Khi người lao động sở hữu doanh nghiệp, nền kinh tế sẽ bền vững hơn.

Có một thực tế kinh tế đang phát triển theo hướng khác - hướng đề cao giá trị cộng đồng, bền vững và ổn định thay vì đem lại lợi nhuận vì mọi giá. Niki Okuk chia sẻ những góc nhìn về kinh tế hợp tác và tầm nhìn để làm thế nào tầng lớp lao động có thể tìm thấy và sở hữu những doanh nghiệp mà họ làm việc, tự quyết định và tận hưởng thành quả lao động của mình.

Bạn có mệt mỏi với sếp không?

(Cười)

Bạn có mệt mỏi khi phải đi làm

và làm giàu cho người khác?

Vậy những người này là ai?

Những người kiếm lợi từ
việc bạn làm.

Họ chính là những nhà tư bản.

Họ có tiền,

họ sử dụng sức lao động của bạn
để kiếm nhiều tiền hơn.

Nếu bạn có mệt vì phải đi làm

và làm giàu cho người khác,

thì bạn có thể cũng giống tôi -

mệt mỏi với chủ nghĩa tư bản.

Thật buồn cười, bởi tôi là một nhà tư bản.

(Cười)

Tôi có công việc kinh doanh nhỏ -

Rco Tires ở Compton.

Vài năm trước, tôi có đọc Van Jones,

ông viết: "Hãy đưa công việc xanh
về các vùng lân cận,"

Tôi đã suy nghĩ rất nghiêm túc về điều đó.

Và tôi đã cùng sáng lập, sở hữu
và điều hành một công ty tái chế lốp xe,

tôi tự hào với những gì chúng tôi đã làm.

Đến nay, chúng tôi đã tái chế được
gần năm mươi nghìn tấn cao su.

Tương đương với chín triệu lít dầu
thẩm thấu vào đất

thành những sản phẩm mới.

(Wooh!)

Chúng tôi có mười lăm nhân viên -

hầu hết là người da màu,

hầu hết đã từng phạm tội,

chúng tôi trả cao hơn lương tối thiểu,

và chúng tôi nay tự hào là thành viên
của Hiệp hội Thép Hoa Kỳ

(Vỗ tay)

Rco hiện chưa phải là công ty hợp tác.

Rco là công ty tư nhân
với quyền sở hữu cộng đồng,

nhưng tương lai Rco sẽ làm được.

Tôi mong nhân viên sẽ sa thải sếp của họ -

đó là tôi.

(Cười)

Tôi sẽ nói với bạn vì sao,

nhưng đầu tiên, để tôi kể
cách chúng tôi bắt đầu.

Rất nhiều người hỏi,

"Rco ra đời như thế nào?"

Và tôi đã chia sẽ thực lòng.

Tôi ưu tiên những người da trắng như tôi.

Đây là lý do tại sao tôi và Rco
lại ưu tiên người da trắng như thế.

Bà nội tôi là người da trắng sinh ra
trong một gia đình sở hữu đồn điền

ở Arkansas năm 1918.

Bà theo cha người da trắng về phía Tây,

theo chân các mỏ khai thác dầu.

Ông giữ nhiều chức vụ trong hiệp hội dầu,

những công việc chưa bao giờ đến tay
ông cố người da đen của tôi,

vào thời ông còn sống ở đây.

Bà trở thành thợ cắt tóc

sau đó cùng chồng vay một khoản tiền

ông là người đã xây nhà
ở Tây Los Angeles -

khoảng vay này không bao giờ đến tay
một gia đình da đen vào thời ấy.

Sau khi ông qua đời,

bà giữ được căn nhà đó

nhờ vào số tiền trợ cấp
và chăm sóc sức khỏe của ông

từ những công việc ổn định ông có,

và những lợi ích này chưa bao giờ
đến tay người da đen

trước khi có đạo luật
chống phân biệt chủng tộc năm 1960.

Ba mươi năm sau đó,

tôi tốt nghiệp,

muốn bắt đầu sự nghiệp kinh doanh

từ một đống nợ, một thẻ tín dụng,

và không biết gì
về công nghiệp chế tạo lốp xe.

Nhưng tôi có thứ mà nhiều người không có.

Tôi có một nơi sạch sẽ, an toàn,
và tự do để sống.

