Basit hikayelerden şüphelenin

Ekonomi uzmanı Tyler Cowen, pek çok farklı kaynaktan gelen hikayelere karşı şüpheci olmamız gerektiğine dair görüşlerini paylaşıyor.

Buraya gelip size
hikayeler anlatmam istendi

fakat ben hikayelerden neden şüphe
duyduğumu,

neden beni ürküttüğünü anlatmak istiyorum

Gerçekten bir hikaye bana ne kadar
ilham verirse,

genellikle o kadar çok ürküyorum.

(Gülüşmeler)

Yani en iyi hikayeler genellikle
en aldatıcı olanlardır.

Hikayelerin iyi ve kötü yanları
bir tür filtre olmalarıdır.

Pek çok bilgiyi toplar, bir kısmını verir

ve bir kısmını da içeride tutarlar.

Fakat buradaki nokta, filtreler her zaman
aynı şeyleri içeride tutarlar.

Hep bir kaç aynı,
basit hikayeyle kalırsınız.

Hemen hemen tüm hikayeleri özetleyen

eski bir söz vardır:
"kasabaya bir yabancı gelmişti."

Christopher Booker bir kitabında

aslında yalnızca yedi tür hikaye
olduğunu iddia eder.

Canavarı yenmek,
fakirlikten zenginliğe, serüven,

yolculuk ve eve dönüş, komedi,
trajedi, yeniden doğuş.

Bu listeye tamamen katılmak
zorunda değilsiniz

fakat buradaki temel nokta:
hikayeler tarzında düşündüğünüzde

kendinize sürekli aynı şeyleri
tekrar tekrar anlatıyorsunuz.

Yapılan bir araştırmada insanlardan
kendi hayatlarını --

hayatlarını tanımlamalarını istedik.

Tanımlamalarında ilginç olan

ne kadar az sayıda insanın hayatını
"karmaşa" olarak tanımlamasıydı.

(Gülüşmeler)

Bu büyük ihtimalle en iyi cevap,
bunu kötü anlamda söylemiyorum.

"Karmaşa" özgürleştirir.
"Karmaşa" güçlendirir.

"Karmaşa" pek çok güçten
faydalanma yolu olabilir.

Fakat insanların söylemek istediği,
"Hayatım bir yolculuk." oldu.

%51'i hayatlarını bir hikayeye
dönüştürmek istediğini söyledi.

%11'i "Hayatım bir savaş." dedi.
Yine bu da bir tür hikaye.

%8'i "Hayatım bir roman." dedi.
%5'i "Hayatım bir tiyatro oyunu." dedi.

Sanırım kimse "Hayatım bir reality şov'" demedi.

(Gülüşmeler)

Fakat yine gözlemlediğimiz karmaşayı
düzene sokuyoruz

ve aynı modeli alıyor

ve buradaki temel nokta,
bir şey hikaye formatındaysa,

genellikle onu hatırlamamamız
gerekirken hatırlarız.

Kimler George Washington

ve kiraz ağacının hikayesini hatırlıyor?

Orada ne olduğunu kesin
olarak bilmiyoruz.

Paul Revere'in hikayesiydi, orada
ne olduğunu kesin olarak bilmiyoruz.

Yani hikayelerden şüphe duymalıyız.

Biyolojik olarak onlara tepki vermeye
programlandık.

Pek çok bilgi içeriyorlar.
Sosyal güce sahipler.

Bizi diğer insanlara bağlıyorlar.

Bize verilen bir şeker gibiler,

politikayla ilgili bilgileri tüketirken,
roman okurken.

Kurgu olmayan kitapları okurken,
gerçekten hikayelerle besleniyoruz.

Kurgu olmayan kitaplar, bir anlamda,
yeni kurgudur.

Kitap doğru şeyler söylüyor olabilir,

fakat herşey bu hikayeler ile
aynı şekli alıyor.

Peki hikayelere fazla güvenmekte
ne gibi tehlikeler var?

Hayatınızı böyle görüyorsunuz

olduğu veya olması gerektiği gibi
bir "karmaşa" yerine.

