Over lachen | Anthony McCarten | TEDxMünchen

Deze talk werd gehouden op een TEDx-evenement, in de stijl van de TED-conferenties, maar onafhankelijk georganiseerd door een lokaal team. Meer informatie hierover op http://ted.com/tedx

Anthony McCarten bespreekt het belang van humor en lachen in de wereld van vandaag. De in Nieuw-Zeeland geboren en in Londen wonende Anthony McCarten is een gelauwerd filmproducent en roman- en toneelschrijver.

Hallo allemaal.

Ze zeggen dat je twee keer in je carrière

gevraagd wordt voor een TEDx Talk:

een keer wanneer je ster rijzende is
en opnieuw tijdens je neergang.

(Gelach)

Ik zeg dus: "Fijn om er weer te zijn."

(Gelach)

Lachen -- daar hebben we het vandaag over.

Lachen -- misschien kan ik jullie
niet erg aan het lachen krijgen,

maar ik wil het een beetje toelichten
en de vraag stellen: wat is het,

en wat voor rol speelt het
in ons leven en in onze samenleving?

Ik ga jullie vandaag 4 moppen vertellen.

Dat is het zo ongeveer.

Ik ga jullie vier moppen vertellen

en uit deze vier moppen
gaan we een aantal dingen leren.

Voordat ik de eerste mop vertel,
omdat we nu eenmaal in München zijn,

wil ik een experimentje doen.

Er worden nare dingen gezegd
over het Duitse gevoel voor humor,

met name dat jullie dat niet hebben.

(Gelach)

En deze afschuwelijke veronderstelling
wil ik graag toetsen

door middel van een experiment.

Dus wanneer ik deze eerste mop vertel,

wil ik jullie vragen
dat alleen de Duitsers reageren...

(Gelach)

door te lachen of niet te lachen,
wat je maar toepasselijk vindt.

Maar dwing jezelf niet om te lachen,
dat zou de uitkomst namelijk vertekenen.

(Gelach)

Dit is een wetenschappelijk experiment,
dus het is bittere ernst.

Hier komt de eerste mop.

Een man ligt thuis op zijn sterfbed

(Gelach)

en hij ruikt een verrukkelijke geur
die uit de keuken komt.

De geur van zijn favoriete
chocolate chip koekjes.

Met zijn laatste krachten komt hij uit bed
en gaat hij naar de keuken

waar zijn vrouw,
met wie hij 50 jaar getrouwd is,

die overheerlijke koekjes
aan het bakken is.

Er liggen er vier op een bord,
net uit de oven.

En met het beetje kracht dat hem nog rest

steekt hij zijn hand uit
om een van de koekjes te pakken.

Wanneer zijn vrouw het ziet,
geeft ze een tik op zijn vingers en zegt:

"Nee, die zijn voor de begrafenis."

(Gelach)

Nieuwsbericht: "TEDx Talk bewijst
dat de Duitsers gevoel voor humor hebben."

(Gelach)

Nu geef ik jullie een stelling.

Wie het vermogen tot lachen verliest,
verliest het vermogen om na te denken.

Als je het vermogen om te lachen verliest,
verlies je het vermogen om na te denken.

Ik kan het ook anders zeggen:

de slimste mensen die ik ken
zijn ook het grappigst.

Hoe slimmer, hoe grappiger.

En waardoor zou dat komen?

Voor mij is het antwoord
dat ernst niet de juiste manier is

om met de absurditeit
van het leven om te gaan.

De menselijke komedie
heeft wezens zoals wij voortgebracht,

wezens die verstandig genoeg zijn
om de grote vragen te stellen:

"Waarom zijn wij hier?",
"Wie zijn wij?",

maar die daarop voortdurend
een antwoord geweigerd wordt

en daarmee in gespannen
onzekerheid worden gehouden

waaraan we op verschillende manieren
proberen te ontkomen.

En voor mij werkt lachen het best.

Twee bejaarde echtparen lopen op straat.