Tôi đã chuyến đến sống với bà tôi,

tôi đã có thể thuê được
kho chứa hàng đầu tiên,

mua chiếc xe đầu tiên,

trả tiền cho nhân viên đầu tiên,

vì tôi không phải lo chi trả
các khoản cho mình,

vì tôi không phải lo đến bữa ăn,

vì tôi là người được hưởng lợi trực tiếp
từ các thế hệ người da trắng.

Nhắc lại câu chuyện về đặc quyền
của người da trắng là điều quan trọng,

vì mọi người thường nói,

"Ôi, chúng ta cần thêm công ty thế này.

Chúng ta cần thêm Rco,

thêm doanh nghiệp của người da đen,

do phụ nữ dẫn dắt, tăng trưởng gấp ba,

bỏ qua quá khứ phạm tội,

công ty sản xuất công nghệ xanh,
đúng không?

Nhưng câu hỏi cần phải hỏi là,
của cải nằm ở đâu?

Tiền nằm ở đâu?

Vốn nằm ở đâu trong cộng đồng này

để tạo ra loại hình
kinh doanh chúng ta muốn?

Khi nói từ góc nhìn người da trắng
như gia đình tôi,

Tôi cần rất nhiều thứ

mà người da đen bị tước
đoạt từ nền kinh tế,

thì gia đình da trắng của tôi
có thể tiếp cận và gây ảnh hưởng,

và làm giàu...

Cơ bản là do chủ nghĩa phân biệt dân tộc
và tư bản thống trị -

(Cười)

nhưng điều này có nghĩa là
khi chúng ta tự hỏi mình,

"Tại sao cộng đồng này lại bị phá sản?"

Chúng ta không bị phá sản
bởi vì nó thế;

phải có lý do nào đó.

Hoàn cảnh lịch sử
thật sự đóng vai trò ở đây.

Nhưng lịch sử lại
kể một câu chuyện khác.

Một cuốn sách lạ thường
tên "Những tấm gương dũng cảm",

sưu tầm hàng nghìn câu chuyện
người Mỹ gốc Phi

có khả năng xây dựng
các doanh nghiệp và trường học,

bệnh viện, hợp tác xã nông nghiệp,

ngân hàng, cơ quan tài chính -

toàn bộ các cộng đồng
và các nền kinh tế quyền lực,

mà không cần vốn.

Họ làm được vì biết làm việc cùng nhau

và tận dụng tài sản
trong cộng đồng của mình

và tin tưởng lẫn nhau

đặt đoàn kết lên trên hết -

không chỉ vì lợi nhuận bằng mọi giá.

Và họ không phải loanh quanh bên
những người nổi tiếng và vận động viên

để mang tiền về khu vực sống của mình.

Nhưng, nếu bạn nổi tiếng
hay là vận động viên,

và đang nghe thấy điều này,

thì cũng đừng ngại góp tiền.

(Cười)

Nhưng họ làm được nhờ vào
nền kinh tế hợp tác,

bởi họ biết

chủ nghĩa tư bản chưa bao giờ
ủng hộ cho tự do của người da đen.

Có rất nhiều tấm gương
tiêu biểu trong cuốn sách này,

và tôi giới thiệu để mọi người đọc nó

vì nó trả lời cho
câu hỏi của tôi lúc bạn đầu,

là chúng ta sẽ lấy đâu ra
tiền của

để xây dựng các kiểu
doanh nghiệp mình muốn.

Và câu trả lời sẽ nằm trong
nền kinh tế hợp tác.

Có nhiều phiên bản khác nhau
của chủ nghĩa hợp tác.

Hôm nay tôi sẽ nói đến
quyền sở hữu của người lao động.

Có thể bạn chưa nghe đến
quyền sở hữu này,

nhưng nó là một công cụ tuyệt vời

để giải phóng kinh tế cho họ
trong một thế kỷ.

và hiện tiếp tục
vai trò đó ở khắp thế giới.

Có thể bạn đã nghe đến
Black Wall Street,

hay nhóm Zapatista,

nhưng tôi sẽ cho bạn một ví dụ
gần gũi hơn.