Fakat özellikle fazla hikaye tarzında
düşündüğümüzde

bir kaç temel problem
olduğunu düşünüyorum.

Birincisi, hikayeler fazla basittir,

hikayelerin bakış açısında
çıkarıp atmak vardır,

yalnızca 18 dakikaya değil,

pek çok hikayeyi bir iki cümlede
sunabilirsiniz.

Detayları çıkardığınız zaman,

hikayeleri "iyiler kötülere karşı"
şeklinde anlatırsınız,

kendi hayatınızla ilgili bir hikaye veya
politikayla ilgili olsa da.

Evet bazen iyi-kötü durumu vardır,
hepimiz bunu biliriz değil mi?

Fakat bence genel kural olarak,

çok fazla iyiler kötülere karşı hikayesini
anlatma eğilimindeyiz.

Basit bir kural olarak

her "iyi-kötü" hikayesi anlattığınızda,

IQ'nuzu 10 puan veya daha fazla
düşürüyorsunuz.

Yalnızca bunu içsel bir zihin
alışkanlığı olarak alırsanız,

bana göre hızlı bir şekilde zekileşmenin
bir yolu olabilir.

Hiç kitap okumanıza gerek yok.

Yalnızca bir düğmeye bastığınızı
hayal edin,

her defasında iyi-kötü
hikayesi anlatıyorsunuz

ve her bastığınızda,

IQ'nuzu 10 puan veya daha fazla
düşürüyorsunuz.

Popüler olan diğer bir hikaye türü ise--

Oliver Stone filmlerini veya
Michael Moore filmlerini biliyorsanız,

bir film yapıp sonra,
"hepsi bir kazaydı" diyemezsiniz.

Hayır, komplo olmak zorunda.
İnsanlar birlikte komplo kurar,

çünkü bir hikayede bir kasıt
olmak zorundadır.

Bir hikaye doğal bir düzen veya insanlar
tarafından yapılan karmaşık kurumlar,

insanlar tarafından yapılan
tasarımlar ile ilgili değildir.

Hayır, hikayeler kötü insanların
komplo teorisi üretmeleri hakkındadır.

Yani komplolar ile ilgili hikayeler
duyduğunuzda

veya iyi insanlar bile birlikte
komplo teorisi üretirken,

filmlerde izlediğiniz gibi,

bu bile şüpheci olmak için
bir sebeptir.

Bir kural olarak,

eğer "Bir hikaye duyduğumda ne zaman
şüphelenmeliyim?" diye sorarsanız,

bir hikaye duyduğunuzda ve "Bundan
harika bir film olurdu!" diye düşünürseniz

(Gülüşmeler)

burada biraz daha dikkat etmelisiniz

ve bütün bunların bir karmaşa

olup olmadığını düşünmelisiniz.

Diğer bir ortak hikaye veya hikaye konusu
ise "sert olmalıyız" iddiasıdır.

Bunu pek çok farklı durumda
görürsünüz.

Bankalara karşı sert durmalıyız.
İşçi sendikalarına karşı sert durmalıyız.

Farklı bir ülkeye karşı sert durmalıyız,

yabancı bir diktatör,
müzakere ettiğimiz biri...

Yine buradaki nokta sert durmaya
karşı olmak değil.

Bazen sert durmamız gerekir.

Nazilere karşı sert durduk
ve bu iyi bir şeydi.

Fakat yine hikayede fazla hazır,
fazla hızlı bir şekilde geri çekiliyoruz.

Bir şeyin neden olduğunu bilmediğimizde,

birini suçlarız ve "Onlara karşı
sert durmalıyız!" deriz.

Sanki sizden önceki kuşakların
aklına hiç

sert durma fikri gelmemiş gibi.

Ben bunu genellikle bir tür
zihinsel tembellik olarak görüyorum.

Söylediğiniz basit bir hikayedir:
"Sert olmalıyız,

sert olmalıydık,
sert olmamız gerekecek."

Genellikle bu bir uyarı işaretidir.