De vrouwen lopen voor de mannen uit.

Dan zegt de ene man tegen de ander:
"Wat hebben jullie gisteravond gedaan?"

De andere man zegt:
"O, we zijn uit eten geweest.

Het was geweldig.

Het eten was verrukkelijk
en de prijzen waren prima.

Echt fantastisch."

Zegt de eerste:
"Tjonge, dat klinkt goed.

Hoe heette dat restaurant?"

En de ander zegt: "O!

Hoe heet die bloem ook weer
die zo lekker ruikt?

Hij is rood en heeft
van die doorns aan de steel."

En de eerste man zegt:
"O, je bedoelt zeker een roos."

Dan zegt de ander: "Natuurlijk.

Roos, hoe heette dat restaurant

waar we gisteravond hebben gegeten?"

(Gelach)

(Applaus)

Voor mij is deze mop

even kostbaar als een schilderij van Monet
of een sonnet van Shakespeare.

Ik heb lachen altijd
extreem belangrijk gevonden.

Ernst -- en ik hoop
dat jullie hiermee instemmen --

ernst is gevaarlijk.

Ernst is gevaarlijk,

niet alleen voor onszelf
maar ook voor de maatschappij.

En waarom zou dat zo zijn?

Volgens mij voor een deel omdat ernst,

de krachten die in ernst,
die in gebrek aan humor schuilen,

ons beperken tot benauwd denken
en starre ideologie,

tot wreedheid en een tunnelblik,

terwijl humor ontvankelijkheid
van ons vraagt

en empathie en vergevensgezindheid.

Humor vergeeft altijd.

De relatie tussen humor en ernst

wordt al heel lang goed begrepen.

Winston Churchill,
bekend om zijn gevoel voor humor,

zei eens: "Je kunt de ernstigste dingen
in het leven absoluut niet begrijpen

tenzij je de grappigste dingen begrijpt."

De Amerikaanse burgerrechtenactivist
Clarence Darrow schreef:

"Als je niet meer kunt lachen,
kun je ook niet meer denken."

Als je niet meer kunt lachen,
kun je ook niet meer denken.

Deze twee mensen bedreven politiek
op een heel, heel hoog niveau

en ze wisten heel goed

dat humor soms het enige is
dat ingegraven stellingen

en verstarde ideologie kan doorbreken.

Een vliegtuig

van Lufthansa was onderweg
van München naar New York.

De vlucht verliep uitstekend.

Het vliegtuig naderde New York

toen er plotseling een enorme explosie was

aan de rechtervleugel van het vliegtuig.

Toen klonk de stem van de gezagvoerder
door de luidsprekers:

(met een Duits accent)
"Dames en heren, attentie!

We hebben een probleem
met motor nummer drie

aan de rechtervleugel van het vliegtuig.

Geen paniek alstublieft,
dit vliegtuig heeft vier motoren.

We hebben… (geluid van een explosie)

We hebben nu ook een probleem
met motor nummer één,

Maar we hebben twee uitstekende…
(geluid van een explosie)

We hebben nog één motor,
maar ik verzeker u

dat de piloot zeer goed in staat is
om het vliegtuig met slechts…

(geluid van een explosie)

Dames en heren,

we staan op het punt
om op het water te landen.

(Gelach)

Ik zal u vanaf het water toespreken.
Geen paniek alstublieft."

De Lufthansapiloot maakt natuurlijk
een spectaculaire landing op het water.

Dan klinkt zijn stem opnieuw
door de luidspreker:

"Vriendelijk dank, dames en heren,
voor het opvolgen van mijn instructies.

Wilt u nu heel, heel goed luisteren
naar wat ik ga zeggen.

Willen alle mensen die kunnen zwemmen

op een rij gaan staan
op de rechtervleugel van het vliegtuig.

Iedereen die niet kan zwemmen:
wilt u op de linkervleugel gaan staan,

en dan zal ik u
vanaf het water toespreken."