Ngày nay, ở South Bronx,

có một công ty do nhân viên sở hữu
lớn nhất thế giới

Đó là Hiệp hội Hợp tác
Dịch vụ Chăm sóc Gia đình,

thành lập bởi người da đen và
các nhân viên chăm sóc Latin

những người này bây giờ
có thể tự trả lương cho mình,

làm việc toàn thời gian,

nhận được phúc lợi và trợ cấp,

thông qua vai trò thành viên của SEIU.

Những phụ nữ làm chủ được chia phần
dựa vào quyền sở hữu của họ

trên phần lời công ty
kiếm được mỗi năm,

mà hầu hết năm nào cũng có.

Họ có thể tận hưởng
thành quả lao động của mình

vì họ đã sa thải sếp.

Họ không có nhà đầu tư lớn nào.

Họ không có CEO giàu có,

hay những người chủ chỉ biết
bòn rút lợi nhuận của công ty.

Mỗi người trả khoảng
một nghìn đô

để có được quyền làm chủ,

và giờ họ có công việc của riêng mình.

Có hàng trăm công ty
điển hình như thế này

phát triển khắp đất nước.

Và tôi được truyền cảm hứng mạnh mẽ
từ những gì họ đang làm,

vì nó thật sự đưa ra một lựa chọn thay thế

cho loại hình kinh tế
chúng ta có hiện nay,

thứ đang bóc lột tất cả chúng ta.

Nó cũng đưa ra một cách khác

để thoát khỏi các nhà đầu tư lớn
với mục đích mở các chuỗi cửa hàng,

các cửa hàng bán lẻ lớn,

vì thực lòng mà nói
kiểu phát triển như thế

đang ăn cắp các nguồn lực cộng đồng.

Họ sẽ khiến
các cửa hàng nhỏ lẻ phá sản,

khiến các doanh nhân
trở thành người làm thuê

và họ móc tiền từ túi chúng ta,

và chia chác cho các cổ đông.

Tôi lấy cảm hứng từ những câu chuyện
đối kháng lâu bền đó

cùng với một vài người
ở Los Angeles này,

xây dựng nên LUCI.

LUCI là từ viết tắt của Sáng kiến
Công đoàn Liên minh Los Angeles,

nhằm xây dựng thêm các doanh nghiệp
do người lao động làm chủ

ở tại Los Angeles này.

Cho tới năm ngoái, chúng tôi
đã có hai công ty:

Pacific Electric, một công ty điện lực,

và Vermont Gage Carwash,

nằm ngay ở South-Central,

một số các bạn có thể
có người biết.

Công ty rửa xe lâu đời này được sở hữu
và điều hành bởi 20 nhân viên,

tất cả đều là thành viên của Công đoàn.

(Vỗ tay)

Bạn tự hỏi vì sao lại tập trung vào
quyền sở hữu của hiệp hội người lao động,

có rất nhiều cách lý giải hợp lý

tại sao phong trào lao động lại liên kết
với phong trào người lao động làm chủ.

Để xây dựng những công ty
chúng ta muốn trong cộng đồng,

chúng ta cần vài thứ.

Chúng ta cần có vốn,
nhân lực và đào tạo.

Các Công đoàn có hết những thứ này.

Giai cấp lao động Mỹ đã đóng
phí Công đoàn trong hàng thập kỉ,

nhờ đó, các Công đoàn tạo ra

môi trường làm việc chất lượng,
nghiêm chỉnh và dân chủ.

Nhưng công việc của Công đoàn
đang trên đà tuột dốc,

và đã đến lúc chúng ta
lên tiếng kêu gọi họ

hãy sẵn sàng đem tất cả nguồn vốn
tài chính và chính trị của họ

để tạo ra công việc mới,
thống nhất với mức lương đủ sống

trong cộng đồng chúng ta.

Hội trường Công đoàn cũng đầy
các thành viên

thấu hiểu tầm quan trọng
của sự đoàn kết

và sức mạnh của hành động tập thể.

Có nhiều nhóm muốn tạo ra
các doanh nghiệp thống nhất hơn,

vậy hãy cùng nhau thực hiện với họ.

Học hỏi từ các Công đoàn,

học hỏi từ quá khứ,

học hỏi từ các đồng sự,

tất cả đều rất quan trọng cho
sự thành công tương lai.

Đó là lý do tôi muốn đưa ra
một tấm gương cuối cùng.

và một tầm nhìn cho tương lai...

và đó chính là Mondragon, Tây Ban Nha.