Hikayeler ile ilgili diğer bir problem de

zihninize pek çok hikayeyi yalnızca
bir kez alırsınız

veya bir gün boyunca, hatta hayatınız
boyunca.

Dolayısıyla hikayeleriniz çok fazla
amaca hizmet eder.

Örneğin yalnızca sabahları
yataktan kalkmak için,

kendinize işinizin çok önemli olduğunu,

yaptığınız şeyin gerçekten önemli
olduğuna dair bir hikaye anlatırsınız.

(Gülüşmeler)

belki gerçekten öyle, ama öyle olmamasına
rağmen ben de kendime söylüyorum.

Ve biliyor musunuz? Bu hikaye işe yarıyor.

Beni yataktan kaldırıyor.

Bu bir tür kendini kandırma,

fakat problem hikayeyi değiştirmeye
çalıştığımda oluyor.

Hikayedeki tüm olay
ona sarılmak ve tutunmaktır,

böylelikle beni yataktan kaldırır.

Yani yalnızca zaman kaybı olan
bir şeyler yaptığımda,

karmaşık hayatımda,

beni yataktan kaldıran hikayeme
fazlasıyla tutunmuşumdur

ve idealinde, kafamda çok karmaşık bir
hikaye haritasına sahip olmalıyım,

bilirsiniz, kombinasyonlar ve ölçüm
matrisleri ve benzer şeyler,

fakat hikayelerin çalışma şekli bu değil.

Çalışmaları için hikayeler
basit olmalı,

kolay ele alınan, diğerlerine kolay
anlatılan, kolay hatırlanan.

Yani hikayelerin çift taraflı
ve çelişen amaçları vardır

ve genellikle bizi yanlışa yönlendirir.

Eskiden ekonomistlerin kampında
olduğumu düşünürdüm.

İyi insanlardan biriydim ve diğer iyi
insanlarla işbirliği içindeydim

ve kötü insanların fikirlerine karşı
savaşıyorduk.

Eskiden bunu düşünürdüm.

Ve sanırım hatalıydım.

Belki bazen iyi insanlardan biriyim

fakat bazı konularda sonunda farkettim ki:
"Hey, iyi insanlardan biri değildim."

Kötü niyetli kötü insanlardan
biri miydim emin değilim,

fakat bu hikayenin yanıma kâr kalması
benim için zordu.

Bilişsel önyargı ile ilgili ilginç
bir nokta, bu aralar

pek çok kitabın konusu olması.

"Nudge", "Sway", "Blink" kitapları var,

tek kelime isimli kitaplar,

hepsi nasıl çuvalladığımızla ilgili

ve gerçekten pek çok yolu var,

fakat benim ilginç bulduğum nokta,
bu kitapların hiçbirinin,

tek veya en önemli çuvallama
şeklimizi anlatmıyor olması

ve işte bu kendimize çok fazla
hikaye anlatmamız

veya hikayeler tarafından
kolayca ayartılmamız.

Neden bu kitaplar bize bunu söylemiyor?

Çünkü bu kitapların kendisi tamamen
hikayeler üzerine kurulu.

Bu kitaplardan okudukça önyargılarınızdan
bazılarını öğreniyorsunuz,

fakat diğer önyargılarınızdan bazılarını
daha da kötü hale getiriyorsunuz.

Yani kitapların kendisi bilişsel
önyargınızın bir parçası.

Genellikle insanlar bunları
bir tılsım gibi alıyor:

"Bir kitap aldım, artık 'Tahmin Edilebilen
İrrasyonel' olmayacağım."

(Gülüşmeler)

İnsanlar sanki en kötüsünü duymak istiyor,

yani psikolojik olarak insanlar buna
hazırlanabilir veya kendini koruyabilir.

Karamsarlık diye bir pazar olmasının
nedeni budur.

Fakat kitabı alarak
bir noktaya varacağını düşünmek,

bu belki de daha büyük bir yanılgı.

Finansal okuryazarlık öğretilen bazı
insanların en tehlikeliler

olduğunun bir kanıtı gibi.

Onlar gidip en kötü hataları yapanlar.

Hiçbir şey bilmediğinin farkında olan
insanlar sonuçta

oldukça iyi duruma geliyor.

