trump dit.

(Gelach)

Het is hetzelfde!

(Applaus)

Dit is het tijdperk van de machthebbers.

En aldra ontmoette Donald Trump
zijn persoonlijke held,

Vladimir Poetin.

Zo verliep de eerste bijeenkomst.

(Gelach)

Ik zuig dit niet uit mijn duim.

Na die eerste ontmoeting zei hij
dat ze overeenstemming hadden bereikt

over een gezamenlijke task force
voor cybersecurity.

Zo was het, als je het je goed herinnert.

Oh, wie had de dingen kunnen bedenken
die we in deze twintig jaar zagen.

We zagen Groot-Brittannië
weglopen uit de Europese Unie.

(Gelach)

In het Midden-Oosten
geloofden we een tijdje

in het democratische wonder
van de Arabische Lente.

We zagen dictators vallen,

we zagen anderen blijven hangen.

(Gelach)

En dan is er die tijdloze
Kim-dynastie van Noord-Korea.

Deze jongens lijken rechtstreeks
uit Cartoon Network te komen.

Ik mocht twee van hen tekenen.

Kim Jong-il, de vader ...

Zijn overlijden, een aantal jaar geleden,
vormde een groot risico.

(Gelach)

Dat was ...

(Applaus)

Daarna toonde de zoon, Kim Jong-un,
zich een waardige opvolger van de troon.

Hij is nu bevriend
met de Amerikaanse president.

Ze ontmoeten elkaar de hele tijd
en ze praten als vrienden.

(Gelach)

Moeten we verbaasd zijn

dat we in een wereld leven

die wordt geregeerd door egomaniakken?

Wat als ze nu eens gewoon
een weerspiegeling van onszelf waren?

Ik bedoel, kijk naar ons, ieder van ons.

(Gelach)

Ja, we houden van onze smartphones;

we houden van onze selfies;

we houden van onszelf.

En dankzij Facebook
hebben we veel vrienden

over de hele wereld.

Mark Zuckerberg is onze vriend.

(Gelach)

Weet je, hij en zijn collega's
in Silicon Valley

zijn de koningen en de keizers

van onze tijd.

Laten zien dat de keizer
geen kleren heeft,

dat is toch de taak van de satire?

De macht de waarheid vertellen.

Dit is altijd de historische rol geweest
van politieke cartoons.

In de jaren 1830,

in het postrevolutionaire Frankrijk
onder koning Lodewijk Filips I,

vochten journalisten en karikaturisten
hard voor de vrijheid van de pers.

Ze werden gevangengezet en beboet,

maar ze kregen de overhand.

En deze karikatuur
van de koning door Daumier

ging de vorst definiëren.

Ze markeerde de geschiedenis.

Ze werd het tijdloze symbool
van satire dat zegevierde over autocratie.

Maar nu -- tweehonderd jaar na Daumier --
dreigen politieke cartoons te verdwijnen.

Neem deze lege ruimte op de voorpagina
van de Turkse oppositiekrant ‘Cumhuriyet’.

Daar stond normaal gesproken
de cartoon van Musa Kart.

In 2018 werd Musa Kart veroordeeld
tot drie jaar gevangenis.

Wat had hij gedaan?

Hij had politieke cartoons getekend
in het Turkije van Erdogan.

Cartoonisten uit Venezuela,
Rusland en Syrië

werden gedwongen in ballingschap te gaan.

Kijk naar dit beeld.

Het lijkt zo onschuldig, toch?

Toch is het zo provocerend.

Toen hij dit beeld postte,

wist Hani Abbas

dat het zijn leven zou veranderen.

Het was in 2012

en de Syriërs gingen de straat op.

Natuurlijk is de kleine rode bloem
het symbool van de Syrische revolutie.

Dus al snel zat het regime achter hem aan

en moest hij het land ontvluchten.

Een goede vriend van hem,

cartoonist Akram Raslan,

geraakte niet weg uit Syrië.

Hij stierf door marteling.

Een aantal van de beste cartoonisten
uit de Verenigde Staten van Amerika,

zoals Nick Anderson en Rob Rogers --

dit is een cartoon van Rob --

verloor onlangs zijn baan

omdat uitgevers hun werk
te kritisch tegenover Trump vonden.

De Canadese cartoonist Michael de Adder
overkwam precies hetzelfde.

Hé, misschien moeten we
ons zorgen gaan maken.

Politieke cartoons
kwamen op met de democratie

en ze worden bedreigd
als de vrijheid dat wordt.

Weet je, door de jaren heen

heeft Kofi Annan met initiatieven zoals
de Cartooning for Peace Foundation ...

Het is niet zeer bekend dat hij
de erevoorzitter van onze stichting was,

wijlen Kofi Annan, de Nobelprijswinnaar.

Hij was een groot verdediger van cartoons.

En in het bestuur van de Association
of American Editorial Cartoonists

hebben we gepleit

voor gevangen gezette, bedreigde,
ontslagen, verbannen cartoonisten.

Maar ik heb nog nooit een geval gezien
van iemand die zijn baan verloor

vanwege een cartoon die niet van hem was.

Nou, dat overkwam mij.

De laatste twintig jaar zat ik

bij de International Herald Tribune
en de New York Times.

Toen gebeurde er iets.