Mondragon là một cộng đồng được xây dựng
trên sự hợp tác của người lao động.

Có hơn 260 doanh nghiệp tại đây,

sản xuất mọi thứ từ xe đạp
tới máy giặt tới máy biến thế,

Các doanh nghiệp ở đây
sử dụng 80,000 nhân viên

và kiếm được
hơn 12 tỉ euro mỗi năm.

Tất cả các công ty này đều thuộc sở hữu
của nhân viên công ty.

Họ còn xây các trường đại học,
bệnh viện và các cơ quan tài chính.

Thử tưởng tượng nếu chúng ta có thể
xây dựng thứ như thế ở South-Central.

Thị trưởng Jackson đương nhiệm
cũng có ý tưởng tương tự.

Ông muốn biến toàn bộ thành phố
thành nền kinh tế hợp tác như Mondragon,

ông gọi kế hoạch đầy tham vọng của mình
là "Jackson Rising".

Khi quan sát Mondragon,

tôi nhận ra tầng lớp lao động
có thể làm vì chính họ

khi cùng nhau làm việc

và ra những quyết định cho
chính chúng ta, cho nhau

và cho cộng đồng.

Và điều lạ lùng
về Mondragon

là khi chúng ta đang mơ về họ,

họ lại đang mơ về chúng ta.

Cộng đồng này ở Tây Bạn Nha đã quyết định
khởi xướng một dự luật quốc tế

nhằm tạo ra nhiều cộng đồng
như thế hơn khắp thế giới,

bằng cách kết nối các hiệp hội,

hỗ trợ các tổ chức như LUCI,

và đào tạo mọi người
về mô hình người lao động sở hữu.

Ở đây là những gì
bạn có thể làm để tham gia nó.

Nếu bạn là thành viên Công đoàn,
hãy tới các cuộc họp,

và đảm bảo là công đoàn biết
về dự luật sở hữu của người lao động,

và tham gia vào sáng kiến đó.

Nếu bạn là một doanh nhân,

nếu có một doanh nghiệp nhỏ,

hoặc bạn có ý định thành lập,

hãy liên hệ với LUCI
hoặc các tổ chức giống chúng tôi

để giúp bạn bắt đầu
mô hình hợp tác này.

Nếu là chính trị gia,

hay làm việc với họ,

hay chỉ là thích trò chuyện với họ,

hãy giúp bộ luật được thông qua
thành phố, bang, liên bang, và cả nước,

là thứ chúng ta cần để gây vốn và hỗ trợ
doanh nghiệp chủ lao động sở hữu.

Và những người khác,

hãy học từ lịch sử và
mô hình của chúng tôi,

và tìm giải pháp hỗ trợ chúng tôi,

bạn có thể mua hàng, đầu tư
cho chúng tôi vay và trực tiếp tham gia,

vì điều này thực sự
giúp tất cả chúng ta

xây dựng nền kinh tế
bền vững và ổn định hơn

mà chúng ta muốn
cho chính mình và thế hệ sau.

Và với điều đó,

tôi muốn chia sẻ một câu nói
của Arundhati Roy,

bà viết...

"Chiến lược của chúng ta không phải chỉ là
đương đầu với Đế quốc,

mà còn bao vây lấy hắn.

Rút hết oxy.

Nhạo báng hắn.

Chế giễu hắn.

Bằng nghệ thuật,

văn học,

âm nhạc,

tài hoa,

niềm vui,

sự liên lỉ kiên cường -

và khả năng kể các câu chuyện
của chúng ta.

Không phải những câu chuyện
chúng ta tin vì bị tẩy não.

Cuộc cách mạng hợp tác sẽ sụp đổ

nếu chúng ta từ chối mua
những gì họ bán -

ý tưởng của họ,

phiên bản lịch sử của họ,

những cuộc chiến của họ,

vũ khí của họ,

ý thức về sự hiển nhiên
của họ.

Bởi vì biết rằng:

Họ ít và chúng ta nhiều.

Họ cần chúng ta hơn là chúng ta cần họ.

Một thế giới khác không chỉ là có thể,

mà nó còn ở ngay trước mắt.

Vào một ngày yên ắng,

tôi có thể nghe nó thở."

Cảm ơn.

(Vỗ tay)