Hikayelerin üçüncü problemi,

dışarıdan insanların hikayeleriyle
bizi maniple etmesi,

hepimiz reklamların "diğer insanlar"
için olduğunu düşünürüz,

fakat tabii ki bu böyle değil,
reklamlar hepimiz için.

Yani hikayelere çok fazla bağlanırsanız,

satış yapan insanlar size gelir,

ürünlerini bir hikaye ile size sunar.

Siz de "Bedava hikaye!" diyerek

ürünü satın alırsınız,

çünkü ürün ve hikaye birlikte gelir.

(Gülüşmeler)

Kapitalizmin nasıl çalıştığını
düşünürseniz,

burada bir etkilenme var.

Arabalar ile ilgili iki tür hikaye
düşünelim.

A Hikayesi: "Bu arabayı al,

böylelikle güzel, romantik eşlerin
ve harika bir hayatın olacak."

(Gülüşmeler)

Bu hikayeyi tanıtmak için

finansal destek sağlayan
pek çok kişi var.

Örneğin alternatif hikaye şu olabilir:

"Geliriniz ile örtüşen güzellikte
bir arabaya ihtiyacınız yok.

Eş değerlerinizin ne yaptığına bakın
ve onları taklit edin.

Bu pek çok probleme karşı
iyi bir buluştur

fakat konu araba olunca,
Toyota alın."

(Gülüşmeler)

Belki Toyota'nın bir desteği vardır

fakat Toyota'nın bile
lüks araçlardan kazandığı para

ucuz araçlardan daha az fazla.

Yani duyduğunuz hikayeleri düşündüğünüzde,

cazip, çekici hikayeleri duyduğunuzu
görürsünüz,

ve size söylüyorum, onlara güvenmeyin.

Hikayelere olan aşkınızı sizi maniple
etmek için kullanan insanlar var.

Geri çekilin ve

"Kimsenin söylemek için

bir ödül almadığı mesajlar neler?" deyin.

Kendinize bunları söyleyin ve kararınızın
değişip değişmediğine bakın.

Bu basit bir yol.

Hikaye akışında düşünmekten
asla kurtulamazsınız,

fakat ne kadar hikayelerle
düşündüğünüzü görebilir

ve daha iyi kararlar alabilirsiniz.

Bu konuşmayı düşünüyorsam,
tabii ki bu konuşmadan ne aldığınızı

merak ediyorum.

Tyler Cowen'den hangi hikayeyi
alıyorsunuz?

Hikayelerden biri bir serüven olabilir.

"Tyler arayışta bir adam.

Tyler buraya geldi ve bize hikayeler ile
ilgili çok fazla düşünmememizi söyledi."

Bu bu konuşma hakkında
anlatabileceğiniz bir hikaye.

(Gülüşmeler)

Bu bilinen, güzel bir model olabilir.

Belki hatırlarsınız.
Diğerlerine anlatırsınız.

"Tuhaf bir adam geldi ve dedi ki

hikaye tarzında düşünmeyin.
Bak bugün ne oldu sana anlatayım!"

(Gülüşmeler)

Ve kendi hikayenizi anlatırsınız.

(Gülüşmeler)

Diğer bir olasılık da, bir yeniden doğuş
hikayesi anlatabilirsiniz.

"Eskiden çok fazla hikaye tarzı
düşünürdüm."

(Gülüşmeler)

fakat sonra Tyler Cowen'i duydum

(Gülüşmeler)

ve şimdi daha az hikaye tarzı
düşünüyorum!"

Bu da hatırlayacağınız bir hikaye,

bunu diğerlerine anlatabilirsiniz
ve yine yapışıp kalır.

Derin bir trajedi ile ilgili
bir hikaye de anlatabilirsiniz.

"Tyler Cowen diye bir adam geldi

(Gülüşmeler)

ve bize hikaye tarzında
düşünmemeyi söyledi,

fakat tüm yaptığı bize hikaye
anlatmaktı

(Gülüşmeler)

diğer insanların hikaye tarzında
düşünmesiyle ilgili...