Dus iedereen doet wat hij zegt,

en uiteindelijk zien ze
een kleine piloot in een rubberboot

naar de voorkant van het toestel roeien.

Door een megafoon zegt hij:

"Dames en heren, ik feliciteer u nogmaals

dat u mijn instructies hebt opgevolgd.

Luister nu alstublieft goed
naar wat ik ga zeggen.

Eerst, degenen
die op de rechtervleugel staan.

New York is die kant uit.

(Gelach)

Het is maar drie zeemijlen,
het water is warm,

en de stroming is gunstig.

Veel succes!

En voor degenen
die op de linkervleugel staan:

Thank you for flying Lufthansa!"

(Gelach)

(Applaus)

Waarom lachen we? Waarom lachten jullie?

Waarom moet iemand überhaupt lachen?

Dat is een vraag waarover
filosofen al duizenden jaren

zich het hoofd hebben gebroken.

De beste filosofen:

Plato, Freud, Wittgenstein, Nietzsche

kwamen hierop uit --

ze zeiden dat wij lachen

omdat het van oudsher onze reactie is
als het gevaar van roofdieren voorbij is.

Dat was het beste wat ze konden bedenken:

wij lachen

omdat het van oudsher onze reactie is
als het gevaar van roofdieren voorbij is.

En ik denk, beste mensen,
dat wij dit kunnen concluderen:

als je aan een filosoof vraagt
een definitie van humor te geven,

kun je evengoed aan Stevie Wonder vragen
je te helpen zoeken naar je autosleutels.

(Gelach)

Net zoals er geen wiskundig bewijs bestaat

dat niet op zuivere wiskunde berust

bestaat er geen theorie
over lachen die niet grappig is.

Laten we het daarom nog eens proberen.

Laten we hier en nu
een definitie zoeken voor humor,

een betere dan die van Plato
en Nietzsche en Freud.

Ik heb gezocht naar de oudste grap
waar ik de hand op kon leggen.

Daar komt ie.

Hij is 1000 jaar oud.

Aan het eind van het eerste millennium
lachten ze zich dood om deze mop.

(Gelach)

Hij gaat zo:

Er was een begrafenisdienst in een kerk.

Stel je een middeleeuwse kerk voor.

Iedereen zit te huilen
en te jammeren, op één man na.

En de priester ziet
dat die ene man niet huilt.

Aan het eind van de dienst

gaat de priester naar die man toe en zegt:

"Kende u de overleden man?"

De man zegt: "Ja, ik kende hem."

De priester zegt:
"Waarom huilt u dan niet?"

En de man zegt: "Ik had zullen huilen,
maar ik hoor niet bij deze parochie."

Je zult moeten accepteren
dat dit 1000 jaar geleden

een dijenkletser was.

(Gelach)

Maar we leren hiervan
iets interessants over humor:

als je een grap wil begrijpen,
moet je bij de parochie horen.

Ik zal zeggen wat ik bedoel.

Als je een grap wilt begrijpen
moet je bij de parochie horen,

die groep mensen
die dezelfde dingen begrijpen,

en als je voelt dat je hoort bij de mensen

die deze grap begrijpen

lach je om bijna alles

wat jouw gevoel erbij te horen versterkt.

Grappen verbinden ons
en slaan de armen om ons heen.

En uit oprechte dankbaarheid daarvoor

gaat onze mond open,
onze longen vullen zich met lucht

en ons lichaam doet iets buitengewoons:

Het maakt een geluid
dat geen ander schepsel

in de hele geschiedenis van het heelal
heeft gemaakt of zal maken: het lacht.

En wat een voorrecht is het
om iemand aan het lachen te brengen.

Dus als jullie iemand laten lachen,
ben je niet alleen maar grappig.

Het is niet zomaar een dingetje.

Nee, je plant hoop,

jullie sluiten vreemdelingen in je armen,

jullie roeien hopeloosheid uit,

jullie zijn dokter en vredestichter.