In april 2019

werd een cartoon door een beroemde
Portugese cartoonist,

die voor het eerst werd gepubliceerd
in de krant El Expresso in Lissabon,

opgepikt door een redacteur
bij de New York Times

en herdrukt in de internationale edities.

Er barstte een storm van kritiek los.

Het werd antisemitisch genoemd,

veroorzaakte wijdvebreide woede,

verontschuldigingen

en pogingen van de Times
om reputatieschade te beperken.

Een maand later vertelde mijn redacteur me

dat ze helemaal stopten
met politieke cartoons.

Dus we konden, en we moesten,
een discussie hebben over die cartoon.

Sommige mensen hadden associaties
met de ergste antisemitische propaganda.

Anderen, waaronder Israëliërs, zeiden:

'nee, het is gewoon
een harde kritiek op Trump

die wordt weergegeven als blind
de eerste minister van Israël volgend.'

Ik heb problemen met deze cartoon,

maar die discussie vond niet plaats
bij de New York Times.

Onder druk namen ze de gemakkelijkste weg:

om geen problemen meer
met politieke cartoons te hebben,

stoppen we er helemaal mee.

Hé, dat is nieuw.

Vonden we zonet
de preventieve zelfcensuur uit?

Ik denk dat dit
omvangrijker is dan cartoons.

Dit gaat over opinie en journalistiek.

Dit gaat uiteindelijk over de democratie.

We leven nu in een wereld

waar de moraalridders
zich op social media verzamelen

en stormenderhand opkomen.

De meest verontwaardigde stemmen
zetten meestal de toon

en de woedende menigte volgt.

Deze socialmediabendes,

soms aangevuurd door belangengroepen,

vallen de redacties aan
in een overweldigende klap.

Ze laten uitgevers en redacteuren
in paniek tegenmaatregelen nemen.

Dat laat geen ruimte
voor zinvolle discussies.

Twitter is een plaats voor woede,
niet voor discussie.

En weet je wat?

Iemand beschreef vrij goed

onze menselijke conditie
in deze rumoerige tijd.

Weet je wie?

Shakespeare, 400 jaar geleden.

Dit spreekt mij aan.

Shakespeare is nog steeds
erg relevant, of niet soms?

Maar de wereld is ietwat veranderd.

(Gelach)

Het is waar.

(Applaus)

Social media zijn zowel een zegen
als een vloek voor cartoons.

Dit is het tijdperk van het beeld,

dus het wordt gedeeld en gaat viraal,

maar dat maakt het ook
een eersterangs doelwit.

Steeds vaker is de cartoon
niet het doelwit,

maar het medium dat hem publiceerde.

Die relatie tussen traditionele media
en social media is merkwaardig.

Aan de ene kant heb je
het tijdrovende proces

van informatie, controle, dataverwerking.

Aan de andere kant
is het, ronduit gezegd, een open buffet

voor geruchten, meningen, emoties,

versterkt door algoritmen.

Zelfs kwaliteitskranten bootsen de codes
van sociale netwerken na op hun websites.

Ze benadrukken de tien meest gelezen
en de tien meest gedeelde verhalen.

Ze zouden de tien belangrijkste verhalen
naar voren moeten halen.

(Applaus)

De media moeten zich niet
door social media laten intimideren

en redacteuren moeten ophouden
met bang te zijn van de boze menigte.

(Applaus)

We gaan er geen waarschuwingen op zetten
zoals op sigarettenpakjes, toch?

(Gelach)

Kom nou.

Politieke cartoons zijn bedoeld
om te provoceren, net als opinies.

Maar bovenal zijn ze bedoeld
om je te laten nadenken.

Je voelt je gekwetst?

Gewoon laten gaan.

Je vindt het niet leuk?

Kijk de andere kant op.

Vrijheid van expressie
is niet onverenigbaar met dialoog

en naar elkaar luisteren.

Maar het is niet verenigbaar
met onverdraagzaamheid.

(Applaus)

Laten we niet onze eigen censors worden
in naam van de politieke correctheid.

We moeten opstaan en terugduwen,

want als we dat niet doen,
worden we morgen wakker

in een gesaneerde wereld,

waar elke vorm van satire
en politieke cartoons onmogelijk wordt.

Want als politieke druk
toegeeft aan politieke correctheid,

vergaat de vrijheid van meningsuiting.

(Applaus)

Herinner je je januari 2015?

Door het bloedbad
onder journalisten en cartoonisten

bij Charlie Hebdo in Parijs

leerden we de meest extreme vorm
van censuur kennen:

moord.

Denk eraan hoe het voelde.

Wat je ook dacht
van dat satirische tijdschrift,

wat je ook voelde
bij die bepaalde cartoons,

we voelden allemaal dat er iets
fundamenteels op het spel stond,

dat de burgers van vrije samenlevingen --

eigenlijk, burgers van elke samenleving --

humor net zo hard nodig hebben
als de lucht die we inademen.

Dat is de reden waarom de extremisten,

de dictators,

de autocraten

en eigenlijk alle ideologen van de wereld

geen humor verdragen.

In de krankzinnige wereld
waarin we nu leven,

hebben we politieke cartoons
meer dan ooit nodig.

En hebben we humor nodig.

(Applaus)

Dank je.

(Applaus)