(Gülüşmeler)

Evet, bugün hangisi?
Serüven, yeniden doğuş, trajedi?

Veya bu üçünün bir bileşimi?

Gerçekten emin değilim,
ve size burada DVD oynatıcınızı

yakmanızı ve Tolstoy'u
atmanızı söylemeyeceğim.

Hikaye tarzında düşünmek
son derece insancadır.

Gabriel Garcia Marquez'in anıları
"Anlatmak için Yaşamak" kitabında,

ne yaptığımızın anlamını bulmak için,
hayatımıza anlam katmak için,

insanlarla bağ kurmak için hikayelerdeki
hatıraları kullandığımızı söyler.

Bunların hiçbiri bitmeyecek,
bitmemeli veya bitemez.

Fakat yine, bir ekonomist olarak,
hayatı kıyısında düşünüyorum,

ek bir düşünce.

Hikayelerle daha çok mu,
daha az mı düşünmeliyiz?

Hikayeleri duyduğumuzda,
daha şüpheci olmalı mıyız?

Ve şüpheci olmamız gereken
hikayeler hangileri?

Yine söylüyorum, genellikle
en sevdiğiniz hikayeler,

en faydalı, en ilham veren hikayeler.

Fırsat maliyetine odaklanmayan hikayeler

veya insanların karmaşık amaçlanmamış
sonuçları ile ilgili hikayeler değil,

çünkü bunlar genellikle
iyi bir hikaye oluşturmaz.

Genellikle bir hikaye bir zafer
hikayesidir, bir mücadele hikayesi;

karşı taraflar vardır, kötü veya cahil,

serüvende bir kişi vardır,
yolculuk yapan biri

ve bir yabancı kasabaya gelir.

Bunlar sizin kategorileriniz, ama bunların
sizi çok mutlu etmesine izin vermeyin.

(Gülüşmeler)

Alternatif olarak,

marjda, -Tolstoy'u yakmıyoruz-

ama biraz daha karmaşık olsun.

Bu yolculukları ve serüvenleri
ve savaşları yaşamak zorunda olsaydım

bu benim için çok ağır olurdu!

Yani kendi hayatımı yaşayamaz mıyım?

Karmaşık, sıradan -bu kelimeyi kullanmakta
tereddüt ettim- görkemli,

fakat benim için eğlenceli.

Bir hikaye takip etmek zorunda mıyım?

Yalnızca yaşayamaz mıyım?

Karmaşayla daha barışık olun.

Agnostik olmakla daha barışık olun

ve bunu sizi iyi hissettiren şeyler için
söylüyorum.

Agnostik olabileceğiniz konuları
seçmek ve kendini iyi

hissetmek oldukça kolay,

"Din veya politika hakkında
agnostiğim" gibi.

Bu başka bir yerde daha dogmatik olabilmek
için bir portföy hareketi gibi değil mi?

(Gülüşmeler)

Bazen,

en entellektüel anlamda
güvenilir kişiler bir alanı seçer

ve bu alanda son derece dogmatik
ve inatla mantıksızdırlar.

"Nasıl buna inanabilir?" diye düşünürsünüz

fakat bu onların inatçılığını alır

ve sonra diğer konularda, oldukça
açık fikirli olabilirler.

Yani bazı konularda agnostik olmanız,

kendini aldatma konusunda makul
davranıyor olmanız, kendi hikayeleriniz,

kendi açık fikirliliğiniz sizi
sürü psikolojisine kaptırmasın.

(Gülüşmeler)

Bu epistemolojik süzülme fikrini ve

bu karmaşayı ve eksikliği

ve her şeyin mükemmel
bir şekilde işlemediğini

ve burada bir yolculukta
olmadığınızı düşünün.

Burada pek çok karmaşık sebep
veya sebeplerden bulunuyorsunuz

ve belki ne olduğunu bilmiyorsunuz
ve belki ben de bilmiyorum,

fakat yine de davet edilmekten mutluyum
ve dinlediğiniz için teşekkür ederim.

(Gülüşmeler)

(Alkışlar)