Ik wil jullie een verklaring voorlezen.

Het is een citaat dat ik heb opgeschreven.

Het luidt als volgt:

"Bij humor komen twee gezichtspunten
met elkaar in botsing.

De ene gevoeligheid botst met de andere,

hoog botst met laag, Oost met West,

licht met donker, oud met jong;

twee wereldbeelden, twee beschavingen
botsen tegen elkaar,

zoals wanneer twee vuurstenen
tegen elkaar geslagen worden,

en er een levensreddende vonk ontstaat,

een vonk waarmee je vuur kunt maken."

Ik vond dit een prachtig citaat.
Ik heb het vanmorgen zelf geschreven.

(Gelach)

Ik geef jullie graag een voorbeeld

hoe humor gebruikt kan worden
voor het afbreken van verstarde denkkaders

en het ontmantelen van verdedigingswerken.

In 1995, tijdens de Tweede Intifada

in Palestina, was ik in Londen

bij een optreden van de grote joodse
komiek Jackie Mason.

Fantastisch en heel controversieel
in een aantal van zijn commentaren.

Hij deed zijn gewone programma, erg leuk,

en op een bepaald moment zei hij
dat hij heel serieus zou worden.

En natuurlijk, als je Jackie Mason kent,

snap je dat het publiek bezorgd werd

dat Jackie zou komen
met een controversiële uitspraak.

En dat deed hij.

Hij zei: "Ik wil iets zeggen
over de Palestijnse kwestie."

Je voelde gewoon dat de spanning
bij het publiek toenam.

En dit is wat hij zei:

"Benjamin Netanyahu wil vrede,
dat geloof ik.

Ik geloof het echt.

Ik geloof dat hij zelfs de Westoever
aan het Palestijnse volk wil teruggeven

met ingang van vandaag.

Maar dat kan hij niet, want de Westoever
staat al op naam van zijn vrouw."

(Gelach)

En dit voornamelijk joodse publiek

schaterde van het lachen,
vijf minuten lang.

Onbedaarlijk.

En in die vijf minuten voelde je gewoon

dat de mogelijkheid van vrede
op de een of andere manier was toegenomen,

dat een compromis gewoon wat meer
binnen bereik was gekomen.

Dat is wat lachen tot stand kan brengen.

Als we samen kunnen lachen,
kunnen we ook samen leven.

Weet je wat volgens mij
het geheim van het leven is?

Sommigen zullen zeggen: kennis.

Maar volgens mij leren we niet zoveel
in ons menselijk evolutieproces.

De geschiedenis is een geweldige leraar,
maar wij lijken bar slechte leerlingen.

Lachen, daar gaat het volgens mij om.

Lachen, partner van de waarheid,
aartsvijand van het dogmatisch denken,

lachen verandert de afval
van het bestaan in goud.

Iemand vroeg mij onlangs:

"Hoe wil je sterven?
Heb jij daar ideeën voor?"

Ik dacht even na

en zei: "Ik denk, op dezelfde manier
als mijn vader gestorven is:

rustig, in zijn slaap,

en niet gillend, zoals zijn passagiers."

(Gelach)

De laatste zin van een mop ...

De laatste zin van een mop,
de punchline in het Engels,

en in het Duits
is het geloof ik 'die Pointe'.

In die regel gebeurt het wonder;

de regel waar we verrast worden
door iets dat aan het licht komt,

en die verrassing brengt vreugde voort.

Mijn afscheidswens voor jullie

is dat je eigen leven een grap zal zijn.

(Gelach)

Ja, ik wil dat je leven een grap zal zijn

met een clou;

dat je leven 'die Pointe' zal hebben,

net zo'n goede als:
"Nee, die zijn voor de begrafenis",

"Die staat al op naam van zijn vrouw",

"Niet schreeuwend zoals zijn passagiers",

en: "Thank you for flying Lufthansa."

Blijf humoristisch. Blijf lachen. Vrede!

(Applaus)